Morgunblaðið - 07.09.1943, Blaðsíða 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
ÞriSjudagur 7. sept. 1943.
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík
Framkv.stj. Sigfús Jónsson
Ritstjórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Auglýsingar: Árni Óla.
Ritstjóm, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstrœti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald: kr. 7.00 á mánuði _____
innanlands, kr. 10.00 utanlands. '
I lausasölu 40 aura eintakið, 50 aura með Lesbók.
Hin nýju viðhorf
ÁRIÐ 1918 SÖMDUM við íslendingar við Dani um það,
að þeir færu með utanríkismál okkar í umboði okkar, að
þeir gættu íslensku landhelginnar og að samskifti land-
anna skyldu á ýmsan hátt vera samtvinnuð fram til árs-
loka 1943, en þá skyldi hvor aðilinn um sig segja til um
það, hvort hann vildi, að þessi samningur þjóðanna hjeldi
áfram að gilda lengur en þessi 25 ár.
★
I IVIorgunblaðinu
fyrir 25 árum
Sænaðra ein mikil gekk ljós-
um loga við strendur Svíþjóð-
ar og Noregs.
5. sept.
„Á hverju sumri hafa gengið
tröllasögur um það í Svíþjóð, að
sænaðra hafi sjest þar innan
skerja. Hafa margir verið van-
trúaðir á þessar sögur og talið
þær „Skipperlögn", en aðrir hafa
svarið og sárt við lagt, að þeir
hafi sjeð sænöðruna hlykkjast í
sjónum og stendur mönnum hálf-
gerður stuggur af þessum fárán-
lega og furðulega sjódýri.
En nú er sænaðran komin til
Noregs. Skipstjórinn á mótor-
skipinu ,Ullanhaug“ frá Staf-
angri .... segist hafa sjeð hana
.... hefir hann sagt „Haugesunds
Avis“ frá þessu merkilega fyrir-
íslendingar hafa oft og ítarlega á þessu tímabili með-
an sambandslagasamningurinn var að nálgast tímatak-
mörk sín, látið Dönum ótvírætt í tje, að þeir ætluðu ekki
að framlengja samninginn eftir árslok 1943, heldur láta
hann þá hætta, eins og samið var um.
Við yfirstandandi styrjöld hefir samband landanna
slitnað öðru vísi og fyr í reyndinni, en ella var ráð fyrir
gert. Við höfum tekið í okkar hendur meðferð allra okk-
ar mála, — gæslu landhelginnar og auk heldur kosið
okkar eigin innlendan ríkisstjóra. Þegar líður að áramót-
um næstu, mætti því síður en svo ætla, að lamast hefði
fyrri ásetningur okkar um það, að láta sambandslaga-
samningnum verða lokið. Það hafa þó verið á stjái ein-
staka raddir um það, að framkvæmd þessa samnings-
bundna áforms okkar væri ókurteisi gagnvart Dönum,
eins og nú standa sakir, og í því kæmi fram ótilhlýðilegt
tillitsleysi við Dani, sem nú eiga í örlagaríkum bágindum
og stríði við erlenda áþján.
★
Síðast á laugardag birtist forustugrein í Alþýðublaðinu
um það, að einmitt vegna síðustu atburða í Danmörku,
væri okkur óviðurkvæmilegt að hreifa uppsögn sam-
bandslagasamningsins. Með öðrum orðum, þegar nasism-
inn hefir sest að valdastóli í Danmörku í nafni kúgunar,
ofbeldis og ofríkis, — þá á okkur íslendingum að vera
óviðurkvæmilegt að segja við hina núverandi nasistisku
kúgara: Sambandslagasamningi, sem við vorum jafnvel
ákveðnari í að segja upp gagnvart frjálsri og vinveittri
frændþjóð okkar, Dönum, ætlum við sannarlega að segja
upp þegar þið hafið kúgað þessa þjóð með ofbeldi og
heraga.
Alþýðublaðið ætlar sjer svo göfugt hlutverk að gera
slík „ný viðhorf“ að vatni á myllu þeirrar stefnu, að haf-
ast ekki að í sjálfstæðismálinu. Það þarf enginn að ætla,
að Ásgeir Ásgeirsson hafi brostið nokkra samúð í garð
Dana, þegar hann ritaði í fyrra eftirfarandi orð í Alþýðu-
blaðið, 13. júní: „Þjóð okkar verður það til sóma, að hafa
leyst sjálfstæðismálið á þessum viðsjártímum í öruggri
von um að frelsi og jafnrjetti haldi velli í heiminum. En
fari alt á annan veg en við vonum, þá verða þó þessar
ákvarðanir okkar samskonar leiðarljós og uppörvun og
Eiðsvallafundurinn var Norðmönnum í nærfelt heila öld“.
Sjerhver athöfn okkar íslendinga í þá átt, að segja upp
sambandslagasamningnum við Dani mun, eins og nú
standa sakir, rúma fylstu samúð með frelsisbaráttu Dana
— og því meiri samúð, sem barátta þeirra verður harðari.
— Hin nýja nasistiska kúgun í Danmörku skapar ekki
„ný viðhorf“ hjá okkur í þá átt, að dreyfa okkar eigin
frelsisþrá, nema síður sje. En hún fyllir okkur enn meiri
samúð og löngun til þess að eiga öll okkar skifti við Dani
sem óháðir aðilar við óháðan aðila, frjálsan og sjálfstæð-
an í einu og öllu..
★
Það er mikill misskilningur að blanda tímabundnum til-
finningum inn í samningsbundin áform okkar íslendinga
í okkar eigin fullveldismálum. Verður ekki heldur sjeð,
hverjum væri með því greiði gerður. Dönum hefir löngu
verið vitað, hvað við hygðumst fyrir í sambandsmálinu.
Og ekkert er ólíklegra en að hin hörmulegu kjör þeirra
í dag, geri þeim erfiðara að skilja, að við viljum halda
okkar eigin götur, jafnframt því, sem við höfum fylstu
samúð með Dönum í frelsisbaráttu þeirra.
brigði. Sagði hann að sænaðran
hefði komið svo nærri skipinu
og hlykkjast áfram í vatnsskorp
unni með 5—6 mílna hraða. —
Hausinn bar hún hátt, og var á
honum löng trjóna, en augun
eins stór og undirskálar og kol-
svört. Segir skipstjórinn að hún
hafi verið um 150 metra löng,
og kveðst hafa talið 13—21
hlykk á henni upp úr sjónum og
var hver kryppa eins stór og
væn heysáta.
Skipstjóri sagði að þrír menn
hefðu verið á þiljum auk sín og
allir hefðu þeir sjeð furðuskepn-
una. Af þessum þremur mönn-
um voru tveir íslendingar og
segir skipstjóri að þeim hafi ekki
orðið rótt í skapi er þeir sáu
ófreskjuna. Annar þeirra varð
svo hræddur, að hann flýði upp
í reiðann, en hinn náði sjer 1
heljar mikla öxi og bjóst til að
taka á móti skepnunni, ef hún
skyldi ráðast á bátinn“.
★ _
Svo seg'ir um hámarksverð
og sölu á íslenskum kartöflum:
5. sept.
„Islenskar kartöflur, sem seld-
ar hafa verið hjer í bænum að
undanförnu, hafa kostað 30—40
aura pundið. Eru það auðvitað
dýr matarkaup og enginn hefir
keypt þær öðruvísi, en sem ó-
hófsvöru eða sælgæti.
' I fyrra var sett hámarksverð á
íslenskar kartöflur — 30 krónur
tunnan og 35 aura kg. í smásölu.
Það hámarksverð var felt úr gildi
um sumarmánuðina, en gekk aft
ur í gildi hinn 1. þ. mán. Og nú
má ekki selja kartöflur hærra
verði.
Þetta vita víst mjög fáir. Að
minsta kosti hefir átt að selja
kartöflur þessa dagana fyrir 35
til 40 aura pundið, eða með öðr-
um orðum taka helmingi hærra
verð fyrir þær heldur en leyfi-
legt er.
Það er auðvitað mönnum verst
sjálfum, ef þeir hafa tekið mikið
upp af kartöflum svona snemma,
til þess að geta selt þær við
geypiverði áður en hámarksverð
ið kæmi eins og gert var í fyrra.
Nú hefir hámarksverðið komið
eins og þjófur á nóttu“.
★
Læknablaðið, 1. tbl. 1943 or
komið út. Efni: DigitaÍis: Með
ferð við organiska hjartasjiik-
dóma, eftir Theodor Skúlason
iækni. Ritdómar nm „Röntgen-
diagostik". Úr erl. læknarit-
'um. Frá læknum.
Merkilegar til-
raunir í Svíþjóð.
NÝLEGA rakst jeg á frjetta-
pistil fi'á Svíþjóð. Þar er m. a.
getið um, að Svíar muni á næsta
ári spara um 2,5 miljónir króna
á því, að láta eingöngu framleiða
fáar tegundir hurða , stað þeirra
hundruð og jafnvel þúsunda teg-
unda, sem nú eru framleiddar í
landinu. Það er talið, að í Sví-
þjóð sjeu smíðaðar um 400.000
hurðir árlega og samanlagt verð
þeirra sje 10.000.000 sænskar
krónur.. Með því að fækka teg-
undum verulega verði hægt að
spara 25% af verðinu.
Sænska stjórnin skipaði nefnd
fyrir nokkru til að rannsaka
hvort ekki væri hægt að fækka
tegundunum í ýmsum fram-
leiðslugreinum til að lækka
verðið. Hefir nefnd þessi unnið
merkilegt starf og bent á marg-
ar leiðir til að lækka framleiðslu
verð ýmsra nauðsynjavara.
Er ekki hjer á ferðinni athygl-
isverð tíðindi fyrir okkur íslend-
inga í baráttunni við dýrtíðina
og efnisskort á ýmsum sviðum.
@
Prakkaraskapur.
PRAKKARASKAPUR ungl-
inga og hrekkjir á götum bæj-
arins ber leiðinlegan vott um
slæmt uppeldi sumra barna í
höfuðstaðnum. En atvik, sem jeg
var vitni að á sunnudaginn var
í Túngötunni, finnst mjer taka
út yfir.
Allmargt fólk var á Túngöt-
unni um 5-leytið. Tveir eða fleiri
piltar 14—15 ára komu niður
götuna og voru með „toilett"-
pappírsrúllur, sem þeir köstuðu
upp í loftið og yfir vegfarendur.
I hvert skifti vafðist töluvert af
rúllunum og flæktist í fólkinu,
sem fyrir þessu varð, en strákarn
ir hlupu til og tóku rúllurnar
upp af regnblautri götunni og
svo hjelt „leikurinn" áfram. T.
d. urðu þrjár miðaldra konur
fyrir því að löng pappírsræma
flæktist í regnhlífum þeirra, en
strákarnir skríktu af ánægju er
þeir sáu vandræði þau, sem hlut-
ust af prakkarahætti þeirra.
Það, sem mjer og vafalaust
fleiri vegfarendum, blöskraði
mest var, að forsprakki pörupilt
ana bar skólahúfu eins af fram-
haldsskólum bæjarins og mátti
sjá að hann var ekki nýr nem-
andi í mentastofnun þeirri, sem
hann bar svo fagurt vitni með
framkomu sinni, því húfan bar
þess merki að hann hafði gengið
lengi með hana.
©
Ljóti vörubíllinn
við inngangs-
dyrnar.
EINN lesandi minn kvartar yf-
ir „herfilega ljótum vörubíl" sem
stendur við dyrnar hjá honum
og segir:
„Sá er siður hjer í landi, sem
lagfæra þarf. Á jeg við þann
leiða hátt, að vjelaflutningatæki
eru látin standa á ganstjettum
dögum saman. í húsi því sem
jeg bý í er mikill fjöldi fólks
en einar dyr á byggingunni. Við
þær dyr er komið fyrir herfilega
ljótum vörubíl, sennilega af
stærstu gerð, frá því kl. 6 á
kvöldin, næturlangt, svo nærri
dyrunum að jafnaði, að fólk sem
erindi á í húsið verður að snið-
ganga ferlíkið til að komast leið-
ar sinnar. Þar sem jeg er leigj-
andi en bílstjórinn sem einnig
býr í húsinu, eitthvað tengdur
eigandanum, hefi jeg ekki treyst
mjer til að átelja þennan ófögn-
uð, og svo mun um aðra íbúana.
En það er meðfram af því að
mjer skilst að viðkomandi sjái
ekkert athugavert við þetta fram
ferði. Langt er síðan jeg hafði
tækifæri til að gista erlenda bæi,
en þess minnist jeg ekki að hafa
veitt því eftirtekt að bílar tækju
sjer hvíldarstöðu á götúm og
gangstígum næturlangt. Sjálfsagt
er slíkt með öllu óheimilt.
En meðal annara orða, er
hjer ekki um hið landlæga
hirðuleysi að ræða? Eða hafi
eigendur slíkra tækja geymslu-
pláss fyrir þau sem sjálfsagt
ætti að vera, má þá ekki ætlast
til þess. af bílstjórum, eins og
öðru fullfrísku fólki, að þeir
gangi til vinnu sinnar eins og
flestir aðrir verða að sætta sig
við. Ekki veit jeg, hvort aumkva
beri svo mjög þá, sem fyrir
gúmþjófnaði verða sökum hirðu-
leysis sjálfs sín“.
•
Gamla Akureyrar-
kirkjan.
FYRIR nokkru birti jeg frá-
sögn sjónarvotts, sem skýrði frá
því, að hann hefði sjeð, að ver-
ið var að flytja grunnsteina úr
gömlu Akureyrarkirkjunni um
borð í skip, sem kjölfestu. Nú
hefir „Akureyringur“ skrifað
mjer um þetta. Hann segir:
j,Sóknarnefnd Akureyrar seldi
gömlu kirkjuna til niðurrifs. Er
lokið var að rífa grunninn Und-
ir kirkjunni, sem var hlaðinn
úr sprengdu grjóti, var eftir
hrúga af möl og móhellu, sem
tekin hafði verið úr brekkunni
fyrir ofan kirkjuna, þegar hún
var bygð„ til uppfyllingar undir
gólf kirkjunnar.
Þessa malar og móhelluhrúgu
þurfti óhjákvæmilega að flytja
eitthvað burtu og var nokkur
hluti hennar látin í kjölfestu í
skip, en engir steinar úr grunn-
inum. Er ósennilegt, að nokkr-
um finnist saknæmt þótt þessi
malarhrúga væri notuð í þessu
augnamiði.
Tilhöggnir steinar voru engir
í grunninum og kirkjan sjálf
bygð úr timbri“.
o
Velta.
LESANDI Morgunblaðsins
hringdi til mín í gær og sagðist
vera að velta því fyrir sjer síð-
an bandamenn gerðu innrás á
,,tána“ á Italíu, hvort nokkuð sje
hæft í því, að áttundi herinn
breski sje að taka Ítalíu á löpp.
BIEGÐABÁTUM
SÖKT.
London í gærkveldi.
BRESK liei'skip og flugvjel-
ar hafa nýlega sökt tveim þýsk
um kafbátum, sem Þjóðverjár
notuðu til þess að byrgja upp
kaíbáta sína aðra, þá er herja
um úthöfin. — Reuter.