Morgunblaðið - 11.09.1943, Blaðsíða 7

Laugardagur 11. sept. 1943
MOEGUNBLAÐIÐ
ÓGNIR

SJXJKDÓMANNA
HEFIR Rgon Fredell
rjett fyrir sjer, er hann
segir, að syfilis hafi verið
„morgungjöf rauðskinn-
anna til hvítu landræn-
ingjanna"? Flestir fróðir
menn álíta, að sjúkdómur-'
inn hafi ekki verið til í
gþmlia heiminum, áður en
Ameríka fannst fyrir 450
árum síðan, en aðrir
hyggja, að sjúkdómurinn
hafi verið til frá upphafi
vega einnig í Evrópu og
Asíu.
Ef til vill verður aldrei
auðið að sanna, hver hef-
ir rjett fyrir sjer, en vjer
vitum, ‘■að skömmu fyrir
aldamótin 1500 gaus sjúk-
dómur þessi upp á mörgum
stöðum í Suður-Evrópu, og
í sama mund geisuðu einn-
ig svipaðar farsóttir í Asíu,
og mun síðar verða á það
minnst í grein þessari.
Árið 1493 komu áhafnir
skipa þeirra, er þátt* tóku
í fyrstu för Columbuslar til
Ameríku, aftur til Spánar
og breiddist sjúkdómurinn
;af þeirra völdum sem drep-
sótt í spænskum hafnar-
bæjum. Það er oftast þann-
ig með smitandi sjúkdóma,
að þegar sjúkdómurinn
kemur fyrst til sögunnar,
Eftir dr. Ole Jacob Malm
Syfilis er hættulegastur allra kynsjúkdóma.
í grein þessari lýsir norski læknirinn Malm sjúk-
dómi þessum nákvæmlega, segir sögu hans. skýr-
ir frá útbreiðslu hans, hvernig menn smitast. og
hvernig unt er að lækna hann, ef læknis er leitað
nógu snemma.
,,firanga“ — veiki útlend-' syfilis eða ekki. Stórkost-
inganna. — Nokkrum ár- legasti sigurinn vannst þó
um síðar hafði syfilis bor- árið 1906, er Gyðingurinn
ist til Kína, og frá Kanton Paul Ehrlich fann „salvar-
barst veikin síðan með sjó- slanið“, læknislyf, er á síð-
Iræningjum til Japan, en asta mannsaldri hefir frels
þlar eru til frásagnir 4um að þúsundir manna um all-
sjúkdóminn frá árinu 1505. an heim úr klóm þessa ægi-
Nafnið „syfilis“ kemur lega sjúkdóms.
fyrst fram í grein eftir
hinn frægla ítalska lækni HELSTU EINKENNI
Fracastro, er hann ritaði ár SJÚKDÓMSINS.
ið 1530. Menn hafa getið ( OFTAST er greint á
sjer til, að hann hafi tek- milli fjögunn stiga í þróun
ið nafnið úr forngrískri sjúkdómsins. Fyrsta stigið
goðlasögn um guðinn Áp- nær yfir nokkra mánuði,
ollo og tónsnillinginn Syph og sjest þá einungis eitt
þeir verð|a örkumla menn
á einn eða annan hátt. Á
þessu stigi veikinnar smit-
lega, ef hún er þurr. Sýkl .
, . .... ar siuklingurinn venjulega
ar þessir eru miljonum . , ,
saman í sárum þeim, er
myndast í slímhúð þeirra,
er þjást af sjúkdóminum
á smitunarstiginu. j
Menn smitast oft af þess
kyns sárum í kynfærum
kvenna. En einnig smásár
á vörum og munnslímhúð
getla smitjið frá sjer við
kossa, eða jafnvel ef notuð
eru sömu mataráhöld og
sjúkdóms.berinn notar, án
þess að þau sjeu hreinsuð
vel.
ilus, er þeir reyndu með
sjer, hvor þeirra gæti, betur
sár, þar sem sýkilinn hef-
ir grafið sjer braut inn í
leikið á hljóðpípu. Bar. líffærakerfið. Annað stigið
Syphilus sigur af hólmi, en'getur varað nokkur ár, ef
eins og flestir voldugir sjúklingurinn fær ekki
menn, kunni Apollo ekki ^ lækningu. Á þriðja stiginu
að taka ósigri sínum, og er sjúkdómurinn venjulega
segir goðsagan, að Apollo ekki lengur smitandi, og á
hafi með mætti sínum hlað fjórða stginu fer sjúkling-
ið Syphilus kaunum og sár-Jurinn að finna til þjáninga
um, svo að han hafi orðið í taugakerfinu.
Allir, sem sýkjlast af syfi
MIKILSVERT ER
LEITA STRAX
LÆKNIS.
AÐ
ekki, og er því sjúkdómur-
inn meira orðirm hans eig-
in óhamingja. Einnig á
þessu stigi er hugsanlegt
að læk-nla sjúkdóminn, en
oftast hefir hann þó griaÞ
ið sjer það djúpar rætur,
að eigi er auðið að uppræta
hann.
Alvarlegastur er þó sjúk
dómurinn, er hann sýkir
heila eðía mænu. Oft kem-
ur það ekki í Ijós fyrr en
15—20 árum eftir iað smit-
un hefir átt sjer stað. Get-
ur sjúkdómurinn haft í
för með sjer ýmiskonar
geðveiki eða brjálæði og
EF SJÚKLINGURINN jafnvel gert sjúklinginn að
leitar læknis strax og hann' algeru dýri, sem hvorki
verður sjúkdómsins varv
getur læknirinn stöðvað
sjúkdóminn á fyrsta stigi
og í flestum tilfellum lækn
þekkir umhverfið eða nán-
ustu ættingja og aðra ást-
vini. Nær ókleift er að
læknla veikina, er hún er
ttð hlann alveg. Fái sjúk- komin á þetta stig.
og fólkið er móttækilegt útlægur úr sam-
fynr hann, þá breiðist neyti og tærst upp £ ein.
bann út með ofsahiaða. mana eym(j. Á hann að'sýkinnar, og langfl.estir fá
a var fyrst og fremst hafa borið sjúkdóminn með einnnig sjúkdómseinkenni
sö Ferdinands Spánar- gjgr j gröfina, ef trúa skal annars stigsins. Nokkur
konungs og Isabellu drottn orðum goðsagnarinnRr.
ingar, bæði að sjúkdómur-j . ,
- ... I Hm somu bitru orlog —,
rnn fluttist til Evropu og *. I ... __, , , ,, ...
að vera utskufaður ur, eftir nokkui ar fa sjuk-
lis, komast á fyrsta stig
hluti þeirra, er alls enga
læknisyaðgerð hljóta, munu
breiddist síðan út þar I ,, • , . . ... .
, . ,.. mlannfjelagmu vegna syfi-. domemkenni þnðja stigs
Þannig er málinu háttað,
að árið 1494 sendu þau
spánska hermenn til Ítalíu
til þess lað hjálpa Neapel,
er var
áttunda
umsetin af Karli
lis — urðu einnig hlut- (ms> nokkur hluti þess-
skipti þúsunda karla og (ara mannla mun ef til vill
kvenna í Suður-Evrópu á (áratugum síðar finna til
fyrri helmingi sextándu sjúkdómseinkenna fjórða
aldar. Eru til margar frá- stigsins.
er gefa til kynna,
Það eru með öðrum orð-
um ekki nálægt því allir,
er enga læknisaðgerð
Frakkakonungi
Fluttu hermenn þessir sýk- ®agnir>
* • ~ „ , . hversu vandlega þetta o-
ana með sjer. Smituðu þeir , . . , .,,,
, . . hammgjuslama folk var em
ironsku hermenmna og eh „ ... ni.-x+o a -i
, . , . ., angrað, og mpnnvimr komu • ntt°ta a fyrri stigum veik
þeir hjeldu heimleiðis, , ,,, ....
, , ,. , . , a iot sjerstokum siukra-
fylgdi syfilis sem skuggi í , , „ . , , , ,
, ...,„ , . husum fynr þa, er þjaðust
kjolfar hersms og breiddist „ ....
skjótt út í hjeruðum þeim,,|a S^ 1 1S'
er herinn fór í gegnum.
LÆKNAVÍSINDIN
VORU MÁTTVANA.
HIN frumstæðu lækna-
vísindi þessara tíma stóðu
íalveg máttvanla andspænis
þessum ægilega sjúkdómi,
er ýmist gekk undir nafn-
inu „spánska veikin". „Ne-
apel veikin“ eða „franska
[450 ÁR ERU SÍÐAN
SYFILIS BARST
TIL EVRÓPU.
SYFILIS berst til Evrópu
árið 1493, og eru því í ár
450 ár síðan vágestur þessi
nam land í álfu vorri Vjer
skulum þó heldur minnast
annara merkilegra ára í
innpr, sem komast á þriðjá
eða fjórða sjúkdómsstigið.
Af einhverjum ástæðum,
sem vjer ekki þekkjum,
læknast sjúkdómurinn sjálf
krafa hjá mörgum. Á þetta
einkum við um konur. er
oft ekki vita að þær hafa
smitast af syfilis, því að
getía
sjúkdómseinkennin
verið svo óljós.
Syfilissýkillinn er örlít-
ill, en sje hann mikið stækk
sögunni um blaráttuna gegn ttður kemur í Ijós, að hann
bólusóttin“ en nöfn þessi sýkinni. uppfinninga ogjer hvítur að lit og er sem
lingurinn enga læknisað-
gerð, grefur sjúkdómurinn
um sig. Það sem þá gerist
er, að sýkillinn kemst inn
í blóðið og berst til hinna
ýmsu líffæra líkamans, þar
sem hann sest að og grefur
um sig. Sjúkdómurinn er
þá kominn á annað stigið,
og ný sjúkdómeinkenni
koma í ljós. Sjúklingurinn
fær útbrot á húðinla og
slímhirhnurpar og blóðið
breytist, svo að læknarnir
geta nú fullvissað sig um
sjúkdóminn njeð blóðrann
sókn. Það eru útbrotin
húðinni er verða að smá-,
sárum og eru oftast smit-
valdar. Sárin koma oftast
fram í slímhúð kj-nfærhnna
eða munnsins. Oft líta þau
ekki öðruvísi út en smá-
skeina, en í sárinu úir og
grúir af- syflissýklum. Ef
sjúklingurinn leitar nú ekki
læknis, getur þetta stig
vairað í nokkur Ár með slík
um smitandi útbrotum.
Öðru hverju hverfa þó sár-
in og sjúkdómurinn gerir
helst vart við sig í innri
líffærum líkamans, hjlarta,
heila, æðum, liðamótum og
vöðvum.
Ef sjúklingurinn leitar
læknis á þriðja stigi veik-
innar, er í flestum tilfell-
um hægt að stöðva sjúk-
dóminn og veita sjúklingn-
um fulla heilsu aftur.
Ef sjúklingurinn fær ekki
MEÐFÆDDUR SYFILIS.
ÞÁ FÆÐIST barnið með
syfilissjúkdómseinkehnum.
Sýkillinn hefir komist með
blóði móourinnar inn í fóstr
hin
að
ið og gegnsýrir svo
veikbyggðu líffæri,
, komið
börnum
mörg fóstur deyja í móð-
urlífi, löngu áður en þau
eru fullburða. I nokkrum
tilfellum fæðast þau þó lif-
andi, en við þeim blasa þá
hin hörmulegustu örlög.
Öll þau sjúkdómeinkenni
er jeg hefi áður lýst, geta
f ram h j á þessum
en æviskeið þess-
arla aumingj,a er mun
skemra en meðalmannsævi.
Það er einnig unt að lækna
þena syfilis, en þó því að-
eins, að á því sje byrjað
svo fljótt, sem auðið er, og
helst með því að reynji að
læknla móðurina meðan hún
gengur með barnið. Oft er
það þó svo, að fyrst kemur
í ljós að móðirin er með
syfilis, er bamið fæðist með
sjúkdóminn. Ástæðan er sú
að þessar óhamingjusömu
konur vita ekki, að þær
hpfa smitast, af því lað þær
hafa enga ástæðu til þess
að halda, að svo sje. I því
tilfelli er það eiginmaður-
inn, sem leitt hefir ógæf-
una yfir konu sína og börn.
eiga rætur sínar að rekja framfara, er miða að því, [tappatogari að lögun. Hann
til þjóðernis hermannannla, I að unt verði að upprætaUr ekki stærri en svo, að,bót meina sinna á öðru
er fluttu sjúkdóminn meðþenna mikla óvin mann-iværu 100 sýklar settir í stt&i sjúkdómsins, kemur
sjer.
Portúgalski Jandkönnuð
kynsins. Vjer skulum minn röð, mvndi sú fylking ekki|bann> eins og áður er siagt,
ast ársins 1905, er Schau- verða nema einn millimet-jott fram í innri líffærum
urinn Vasco da Gama hafði dinn og Hoffmann fundu'er á lengd. Þeir geta bæði j iíkamans og getur þá orð-
sjúkdóminn innanborðs,1 syflissýkilinn, og ársins flarið aftur á bak og áfrani;^ banvænn. Aldur þeirra,
er hann kom til Kalkútta 1906, er Wlassernjann upp-'og bora sig inní smáop á!er komast á þriðja stig
árið 1498 í siglingu sinni götvaði aðferð til þess aðjhúð og slímhúð. Sýkillinn j sjúkdómsins er að meðal-
umhverfis jörðina. Barst unt væri með blóðrannsókn um saman í húðinni, efitab ekki nema fjórir fimtu
veikin víðsvegar um Ind- um að komast að raun um, Igetur lifað klukkustund-1 venjulegrfir mannsævi, og
Iand og fjekk þar n&fnið hvort sjúklingur væri með.hún er rök, en deyr fljót- ýms líffœri laskast svo, að
HVERNIG UNT ER AÐ
LÆKNA SJÚKDÓMINN.
LEGGJA verður ríkla á-
herslu á það, að læknis sje
leitað sem ^allra fyrst eftir
að sjúklingurinn hefir orð-
ið sjúkdómseinkenna var.
Best er að leita læknis áð-
ur en sýkillinn er kominn
í blóðið. Á öðru stiginu er
einnig hægt að lækna sjúk
dóminn að fullu, en sjúk-
lingurinn verður þá út í
Framh. á 8. .síðrr.
w