Morgunblaðið - 05.01.1944, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 5. janúar 1944
MORGTJNBLAÐIÐ
Æý&veMissíaéMð :
TVEIR FYRSTU KAFLARNIR í FRUMVARPI
ALÞINGI hefir verið kvatt
Saman 10. þ. m.,.til þess m.
a. að ganga endanlegaxfrá
lýðveldisstj órnafskránni. Verð
llir lagt fyrir þingið stjórnar-
skrá rfrum varp m i lliþin ga-
nefndar í stjórnarskrármál-
inu.
Þegar þingið hefir gengið
frá lýðveldisstjórnarskránni,
yerðui’ hún lögð fyrir kjósend-
lur landsins, til staðfestingar
eða synjunar. Staðfesti kjós-
endur stjórnarskrána, og er
ekki að efa að sú verður nið-
[lirstaðan, verður lýðveldið
stofnað 17. júní n. k., nema
Alþingi komi ^sjer saman um
annan dag’.
Lý ð veldisst j órnarskráin.
TIL ÞESS að almenningur
leigi þess kost að kynnast
sem best beirri stjórnarskrá,
sem nú er í ráði að setja,
þykir blaðinu rjett að birta
þau ákvæði hennar, sem mestu
rnáli skifta, en það eru ákvæð
in í I. og II. kafla stjórnar-
skrárfrumvarps milliþinga-
nefndarinnar (1. til 30. gr.).
Þessir kaflar eru svohljóð-
andi:
I.
1. gr. Island er lýðveldi
með þingbundinni stjórn.
2. gr. Alþingi og forseti
lýðveldisins fara saman með
lögjafavaldið. Forseti og önn-
lur stjórnarvöld samkvæmt
stjórnarskrá þessari og öðr-
lum landslögum fara með fram
kvæmdarvaldið. Dómendur
fara með dómsvaldið.
II.
3. gr. Sameinað Alþingi kýs
forseta lýðveldisins.
4. gr. Kjörgengur til for-
seta er hver 35 ára gamall
xnaður, sem fullnægir skilyrð-
lum kosningarrjettar til Al-
þingis, að fráskildu búsetu-
skilyrðinu.
5. gf. Til þess að kosning
forseta lýðveldisins sje lög-
mæt, þarf meira en % hluta
þingmanna að vera á fundi og
skila þar gildu atkvæði. Rjett
kjörinn forseti er sá, er nær
meira en helming greiddra at-
kvæða þeirra, sem á fundi eru
Ef sá atkvæðafjöldi næst ekki,
skal kjósa af nýju óbundinni
kosningu. Ef enginn fær þá
heldur nógu mörg atkvæði,
skal kjósa um þá tvo, er flest
fengu atkvæði í síðari ó-
bundnu kosningunni. En e.f
fleiri hafa þá hlotið jafnmörg
atkvæði, ræður hlutkesti, um
hverja tvo skuli kjósa. Ef þeir
fá báðir jafnmörg atkvæði í
bundnu kosningunni, ræður
hlutkesti, hvor þeirra verður
forseti.
6. gr. Forseti lýðveldisins
skal kosin til 4 ára. Kosn-
ing nýs forseta skal fara fram
á síðustu 6 mánuðunum áður
en kjöi'tímabili hans er lokið.
7. gr. NÚ deyr forseti eða.
lætur af störfum, áður en
kjörtíma hans er lokið, og'
skal J)á kjósa nýjan fórseta
til næstu 4 ára. Alþingi skal
MILLIÞINGANE FN D A RIN N A R
Ágreiningsatriðin: Kjör og
valdsvið forseta
koma saman í því skyni innan
mánaðar.
8. gr. Nú verður sæti for-
seta lýðveldisins laust eða
hann getur ekki gengt störf-
um um sinn vegna dvalar er-
lendis, sjúldeika eða af öðrum
ástæðum, og skulu ]>á forsæt-
isráðherra, forseti Sameinaðs
Alþingis og forseti hæstarjett-
ar fara með forsetavald. For-
seti Sameinaðs Alþingis stýrir
fundum þeirra. Ef ágreining-
ur er þeirra í milli, ræður
meiri hlijii.
9. gr. Forseti lýðveldisins
má ekki vera alþingismaður
nje hafa með höndum launuð
störf í þágu opinberra stofn-
ana eða einkaatvinnufyrir-
tækja.
Ákveða skal með lögum
greiðslur af ríkisfje til for-
seta og þeirra, sem fara með
forsetavald. Óheimilt skal að
lækka greiðslur þessar til for
seta kjörtímabils hans.
10. gr. Forseti lýðveldisins
vinnur eið eða drengskapar-
heit að stjórnarski'ánni, er
hann tekur við störfum. Af
piðstaf þessum eða heiti skal
gera tvö samhljóa frumrit.
Geymir Alþingi annað, en
þjóðskjalasafnið hitt.
11. gr. Forseti lýðveldisins
er ábyrgðarlans á stjórnarat-
höfnum. Svo er og um þá, ev
störfum hans gegna.
Forseti verður ekki sóttur
til refsingar, nema með sam-
þykki Alþingis. '
Sameinað Alþingi getur
samþykt að forseti lýðveldis-
ins skuli þegar láta af störf-
um, enda beri 10 þingmenn liið
fæsta fram tillögu um það,
% hlutar þingmanna sjeu á
fundi, og sje tillaggn sam-
þykt með a. m. k. % gildra
atkvæða þeirra, sem á fufldi
eru.
12. gr. Forseti lýðveldisins
hefir aðsetur í Reykjavík eða
nágrenni.
13. gr. Forseti lýðveldisins
lætur ráðhera framkvæma
vald sit.t.
! Ráðuneytið hefir aðsetur
í Reykjavík.
14. gr. RáðherraT bera á-
byrgð á embættisrekstri sín-
um. Ráðherraábyrgð er ákveð
in með lögum. Alþingi getur
kært ráðherra fyrir embætt-
isrekstur þeirra. Landsdóm-
ur dæmir þau mál.
1 15. gr. Forseti lýðveldisins
skipar ráðherra og veitir þeim,
lausn, Ilapn ákveður tölu
þeirra og skiftir á{.örfum með,
þó'fl- ; ,
I 16. gr. Forseti lýðveldisins
og ráðtherrar skipa ríkisráð.
og hefir forseti þar forsæti.
Lög og mikilvægar stjórn-
arróðstafanir skal bera upp
fyrir forseta í /íkisráöi.
17. gr. Ráðherra fundi skal
halda um nýmæli í lögum og
um mikilvæg stjórnarmálefni.
Svo skal og ráðherrafund
halda, ef einhver ráðherra ósk
ar að bera þar upp mál. Fund
unum stjórnar sá ráðherra, er
forseti lýðveldisins hefir kvatt
til forsætis, og nefnist hann
forsætisróðherra.
18. gr. Sá ráðherra, sem
mál hefir undirritað, ber það
að jafnaði upp fyrir forseta.
19. gr. Undirskrift forseta
lýðveldisins undir löggjafár-
mál eða stjórnarerindi A-eitir
þeim gildi, er ráðherra ritar
undir þau með honum.
20. gi'. Forseti lýðveldisins
veitir þau embætti, er lög-
mæla.
Engan má skipa embættis-
mann, nema hann hafi íslensk-
an ríkisborgararjett. Embætt-
ismaður hver skal vinna eið
eða drengskaparheit að stjórn-
arskránni.
Forseti getur vikið þeim
frá embætti, er hann hefir
veitt það.
Forseti getur flutt embætt-
ismann úr einu embætti í ann-
að, enda missi þeir einskis í
af embættistekjum sínum, og
sje þeim veittur kostur á að
fkjósa um embættaskiftin eða
lausn frá embætti með lögmæt
um eftirlaunum eða lögmælt-
um ellistyrk.
Með lögum má veita á-
kveðnum embættismannaflokk,
um sömu rjettindi, sem veitt
erii dómurum þeim, er ekki
hafa umboðsstörf á hendi.
21. gr. Forseti lýÖveldisins
gerir samninga við önnur ríki.
Þó getur hann enga slíka
samninga gert, ef þeir hafa í
sjer fólgið afsal eða kvaðir á
land eða landhelgi, eða eí
þeir horfa til breytinga á
stjórnarhögum ríkisins, nema
samþykki Alþingis komi til.
22. gr. Forseti lýðveldisins
stefnir saman Alþingi ár hevrt
og ákveður, hvenær því skuli
slitið. Þingi má eigi slíta fyr
en fjárlög eru samþvkt. For-
seti lýðveldisins kveður Al-
þingi til aukafunda, þegar
nauðsyn er til.
23. gr. Foi'seti lýðveldisius
getur frestað fundum Alþing-
is tiltekinn tíma, þó ekki leng
ur en, tvær vikur, og ekki
nepia cinu, sinni sgipa ( þingi.
Alþingi getur þó veitt forseta
frá
sam])jiki til afbrigða
þessurn ákvæðum.
24. gr. Forseti lýðveldisins,
getui’-i'ofið Alþingi. Skal ]>á
láta nýjar kosningar fara fram
svo fljótt sem föng eru á,
enda, komi -Alþingi saman eigi
síðar en 8 mánuðum eftir
þingrof.
25. gr. Forseti lýðveldisins
getur látið leggja fyrir Al-
þingi frumvörp til laga og
annara samþykta.
26. gr. Ef Alþingi hefir
samþykt lagafrumvarp, skal
það lagt fyrir forseta lýðveld
isins til staðfestingar, og veit-
ir staðfestingiu því lagagildi,
Nvi synjar forseti lagafrum-
varpi staðfestingar, og fær
það þó engu að síður laga-
gildi, en leggja skal það þá
svo fljótt sem kostur er und-
ir atkvæði allra kosningabæra
manna í landinu til samþykkt-
ar eða synjunar með leyni-
legri atkvæðagreiðslu. Lögin
falla lir gildi, ef samþykkis er
synjað, en ella halda þau gildi
sínu.
27. gr. Birta skal lög. Um
birtingarháttu og framkvæmd
laga fer að landslögum.
28. gr. Þegar brýna nauð-
syn ber til, getur forseti lýð-
veldisins gefið út bráðabirgða
lög- milli þinga. Ekki mega
þau þó ríða í bág við stjórn-
arskrána. Ætíð skulu þau
lögð fyrir næsta Alþingi á
eftir.
Nú samþykkir Alþingi ^ekki
bráöabirgöalög, og falla þau
þá úr gildi.
Bráðabirgðafjárlög má ekki
gefa út, ef Alþingi hefir
samþykt fjárlög í'yrir fjár-
hagstímabilið.
29. gr. Forseti lýðveldisins
getur ákveðið, að saksókn
íyrir afbrot skulj niður falla,
et' ríkar ástæður eru til. Hanu
náðar menn og veitir almenna
uppgjöf saka. Ráðherra getur
hann þó eigi leyst undan sak-
Isókn nje refsingu, sem lands-
dómur hefir dæmt, nema með
samþykki Alþingis.
30. gr. Forseti lýðveldisins
veitir, annaðhvort sjálfur eða
nieð því að fela það öðrum
stjórnvöldum, undanþágur frá
lögum samkvæmt reglum, sem
farið hefir verið eftir hingað
til.
skrána þannig úr garði, að
þjóðin uni henni vel, því að
það er hún sem á að setja sjer
stjórnarskrá.
Milliþinganefndin í stjórn-
arskrármálinu samdi frum-
varp sitt eftir uppkasti, sem
hæstar j ettardómararnir þrír,
þeir Einar Arnórsson, Gissur
Bergsvejnsson og Þórður
Eyjólfsson, ásamt Bjarna
Benediktssýni þáverandi próf-
essor, gerðu á árinu 1940.
Yegna atburðanna þá, þótti
þáverandi ríkisstjórn nauðsyn-,
legt að vera viðbúin og fjekfc
fyrgreinda menn til þess að
gera uppkast að lýðveldis-
stjórnarskrá. Þetta uppkast,
var samið með tilliti til þess,
að breyta yrði til í skyndi.
En til þess kom ekki, að Al-
þingi stigi sporið þá strax,
heldur ákvaö það aðra skipan
á málunum, til bráðabirgða.
Nú er hinsvegar annað við
horf en var 1940. Nú höfum
við rneiri tíma til stefnu; þurf
um ekki að grípa til skyndi-
í'áðstafana. Er því sjálfsagt,
að reyna að ganga þannig frá
lýðveldisstjórnarskránni, að.
þjóðin taki fagnandi á móti
henni og telji hana sem sína
eign.
Skal nú vikið að ágrein-
ingsatriðunum, en þau eru
aðallega 1) um val forseta og
2) um valdsvið forseta.
Milliþinganefndin.
Milliþinganefndin hefir lagt
til, að sameinað Alþingi kjósi
foi’seta og hefir í því efni
fylgt uppkasti fræðimanna frá
1940. Nefndin var þó ekki
sammála um þetfá. Minnihl,
vill að forsetinn verði þjóð-
kjörinn. Er og meiri hluti
stjórnarskrárnefndar einnig
inni á þessari hugsun, en tel-
ur eðlilegra, verði sú skipan.
gerð,þá verði hún tekin upp
síðar, þegar stjórnarskráin í
heild verður endurskoðuð, en.
sú endurskoðun stendur fyrir
dyrum.
Það er vitanlega mjög1
veigamikið atriði, hvernfg
kjör foorsetans verður háttað
,og má færa báðum leiðunum
(þjóðkjöri og- AlþingiskjÖri)
ýmislegt til gildis. En þar sem.
verulegur ágreiningur er ris-
inn um þetta, rná ekki flaustra
neinu af, heldur fara þá leið-r
ina, sem aúla má að þjóðin
sætti sig betur við oog er*
traustari stoð fyrir lýðveldið.
Vonandi tekst Alþingi, að
leysa þetta ágreiningsatriði
þanuig, að allir geti vel við
nnað.
ns-
Ágreiningsatriðin.
ÁGREININGUR _ hefir
ið um _ nóiíkur 'ákvæði
stj óruarskrá rfrumvarps‘‘ miili-
þinganefndarinnar. Er , gjálf-
áífgt að jafna þann ágreining
ug' 'gerá' : ÍýðveldissIjoVhár-
Valdsvið forseta.
Um það eru ákvæði í 26.
gr. stjórnarskrárfrumvarps
mi 11 i þin ganef ndarinnár.
Eins og- menn sjá af ákvæði
greinariþwav,. h|sfir forseti ekki
algert sjuijunarvald, heldur'
' f ,*;'H’árhK.’á 6. síðú. v