Morgunblaðið - 16.02.1944, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 16. febrúar 1944
MORSUNBLAÐiÐ
T
BAK VIÐ STÁLVEGGINN
Hernaðaraðstaða Roram-
els í Afríku olli í»jóðverjum
hinum mestu áhyggjum um
þessar mundir. Því alvar-
legra, sem ástandíð varð,
því stórfeldari voru tilraun-
ir Göbbels til þess að gera
lítið úr sigurvinningum
bandamanna. Jafnvel eftir
að Túnisstyrjöldin var á
enda kljáð með algerum ó-
sigri Þjóðverja, lýstu þýsku
blöðin yfir því, að möndul-
veldin hefðu ekki hlotið
nema smáskeinu og mót-
■ spyrnan í Afriku hefði
komið í veg fyrir innrás
„mikilvæga mánuði“, sem
einnig hefðu veitt möndul-
veldunum tækifæri til þess
að efla vamir sínar á suð-
urvígstöðvunum.
En þýska þjóðin brást
ekki eins við þessum mál-
flutningi og ráð var fyrir
gert. Endalokin í Tunis
voru túlkuð sem raunveru-
legur ósigur, en ekki aðeins
,,mótlæti“. Næstum engu
- hafði tekist að bjarga af her
möndulveldanna i Túnis. —
Þau höfðu einnig orðið fvr-
ir allmiklu skipatjóni, með-
an hernaðurinn stóð yfir. —
Flugvjelafjöldi sá, sem
bandamenn höfðu eyðilagt
r— 99 á einum einasta degi
■— var nægileg ástæða til
ótta. Ósigurinn var enn til-
finnanlegri vegna þess, að
hersveitir þær, sem teknar
höfðu verið til fanga eða
upprættar, voru meðal bestu
hersveita Þjóðverja. Hinn
æfintýralegi Afríkuher
Rommels var ekki lengur
til. Hermann Göring her-
fylkið hafði goldið mikið
afhroð.
Jafnvel rótgrónir bjart-
sýnismenn tóku að efast um
endalok styrjaldarinnar. —
Ef nokkur gamanyrði heyrð
ust nú, voru þau einungis
„fvndni hins dauðadæmda“
svo sem „njótið styrjaldar-
innar, því að friðurinn verð
ur skelfilegur“. Ein sagan
er um mann, sem mist hafði
heimili sitt í loftárás og
gekk á milli klæðskeranna
í leit að nýjum fötum. —
Hvergi fjekk hann fötin. Að
lokum hreytti hann út úr
sjer: „Og allt er þetta ein-
um manni að kenna“. Þég-
ar í stað var hann leiddur
fvrir dómara, sem spurði,
hvaða mann hann hefði átt
við. Sökudólgurinn svaraði:
„Auðvitað Churchill. Hvern
hjelduð þjer að jeg ætti við,
göfugi herra?" Onnur gam-
ansaga var um bjartsýnis-
mann og svartsýnismann.
Sá fyrnefndi segir: „Þetta
er blátt áfram hræðilegt —
við erum að tapa stríðinu“.
Og sá síðamefndi svarar:
„Vissulefa — en hvenær,“
Ný áróðursherferð Göbbels.
GÖBBELS gerði allt, sem
i hans valdi stóð, til þess að
sigrasta á þessum ósigurs-
anda. Viðleitni hans bar
ekki mikinn árangur, en
hann fann upp nýja aðferð
til þess að láta almenning
gleyma því, sem var að ger-
ast á vígvöllunum. — Þessi
Eftir Arvid Fredborg
— 2. grein —
aðferð var þess eðlis að
skyggja á hverja nýja ósig-
ursfrjett með jafnvel enn
verri tíðindum.
Um langt skeið hafði okk
ur verið kunnugt um, að
fæðuskamturinn mvndi
minkaður í Þýskalandi, en
þeirri ráðstöfun hafði verið
frestað eins lengi og auðið
var. Slík ráðstöfun var enn
alvarlegri vegna þess, að
allir Þjóðverjar mintust
ræðu, sem Göring hafði flutt
árið 1942. Gaf hann þar á-
kveðið loforð um það, að
matarskamturinn, sem þá
hafði verið aukinn, myndi
framvegis verða jafnmikill,
eða jafnvel verða enn auk-
inn. Skyndilega var svo til-
kynt þann 10. mars, að
næsta skömtunartímabil
myndi kjötskamturinn
verða minkaður um meíra
en 87 grömm á viku. Ákafar
umræður hófust um þetta
mál. Gremjan og reiðin var
svo mikil, að ófarirnar í
Túnis gleymdust.
Eftir að matarvandræðin
jukust, undraði mig oft,
hvernig fjölskyldur gátu
nurlað saman nægilegum
mat handa sjer.Standa varð
í röð klukkustundum sam-
an, ef kaupa átti, þótt ekki
væru nemna nokkrar hreð-
kur. Ef til vill var hægt að
ná í fisk einu sinni í mán-
uði, en þó því aðeins að vand
lega væri fylgst með mark-
aðinum. Venjulega höfðu
verslanir ekki á boðstólum
nema þrjár tegundir græn-
metis, og oft voru birgð-
irnar svo ljelegar, að þær
voru varla þess virði, að
lengi væri beðið eftir af-
greiðslu.
Afbrot jukust. Skömtun-
arseðlum var stolið, oft af
glorhungruðum verkamönn
um, sem jafnvel ekki svif-
ist þess að fremja morð til
þess að ná í lítilfjörlegan
brauðmola. Mikilvægi leyni
markaðarins jókst auðvitað
stórlega, og hin stórkostlega
aukning slíkra viðskifta var
eitt aæmi um rýrnandi sið-
ferðisþrek. Áður en jeg fór
frá Berlín var næstum auð-
ið að fá hvað sem var á
leynimarkaðinum — það er
að segja, ef menn höfðu
nægilegt fje til þess að
greiða hið geysiháa verð. —
Vorið 1943 kostaði kaffi-
pundið 150 mörk, eða þar
yfir, smjörpundið 60 mörk,
og vindlingar allt frá 50
pfenningum upp í eitt rík-
ismark stykkið. Kunningi
minn sagði mjer, að ókunn-
ur maður hefði á neðanjarð
arbrautarstöð hrifsað frá
honum vindling, þrýst rík-
ismarki í lófa hans og stokk
ið út úr lestinni með þess-
um orðum; — „Fyrirgefið
mjer, en jeg blátt áfram
verð að fá mjer reyk“.
Fyrra missiri ársins 1943
var siðferðislömunin komin
á svo hátt stig, að varla var
til fyllilega löghlýðinn Þjóð
verji. Sjerhver hafði ein-
hvern smáblett á samvisk-
unni, annað hvort „vafa-
söm“ viðskifti við verslun
eða kaup á leynimarkaði. —
Peningar voru lítils virði,
því að næstum ekkert var til
að kaupa. Fólk spurði ekki
lengur sjálft sig: „Þarfnast
jeg þessa eða hins“, heldur:
„Hvað er hægt að fá
þarna?“
Húsnæðismálin voru eitt
af erfiðustu vandamálum
Berlínarbúa. Á síðari árum
hefir verið næstum óger-
legt að fá íbúð til leigu. Jafn
vel haustið 1941 var það
s\7o, er jeg var að leita mjer
að húsnæði og hjelt mig
hafa fengið loforð fyrir því
að mjer var tjáð á síðustu
stundu, að jeg gæti alls
ekki fengið það. — Hvorki
meira nje minna en sex hers
höfðingjar og aðmírálar
voru á biðlistanum. — Síð-
an vorið 1943, hefir þó á-
standið versnað mjög vegna
sívaxandi eyðileggingar af
völdum loftárásanna.
Loftstyrjöldin.
MARGIR útlendingar, er
komu til Berlínar á árunum
1941 og 1942 bjuggust við
að koma að borginni í rúst-
um. Um þetta leyti var
sannleikurinn reyndar sá,
að þeir urðu jafnvel að leita
til þess að finna nokkur
merki eftir loftárásirnar. —
Lofthernaðurinn hafði vald
ið miklum skemdum í Ber-
lín, en borgin er stór, og í
miðhverfum hennar höfðu
loftárásirnar litlum usla
valdið. Þar að auki var end
urreisnarstarfið rekið með
ótrúlegum hraða. — Eftir
nokkrar vikur voru þannig
öll merki um skemdir af
mikilli loftárás gersamlega
útmáð.
Fyrstu stríðsárin lögðu
yfirvöldin í Berlín allt kapp
á að leyna fyrir borgarbú-
um skemdum þeim, er loft-
árásirnar ollu. Fje, efni og
vinnu var óspart eytt í
þessu skyni. F rá sjónar-
miði útbreiðslustarfseminn-
ar var mikilvægt að geta
bent á það, að loftárásir
Bretar væru aðeins nálar-
stungur. Þegar ekki var
lengur auðið að gera við
skemdirnar, var slegið upp
hlerum fyrir framan hin
skemdu hús og birt þar til-
kvnning þess efnis, að bygg
ingin væri í höndum býgg-
ingameistara. Aðkomumenn
í Berlín furðuðu sig oft á
hinni stórkostlegu bvgging-
arstarfsemi.
Síðan hefir orðið ömur-
leg breyting á útliti Berlín-
eydd borg af völdum styrj-
aldarinnar.
í bvrjun maímánaðar hóf
ust heimsóknir breskra
moskitoflugvjela á hverri
nóttu, og var megintilgang-
ur þeirra að.lama þrek Ber-
línarbúa. Þessi tilgangur
þeirra hefir borið ríkulegan
árangur. Þótt bresku flug-
vjelarnar vörpuðu stundum
ekki nema fáeinum sprengj
um, hringsóluðu þær svo
lengi umhverfis borgina, að
íbúarnir neyddust til þess
að halda kyrru fyrir í loft-
varnarbyrgjunum í nokkr-
ar klukkustundir og gátu
ekki notið svefns mestan
hluta nætur. Jafnvel þótt
verksmiðjur verði ekki fvr-
ir sprengjum, minkar þó
framleiðslan vega aukinnar
líkamlegrar þreytu verka-
mannanna. Margir Berlín-
arbúar fylgja þeirri reglu
að afklæðast ekki fyr en um
klukkan 2 á næturnar, en
aðrir revna að sofna klukk-
an átta að kvöldi, í von um
að fá fimm tíma svefn áður
loftárásarmerkin
en
gefin.
eru
um gátu bátar ekki flutt
jafnmikinn farm og áður.
og þvh reyndist ekki auðið
að fylgja farmáætlununum.
Jafnvel þótt hægt væri að
gera við orkuverin á ný.
myndi taka langan' tíma að
fvlla þau af vatni.
Frá hernaðarlegu sjónar-
miði var eyðilegging flóð-
garðanna og loftárásirnar á
iðnaðarhjeröð Vestur
Þýskalands mun mikilvæg-
ari en árásirnar á Berlín. -—
En þær árásir höfðu djúp
sálræn áhrif. Það var hjer
ekki einungis höfuðborg
Þýskalands, sem fyrir árás-
unum var, heldur einnig í-
mynd Þjóðernisjafnaðar-
stefnunnar.
Heimsókn til Austurríkis.
UM ÞETTA brá jeg mjer
til Austurríkis. — Furðaði
mig mjög á því, hve áliti
Þjóðverja hafði hrakað hjer
í föðurlandi foringjans.
í fyrstu rak mig í roga-
stans vegna þess, að hin
fyrri alúð Vínarbúa virtist
alveg horfin. En dag nokk-
urn ráðlagði einn vinur
minn mjer að kynna mig
alltaf sem Svía, því að
vegna málhreims míns gætu
menn haldið að jeg væri
Prússi og meðhöndlað mig í
samræmi við það.
Jeg komst brátt að raun
um sannleiksgildi þessara
orða. Á stað, þar sem jeg
hafði verið vanur að borða,
og mjer hafði hingað til ver
ið sýnt fremur kuldalegt við
mót, þótt ekki sje dýpra
tekið í árinni, breiddi jeg
fyrir framan mig eintak af
blaðinu mínu „Svenska
Dagbladet“. — Yfirþjóninn
bar þar að, horfði lengi á
blaðið og sagði: „Er herra
doktorinn sænskur? Ef jeg
hefði vitað þetta, hefði jeg
komið fram við yður á allt
annan hátt“.
Jeg uppgötvaði á öðrum
veitingahúsum, að þetta var
almenn hegðun. Eftir að jeg
hafði verið sjónarvottur að
í ágústmánuði 1943 hafði
skemdunum verið nokkuð
jafnt úthlutað um alla borg
ina. Unter den Linden hafði
orðið fyrir tilfinnanlegum
skemdum, en húsaraðirnar
við Wilhelmstrasse voru
næstum ólaskaðar. — Efsta
hæð samgöngumálaráðuneyt
isins við Wilhelmplatz
hafði verið eyðilögð, og lift
tundursprengja hafði svo
rækilepa hitt flugmálaráðu
neyti Görings, að skrifstof-
ur í 27 deilum þess voru
eyðilagðar.
í suður- og vesturhluta
Berlínar, einkum Wilhelms
dorf, er um að litast eins og
í sláturhúsi. Það er ófögur
sjón, sem fyrir augu ber,
þegar ekið er gegnum húsa
þyrpingarnar þar að nætur-
lagi, og tunglið varpar
bjarma sínum gegnum rúðu
lausa glugga og þaklaus
hús, en allt er steinhljótt.
Martraðarkendir skuggar dálitlum atburði, fór jeg að
rústa þessara, sem bera við
himin, gefa fremur til
kynna að þetta sje leiksvið
en raunveruleiki, og það er
erfitt að trúa því, að þetta
sjer Berlín — að slík auðn
sje til í einni af höfuðborg-
um Evrópu.
Þegar jeg yfirgaf Berlín,
var eyðilegging Mohne og
Eder-stíflugarðanna í maí
1943, stórfeldasti árangur-
inn, sem enn hafði náðst í
einstakri árás lofthernaðar-
ins. Það eru engar ýkjur,
þótt fullyrt sje, að þessi á-
rás sje eitthvert tilfinnan-
legasta höggið, sem Þýska-
land enn sem komið er, hef
ir orðið fyrir. Fjöldamargt
fólk drukknaði, skatta- og
manntalsskýrslur heilla
hjeraða glötuðust, og flóðið
bar burt kirkjubækur, lög-
reglubækur og önnur dýr-
mæt skjöl. Hernaðarlegur
árangur af árásinni varð m.
a. sá, að raforkan var skert
og vatn minkaði í mikilvæg
arborgar. Berlín er nú orðin um skurðum.Af þessum sök
skilja ástæðuna, sem lá að
baki þessari framkomu.
Jeg hafði áformað að fá
mjer hádegisverð í vel
þektu veitingahúsi. — Eina
sætið, sem jeg fann, var við
borð hjá prússneskum em-
bættismanni, sem var að
Ijúka við að borða aðalrjett
inn. Allt í einu kallaði hann
til yfirþjónsins, að hann
hefði einunpis fengið 50 gr.
af kjöti, enda þótt hann
hefði afhent skömtunar-
miða fyrir 100 grömm. Yf-
irþjónninn rannskaði mál-
ið og tjáði síðan embættis-
manninum kurteislega, að
hann hefði á röngu að
standa. Þýski embættismað
urinn barði í borðið svo að
diskarnir hoppuðu. Síðan
öskraði hann, að hann
skyldi kenna þeim, hvað
Prússar ættu við með skip-
unum sínum, og þessi bölv-
aði austurríski óþverrahátt-
ur myndi vereða þeim dýrt
spaug. Þegar hann hrópaði:
Framh. á 8. síðu.