Morgunblaðið - 10.03.1944, Blaðsíða 6

e
MORGUNBLAÐIÐ
Föstudagur 10 mars 1944

Wíhverji ólrifa
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson
Ritstjórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Frjettaritstjóri: fvar Guðmundsson
Auglýsingar: Árni Óla
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald: kr. 7.00 á mánuði innanlands,
kr, 10.00 utanlands
í lausasölu 40 aura eintakið, 50 aura með Lesbók.
Aímælisgjöíin
ÁTTUNDI mars 1944 fær sjerstakan virðingarsess í
sögu Alþingis íslendinga. Þann dag hlaut lýðveldisstjórn-
arskráin fullnaðarsamþykt á Alþingi. Og þann dag voru
liðin nákvæmlega 101 ár frá því, að gefin var út tilskipun
um endurreisn Alþingis. Sú tilskipun var gefin út 8. mars
1843. En hið fyrsta endurreista Alþingi kom saman í
Reykjavík 1. júlí 1845.
Það var einkennileg tilviljun, að lokasamþykt lýðveld-
isstjómarskrárinnar skyldi einmitt bera upp á afmælis-
dag tilskipunarinnar um endurreisn Alþingis. Sennilega
hefir enginn þingmaður munað eftir þessu þá í svipinn,
En einmitt sú tilviljun, að enginn mundi eftir afmæl-
inu, gerir þetta enn ánægjulegra og setur táknrænan svip
á atburðinn. Lýðveldisstjórnarskrána má því skoða sem
afmælisgjöf til íslensku þjóðarinnar, frá Alþingi. Og víst
er það, að betri afmælisgjöf gat þjóðin ekki kosið sjer.
En hinu má íslenska þjóðin þá heldur ekki gleyma, að
það er Alþingi, sem færir henni þessa gjöf. Þetta er ávöxt-
urinn að endurreisn þeirrar stofnunar, Alþingis, sem jafn-
an hefir haft forystuna í frelsisbaráttu þjóðarinnar, eftir
að það tók aftur til starfa. Þessa ber þjóðin að minnast nú
og um alla framtíð.
★
Þá er það eigi síður fagnaðarefni, að Alþingi skyldi að
lokum standa einhuga að samþykt lýðveldisstjórnarskrár-
innar. Að vísu reis ágreiningur um eitt atriði stjórnar-
skrárinnar (synjunarvald forsetans), ágreiningur, sem
vissulega átti ekki heima við þessa fyrstu meðferð máls-
ins. En þingmenn Ijetu þenna ágreining ekki verða til
þess að rjúfa eininguna um aðalmálið. Hver einasti við-
staddur þingmaður greiddi lýðveldisstjórnarskránni at-
kvæði að lokum. Hlaut stjórnarskárin því einróma sam-
þykt Alþingis. Sama varð niðurstaðan, er skilnaðarálykt-
unin var afgreidd á dögunum.
Alþingi hefir hjer gefið þjóðinni glæsilegt fordæmi. En
nú kemur til hennar kasta. Bæði þessi mál, ályktunin um
niðurfelling dansk-íslenska sambandslagasamningsins frá
1918 og lýðveldisstjórnarskráin verða nú lögð undir úr-
skurð þjóðarinnar til samþyktar eða synjunar. Sú þjóð-
aratkvæðagreiðsla á fram að fara dagana 20. til 23. maí
næstkomandi.
Það þarf ekki að efast um niðurstöðu þeirrar þjóðar-
atkvæðagreiðslu. En til þess að atkvæðagreiðslan verði
samboðin málefninu, þarf þjóðin að sýna sömu einingu
og Alþingi gerði. Það verður að vera metnaðarmál hvers
einasta Islendings, sem atkvæðisrjett hefir í þessum mál-
um, að sýna nú í verki, að hann vill að þjóðin verði al-
frjáls. Enginn má skerast úr leik.
Styrkasta stoðin undir lýðveldinu er einhuga þjóð. —
Þjóð, sem sýnir í verki, að hún vill vera frjáls. Ef hins-
vegar þjóðin kemur tvístruð út úr atkvæðagreiðslunni,
er opnuð léið til erlendrar íhlutunar um málefni vor. Og
þá er ekki víst, að gatan verði greið.
★
Það liggur væntanlega ljóst fyrir þjóðinni, hvernig
gangur málanna verður. Alþingi verður nú frestað, en
kemur saman aftur 10. júní n. k. Úrslitin í þjóðarat-
kvæðagreiðslunum liggja þá fyrir. Leggur þá Alþingi síð-
ustu hönd á málin, með endursamþykt skilnaðartillög-
unnar. Jafnframt ákveður þingið gildistöku lýðveldis-
stjórnarskrárinnar, en ráðið er, að 17. júní verði til þess
valinn. Þann dag verður efnt til hátíðahalda um land alt.
Þannig er leiðin mörkuð. Og nú er það algerlega á valdi
íslensku þjóðarinnar, að setja þann svip á stofnun lýð-
veldisins, sem samboðin er sjálfstæjfrsbaráttu hennar. —
Sýni þjóðin samhug og einingu í mllinu, verður lýðveldi
stofnað með glæsileik.
— Sýnum nú í vprki, Íslendingar, að vjer verðskuldum
afmælisgjöfina, sem Alþingi veitti þjóðinni 8. mars, er
það sendi henni stjórnarskrá hins íslenska lýðveldis,
að Hamraheiði

daaíeaa Íífi
tnu
Hinn 26. sept. síðastl. varð Jó-
hann Kolbeinsson bóndi að
Hamarsheiði í Gnúpverjahreppi
sextugur. Þenna dag sóttu hann
heim flestir sveitungar hans,
sem að heiman gátu komist og
auk þess nokkrir utanjeraðs-
menn. — Skeytin bárust mörg
og árnaðaróskir.
Veitingar voru hinar rausn-
legustu, og skemtu menn sjer
hið besta við margskonar gleð-
skap, ræðuhöld, hljóðfæraslátt,
söng og dans. Var langt liðið
nætur þegar þessum mannfagn
aði lauk.
Jóhann Kolbeinsson er úr
hóp þeirra manna, sem litið
geta með ánægju yfir farinn
veg. Hann er giftur hinni ágæt-
ustu konu, Þorbjörgu Erlends-
dóttur, er hefir verið honum
einkar samhent í starfinu og
hlúð með hlýrri hönd að heill
og sæmd heimilisins. — Þau
byrjuðu búskap á Hamarsheiði
árið 1909, við lítil efni, en fyrir
sjerstaka atorku og dugnað,
hefir þeim hjónum farnast svo
vel ,að fáir gera betur.
Jóhann hefir staðið og stend-
ur framarlega í ráði bænda með
margskonar athafnir og umbæt
ur á eignarjörð sinni, Hamars-
heíði, svo sem stækkun túns,
í stórum stíl, endurbygging og
aukning allra húsa, girðingum
í og umhverfis land jarðarinn-
ar og byggingu rafmagnsstöðv-
ar. Sýnir þetta út af fyrir sig,
að ekki hefir verið setið auð-
um höndum. En auk þess hef-
ir mörg stund og margt hand-
takið framið í annara þágu —
og ekki talið. í bygginganefnd
Gnúpverja hefir Jóhann setið
samfleytt í 33 ár, og reynst þar
hinn nýtasti maður, enda prýði
lega greindur og fastur fyrir í
skoðunum. Mun enginn þykj-
ast einn að málum eða í starfi,
er hann ljær fylgi sitt.
Börn þeirra hjóna, Þorbjarg-
ar og Jóhanns, eru 6, öll upp-
komin — og öll heima, nema
1, sem er gift. Börnin hafa leit-
að að heiman um stundarsakir
— til fræðslu, og heim aftur til
starfa — til þess að styðja og
styrkja foreldra sína í því, að
„gera garðinn frægan“. Þetta
er fremur fágætt fyrirbæri á
þessum reikulu tímum, og sýnir
betur en ílest annað, hvílíkt
æskuheimili þessi hjón hafa
búið börnum sínum.
A þessum tímamótum ævi-
dagsins, árnum við, vinir Jó-
hanns — og þelr eru margir —
honum allra heilla og blessun-
ar óförnu árin, með ósk um að
þau verði §em flest — með sól;
og sumar og hlýju.
Páll Stefánsson.
Bókaverðið.
FYRIR JÓLIN í vetur setti
verðlagsstjóri alt í einu bókaverð
íslenskra bóka niður um 20% án
tillits til útgáfukostnaðar, eða
upplags bókanna. Þessi ráðstöf-
un benti óneitanlega til þess, að
ekki væri alt heilbrigt í verslun-
arháttum bókaútgefenda, eða svo
virtist það minsta kosti fyrst í
stað. Brátt kom Ló í Ijós, að þessi
mikla verðlækkun á bókum var
:-kki rjettmæt og mun verðlags-
stjóri hafa leyft einhverja hækk-
un á verðinu á ný.
Nú ætti enginn maður að am-
ast vio þeim ráðstöfunum, sem
gerðar eru til að halda dýrtíðinni
í landinu í skefjum, hvort sem
það er gert með verðlagseftirliti
á bókum, eða öðrú. En hitt er
verra, ef lækkunarráðstafanir
verðlagsstjój^a verða beinlínis
til að hækka verðlagið og mikil
hætta er á að svo verði, hvað
snertir bókaverðið.
Það er ekki hægt að áætla sann
gjarnt verð á bók fyrirfram
vegna þess, að það er aldrei hægt
að sjá fyrir, hve mörg eintök
muni seljast af bókinni. Seljist
bókin vel verður útgáfukostnað-
ur hvers eintaks bókarinnar
minni, en ef hún selst illa og
hvert eintak er þá hægt að selja
ódýrara.
Nú, þegar verðlagsstjórinn vill
ákveða fyrirfram ákveðið’ há-
marksverð, hlýtur stefnan hjá
bókaútgefendum að verða sú, að
þeir gefa ekki út fleiri eintök af
hverri bók, en þeir eru hárvissir
um að seljist. Við það hlýtur
bókaverðið að hækka til muna,
því áður var það venja bókaút-
gefenda að gefa út í nokkuð
miklu upplagi, en selja bókina
við lægra verði í von um að fleiri
keyptu hana.
Það er satt, að bókaverð er hátt
hjer á landi eins og er, en það
hefir ekki hækkað nema í rjettu
hlutfalli við útgáfukostnaðinn.
Það var þv'í algjör óþarfi, að
setja strangt hámarksverð á bæk
ur og getur ekki orðið til ann-
ars en bölvunar.
©
Verð erlendra bóka.
UNDANFARIN ÁR hafa menn
getað keypt erlendar bækur hjer
í verslunum við mjög lágu verði.
Stór ritverk, vel bundin og fal-
lega prentuð, hafa kostað sára-
lítið, miðað við verð innlendra
bóka.
Sama er að segja um skáld-
sögur erlendar og yfirleitt allar
tegundir erlendra bóka. En nú er
þetta að breytast, hvernig sem á
því stendur.
Amerískar bækur hafa hækkað
stórlega í verði í bókabúðum.
Hver dollarbók kostar nú 10 krón
ur. Þetta er mikil álagning, þegar
þess er gætt, að verð, sem prent
að er á erlendar bækur, er útsölu
verð þeirra, en ekki bókhlöðu-
verð, eða heildsöluverð og ólík-
legt er, að bóksalar hjer kaupi
erlendar bækur, sem þeir flytja
inn á smásöluverði.
Væri ekki nær fyrir verðlags-
eftirlitið að athuga þetta atriði,
heldur en að leggja íslenska
bókaútgáfu í einelti með óskyn-
samlegum verðlagsákvæðum?
„Stundum heyrist talað um
hjálpsemi setuliðsins hjer á landi,
er slys, eða eldsvoða ber að hönd
um. Mjer finst að þess megi geta
eins og hins, sem miður má fara
og haldið er á lofti. Mig langar
því að segja frá tveimur atvik-
um, sem komið hafa fyrir hjer á
slóðir og sem sýnir glögglega
hjálpsemi setuliðsmanna:
í haust, sem leið, var unglings
piltur frá Þrándarstöðum í Kjós
að laga girðingu í Múlafjalli, inn
an við Hvalfjörð. Valt þá steinn
á hann ofan úr fjailinu og meidd
ist pilturinn allmikið. Eins og
| kunnugt er, er enginn sími á þess
um slóðum og var því leitað til
setuliðsmanna um læknishjálp.
Var það auðsótt mál. Bjuggu setu
liðsmenn um sár piltsins. Tóku
þeir piltinn til sín og ljetu hann
liggja í herbúðunum hjá sjer, þar
til hann var kominn aftur til
sæmilegrar heilsu. Alt var þetta
veitt án endurgjalds.
Gert við fótbrot.
„HITT DÆMIÐ ER á þessa
leið: Núna fyrir skömmu vildi
annað slys til, að Fossá í Kjós.
Þar búa tveir bræður og frænd-
kona þeirra, sem var bústýra
hjá þeim. Fleira fólk var ekki á
heimilinu. Bústýran varð fyrir
því óhappi að detta heima við og
fótbrotna. Var og í þetta sinn
leitað til setuliðsmanna. Þeir
bjuggu um fótbrotið og fluttu
stúlkuna á skipi til Reykjavíkur.
Þegar þangað kom var sjúkrabif
reið frá setuliðinu tilbúin á hafn
arbakkanum og skyldu setuliðs-
menn ekki við stúlkuna fyr en
hún var komin í sjúkrahús. Alt
var þetta gert án endurgjalds
eins og áður. Annar bróðirinn
fyigdist með frænku sinni suður
og var þá hinn einn eftir heima.
Nú eru bræðurnir einir heima
að Fossá, því enga hjálp er hægt
að fá. Svona er það víða hjer i
sveit. Ef slys eða veikindi ber að
höndum, geta heimili komist í
alger þrot með dagleg störf“.
Þessi dæmi, sem brjefritarinn
í Kjósinni skrifar utn, eru ábyggi
lega ekki nein einsdæmi. Setuiðs
menn hafa víða sýnt mikla hjálp
semi, ef slys eða veikindi hefir
borið að höndum, þegar erfitt eða
ómögulegt hefir verið að ná til
íslenskra lækna, sökum fjar-
lægða eða ófærðar.
Þess skal getið, sem
gert er.
KUNNINGI MORGUNBLAÐS-
INS í Kjósinni, skrifar mjer uih
hjálpsemi ■. setuliðsmanna og
segir:
Skemdarstarísemi.
BÍLEIGENDUR kvarta yfir
furðulegri skemdafýsn manna
hjer í bæ. Bifreiðar manna fá
ekki að standa næturlangt í friði
fyrir skemdarvörgum, sem brjót-
ast inn í þær og ræna úr þeim
og rupla nýtilegu og skemma
það, sem þeir geta ekki haft á
brott með sjer. Stundum, þegar
skemdarvörgunum tekst ekki að
brjótast inn í bifreiðarnar, eða
komast í þær með því að opna
glugga, eyðíleggja þeir bifreið-
arnar að utan.
Það er t. d. mjög algengt, að
loftnetsstengur bíla sjeu brotnar,
hleypt er úr hjólslöngum, aur-
bretti beygluð o. s. frv.
Erfitt er að hafa hendur í hári
þessara skemdarvarga, því þeir
fremja verk sín á nóttunni i
skjóli myrkurs, en það er hreint
ekki svo lítið tjón, sem spell-
virkjar þeásir valda mönnum og
ætti lögreglan að hafa sjerstak-
ar gætur á náungum sem snuðra
kringum bíla að næturlagi.