Morgunblaðið - 28.03.1944, Blaðsíða 7

[Þriðjudag-ur 28. œars 1944.
MORðDNBLAÐlÐ
T
VESPASIANUS RÓMVERJAKEISARI
EFTIR DAUÐA Nerós
komu til ríkis þrir skatt-
landsstjórar í vestur-hluta
hins rómverska ríkis. Þeir
ríktu til samans aðeins eitt
ár, og hefir það verið nefnt
þriggja keisara árið. — Við
valdatöku þeirra minkaði
síst óstjórnin í ríkinu, sem
verið hafði á dögum Nerós.
Einkum kvað mikið að róst-
um í stjórnartíð Vitelliusar,
sem var síðastur þessara
keisara. Vitellius var aldrei
viðurkendur keisari í öllu
ríkinu, og braust víða út
uppreisn gegn honum. —
Hættulegust varð þó upp-
reisn hersveitanna í Aust-
urlöndum, sem nú tóku
hershöfðingja sinn, Vespasi
anus, til keisara.
Titus Flavius Vespasian-
us var fæddur 18. nóvember
árið 9 eftir Krists burð. Var
hann af Sabinaættum, en
Sabinar bygðu eystri hluta
hjeraðsins Latium á Mið-
Ítalíu. Faðir hans var af lág
um stigum, en móðir hans
var systir senators nokkurs.
Eftir að hafa starfað við her
inn í Þrakíu og verið Ques-
tor á Krít og Cyrene, hækk-
aði hann í tigninni og varð
aedile og pretor, en hafði
áður gengið að eiga Flaviu
Domittillu, dóttur róm-
versks riddara, og átti hann
með henni tvo sonu, Titus
og Domitianus, sem síðar
urðu báðir keisarar. Á rík-
isstjórnarárum Claudiusar,
var Vespasianus í herþjón-
ustu í Germaniu, og síðar
foringi 2. rómversku legi-
onarinnar í Bretlandi á dög
um Aulusar Plautiusar. Ár-
ið 51 var hann ræðismaður
í stuttan tíma og árið 63 var
hann skipaður landsstjóri í
Afríku. Hann fór með Neró
til Grikklands í söngför
hans, en fjell þá í ónáð, því
að hann sofnaði undir ein-
um tónleikum Nerós. Árið
66 skipaði Neró hann þó
landshöfðingja og herstjóra
i Gyðingalandi. Hafði brot-
ist þar út uppreisn, og var
Vespasianus talinn manna
líklegastur til þess að bæla
hana niður, sakir her-
kænsku sinnar og stjórn-
visku. Sýnir þetta berlega
hið mikla traust, er hann
naut, að Neró skyldi velja
hann til þessa starfs, þrátt
fyrir þá ónáð, sem Vespasi-
anus hafði fallið í hjá keis-
aranum.
Styrjöldin gegn Gyðingum.
VESPASIANUS hóf styrj-
öld sína gegn Gyðingum ár-
ið 67 og tók eftir harða við-
ureign marga bæi og virki.
Ætlun hans var að leggja
fyrst undir sig allt landið,
áður en hann rjeðist á Jerús
alem, og einangra borgina
þannig, því að hún var-vel
víggirt.
En einmitt þegar hann
ætlaði að hef ja umsátrið um
Jerúsalem, varð hlje á stríð
inu vegna dauða Nerós og
valdadeilnanna, er af því
leiddu. Eftir að Vespasianus
frjetti, að bæði Galba og
Otho hefðu verið drepnir,
Einn af þektustu keisilrum hins forna Róma-
veldis var Titus Vespasianus. Þótt oftast nær væri
róstusamt á þeim dögum, þá var stjórnartímabil
Vespasianusar friðsamt mjög, enda var hann bæði
mildur og friðarsinnaður. Mildi hans og sáttfýsi
gat þó ekki komið í veg fyrir það, að samsæri væru
gerð til þess að ráða hann af dögum. Eftirfarandi
grein fjallar um helstu æfiaíriði þessa merka
keisara.
og Vitellius hefði brotist
til valda, fjekk hann sjálfur
löngun til þess að verða keis
ari. Austurlensku hersveit-
irnar vildu nú einnig fá að
hafa hönd í bagga um \-al
keisara, þar eð vesturlensku
hersveitirnar einar höfðu
ráðið kjöri undanfarandi
keisara.Ætluðu þær í fvrstu
að taka Mucianus, lands-
stjóra í Sýrlandi, til keisara,
en hann liafnaði vegtvll-
unni. Var þá Vespasianus
hyltur sem keisari þann 1.
júlí árið 69, fyrst af hernum
í Egyptalandi, og því næst
af her hans í Júdeu. Allar
Austurlandahersveitir Róm
verja og Dónárherinn skip-
uðu sjer nú um hann sem
keisara sinn, og hafði hann
þegar hálft Rómaveldi á
valdi sínu. Mestur hluti
Vesturlandahersins fylgdi
aftur á móti Vitelliusi. —
Mátti því gera ráð fyrir
skæðri borgarastvrjöld, en
svo varð þó eigi. Munu óvin
sældir Vitelliusar hafa ráð-
ið hjer miklu um, og jafn-
framt vinsældir og traust
manna á hinum dugandi
hershöfðingja Vespasianusi,
sem nú hafði að mestu leyti
lagt Gyðingaland aftur und
ir veldi Rómverja.
Vespasianus fjekk nú Tí-
tusi, eldri syni sínum, í
hendur herstjórnina í Gvð-
ingalandi, en hjelt sjálfur
til Egyptalands, til þess að
trvggja sjer þetta auðuga
land. Sendi hann um leið
Antonius Pius á undan til
Ítalíu með her. Lenti Pius
í orustu við fylgismenn Vi-
telliusar við Bedriacum og
gersigraði þá. Hjelt Pius síð
an til Rómar og tók hana eft
ir harða viðureign og miög
skæðan bardaga. Fjell Vi-
tellius þar ásamt 50.000
mönnum. Senatið viður-
kendi nú Vespasianus sem
keisara.
Þegar honum barst frjett
in um ósigur og íall Vitell-
íusar til Alexandríu, sendi
hann þegar í stað kornfarm
til Rómar, og kom það í góð
ar þarfir fyrir borgarbúa. —■
Hann hjelt .síðan sjálfur til
Rómar árið 70, án þess að
hafa sjálfur tekið virkan
þátt í stríðinu, sem leiddi til
þess að hann varð keisari
Rómaveldis. Fullur friður
var þó ekki enn komirm á.
Batverjar hefja uppreisn.
BATVERJÁR, er bjuggu
við mynni Rínar, höfðu á
stjórnartímum Vitelliusar,
hafið uppreisn undir for-
ystu Júlíusar Civilis. Þótt-
ust þeir í fyrstu standa með
Vespasianusi, en eftir fall
Viteilíusar, gengu leifarnar
af her hans í lið með þeim.
Varð það nú markmið Ci-
vilis að stofha sjálfstætt
ríki í Gallíu. Þegar Vespasi-
anus var orðinn fastur í
sessi í Róm, sendi hann her
gegn Civilis, og var hann
sigraður. Játuðust þá Bat-
verjar aftur undir vfirráð
Rómverja. — Þeir urðu þó
skattfrjálsir gegn því að
gegna herþjónustu í þágu
róm\rerska ríkisins. Titusi,
syni Vespasianusar, tókst
og eftir langa og harða við-
ureign að taka Jerúsalem
árið 70 og var þá borgin lögð
í rústir og íbúarnir seldir
mansali og drepnir.
Títus Flavius Vespasian-
us var sextugur, er hann
kom til ríkis. — Var hann
fyrsti keisarinn, er ekki var
af hinum rómverska aristo-
krati. Tíminn hafði nú einn-
ig ieitt það í Ijósí að það
hafði ekki lengur fram að
bjóða hina rjettu tegund
valdhafa. En Vesapasianus
var án efa sá maður, er rik-
ið þarfnaðist á þessurn erf-
iðu tímum. Hann hafði enga
sjerstaka frábæra hæfileika
en hafði þó til að bera þá
eiginleika, er þeir tírnar
kröfuðst af keisara. Hann
hafði ákveðna og sterka
skapgerð, var óttalaus, heið
arlegur og hófsamur, mjög
borgaralegur í framkomu
sinni, spartverskur í lifnað-
arháttum og mjög rjettlátur
í stjórn sinni.
Fyrir honum lá líka mik-
ið verkefni. Hann átti að
skapa frið og reglu í þjóð-
íjelagi, sem hafði orðið að
þola mikið í tveggja ára
borgarastyrjöldum og við
óstjórn Nerós. Hann hugs-
aði heldur ekki lengra en
bæta úr þessu, ekki að
grundvalla neitt nýtt, held-
ur aðeins að lagfæra það, er
miður fór. Þetta mikla verk
efni tókst honum einnig að
levsa af hendi, næstum því
svo að fullkomið gæti kall-
ast.
Eftir að Vespasianus kom
til ríkis, hjelt hann áfram að
vera jafn hófsamur og spar-
samur og hann hafði áður
verið og tókst með fyrir-
dæmi sínu áð draga meira
úr óhófs og munaðarlífi
hinna æðri stjetta, heldur
|en hann hefði getað áorkað
með fjölda lagafyrirmæla.
Hann var frá upphafi mild-
ur og rjettlátur og neytti
ekki valds síns til þess að
koma fram hefndum á fyrri
andstæðingum sínum. Hinir
. útlægu fengu leyfi til að
hverfa heim aftur, og það
var hætt að ákæra menn
fyrir móðganir við hina keis
aralegu hátign. Sem dómari
var hann rjettlátur og lög
hans og fyrirmæli bera vott
rnn rjettan skilning og heil-
brigða skynsemi.
Endurskipulagning á ráðinu
TÆPLEGA hefir svo lág-
ættaður maður verið vel-
kominn hjá hinum tignu
aristokrötum i ráðinu, en
það var tilgangur Vespasi-
anusar að halda við hinni
fyrri valdaskiftingu Ágúst-
usar, keisara, milli ráðsins
og keisarans. í desember ár-
ið 69 samþykti ráðið lög um
vald Vespasianusar, en
hluti þeirra hefir varðveist
á bronstöflum, sem fundust
í Róm á 14. öld. Það virðist
hafa verið tilgangurinn með
þeim að takmarka vald keis
ara og jafnframi vera viður
kenning hans á ráðinu og
lýðnum sem hinum eigin-
iegu valdhöfum. Þetta virð-
ist þó ekki hafa borið mik-
inn árangur. í framkvæmd-
inni, - að minsta -kosti telur
Vespasianus valdatímabil
sitt frá hyllingunni í Alex-
andríu, þann 1. júlí 69. en
ekki frá þeim degi, er ráðið
viðurkendi hann sera keis-
ara.
Ráðinu hafði hnignað
mjög við blóðstjórn hinna
undanfarandi keisara og
margar hinna gömlu sena-
toraætta voru útdauðar
með öllu. Til þess að stvrkja
aristokratið og ráðið, tók
Vespasianus nú ýmsa tigna
menn úr Ítalíu og skatt-
löndunum í það, og hafði
þessi merka ráðstöfun geysi
mikla þýðingu fyrir sam-
heldni ríkisins. Frá þessu
nýja aristókratíi eru komnir
allir helstu menn Rómverja
á annari öld e. Kr., fyrst og
fremst má þar til nefna Traj
anus keisara. Claudius og
Neró höfðu einnig tekið upp
þessa nýbreycni en í miklu
smæni std. Káoið varð nú
mikiu starinæfara, þar sem
nú voru í því menn víðsveg-
ar að úr ríkinu, er höfðu ná-
in kynni af hag og ástandi í
sínum heimalöndum. Varð
ráðið þannig góður ráðgjafi
keisarans í alríkisstjórninni,
enda notfærði Vespasianus
sjer það. Skattlöndin knýtt-
ust einnig sterkari böndum
við ríkið, þar sem þau áttu
nú sína fulltrúa í ráði hinn-
ar rómversku þjóðar. — í
góðu samræmi við þetta er
og annað starf Vespasianus-
ar til hagsbóta fyrir skatt-
löndin. Hann stofnaði marg-
ar nýlendur og veitti fjölda
íbúa hinna ýmsu skattlanda
og öllum Spánverjum sóm-
verskan ríkisborgararjett.
Þá hafði borgarastríðið
haft hinar alvarlegustu af-
leiðingar fyrir heragann, og
einkum ágerðist óstjórn og
agalevsi í hernum á dögum
Vitelliusar. Eftir því, sem
menn vita, mun Vespasian-
usi fljótt hafa tekist að ráða
bót á þessum misfellum og
setti hann hermennina til
ýmissa nytsamlegra starfa,
einkum húsbygginga. Eftir
sigm’för Vespasianusar og
Títusar, sem mun vera
fyrsta sigurförin, er faðir og
sonur halda sameiginlega,
Janushofinu lokað, og
Rómaveldi naut friðar og
hvíldar þau tíu ár, er eftir
voru ríkisstjórnartímabili
Vespasianusar. Janushofið
var annars alltaf opið á ó-
friðartimum, og þótti tíðind
um sæta, ef því var lokað.
Byggingar. fjármálastjóm
og me mii ngars t arfs e m i.
VESPASIANUS ljet end-
urreisa marga bæi, seni
brendir höfðu verið í borg-
arastyrjöldunum og jafn-
framt endurbæta götur,
vegi, brýr og vatnsveitur. •—
Hann Ijet ljúka við endur-
byggingu Rómar, sem Neró
hafði hafið. Hann Ijet einn-
ig reisa margar nýjar bygg-
ingar og Flaviska-Anfileik-
húsið, er rúmaði 67 þúsund
áhorfendur er frægast þeirra
Nafnið Colosseum hefir það
fengið af hinni kolosselu
(geysimiklu) Nerósstyttu,
er stóð rjett við það. — Þá
Ijet hann gera i Róm nýtt
torg, reisa friðarmusteri og
almenn baðhús Voru bað-
hús þessi miklum þægind-
um búin, en urðu síðar meir
til þess að ala á leti h já lýðn
um.
Vespasianus bar virðingu
fyrir trúnni og lagði fram
mikið fje til uppbyggingar
þeirra hofa, sem eyðilagst
höfðu í borgarastyrjöldun-
um. Meðal þeirra var hofið
Capitolium. Hann var hjá-
trúarfullur sem svo margir
á þeim tímum, og bæði áleit
hann sjálfur og aðrir, að
hann gæti gert kraftaverk
og læknað sjúka með því, að
leggja hendur yfir þá!
Fjármálastjóm ríkisins
hafði hrakað mjög á dögum
Nerós, og var nú hagur þess
kominn í hið mesta öng-
þveiti. Til þess að koma fjár
málunum í lag, varð Ves-
pasianus að leggja á ýmsa
nýja skatta. Mestu orkaði þó
hið stranga eftirlit með fjár-
reiðunum og sparsemi hirð-
arinnar, þvi að hjer eins og
annarstaðar gekk keisarinn
sjálfur á undan með góðu
eftirdæmi. Hann tók í sínar
hendur Censorsstörfin og
gætti þess nákvæmlega, að
skattaálagningin kæmi rjett
látlega niður. Honum hepn-
aðist á þenna hátt að koma
fjármálum ríkisins í gott
lag, en sá strangleiki og
sparsemi, er hann sýndi við
það, varð til þess, að f^lk
taldi hann nískan, þótt hann
ætti slíkt tæplega skilið.
Vespasianus hafði ekki
hlotið mikla bókmentalega
þekkingu, en gat þó bæði
lesið og talað grísku. Hann
sýndi í stjórn sinni mikinn
áhuga á bóklegum fræðum
og öðru, er að mentun laut.
Stofnaði hann m. a. skóla í
mælskulist og veitti árlega
allmikilli fjárupphæð til
hans. Fjekk hann sem kenn
Framhald á 8. siðu.