Morgunblaðið - 16.05.1944, Blaðsíða 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 16, maí 1944
TJtg.: H.f. Árvakur, Reykjavík
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson
Ritstjórar:
, Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
'Frjettaritstjóri: ívar Guðmundsson
Auglýsingar: Árni Óla
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald: kr. 7.00 á mánuði innanlands,
kr. 10.00 utanlands
í lausasölu 40 aura eintakið, 50 aura með Lesbók.
Vilji íslendinga
í NIÐURLAGI boðskapar síns til íslensku þjóðarinnar
komst Kristján konungur tíundi þannig að orði:
„Vjer óskum þess vegna, að áður en úrslitaákvörðun
verður tekin, verði ríkisstjórn íslands og þjóðinni
tilkynt, að Vjer getum e k k i á meðan núverandi
ástand varir, viðurkent þá breytingu á stjórnarforminu,
sem Alþingi íslands og ríkisstjórn hafa ákveðið án samn-
ingaviðræðna við Oss“.
Fám dögum síðar voru símuð hingað ummæli úr rit-
stjórnargrein danska blaðsins „Berlingske Tidende“,
þess blaðs, sem veit meir um hugarfar konungs en nokk-
urt annað danskt blað. Blaðið gat þess, að samþykkis kon-
ungs hafi ekki verið leitað í sambandi við aðgerðir ís-
lendinga nú, en bætti við, að enda þótt slíks samþykkis
hefði verið Ieitað, myndi það alls ekki hafa fengist.
★
Til voru þeir íslendingar, sem fanst það óviðeigandi að
stofna hjer lýðveldi, án þess áður ayð ræða það mál við
konung. Þeir höfðu trú á því, að ef málið yrði rætt við
konung og þess farið á leit við hann, að hann afsalaði sjer
konungdómi á íslandi, myndi slíkt samþykki auðfengið.
En nú hafa þessir menn fengið sannanir fyrir því, bæði
í boðskapi konungs sjálfs og einnig í ummælum hins
danska blaðs, að þessi von þeirra hefir ekki við minstu
rök að styðjast. Þvert á móti er enn ríkjandi í hugum
ýmsra Dana hin gamla yfirdrottnunarstefna í garð ís-
lendinga, sem íslenska þjóðin átti við að búa áður fyr.
, « * ,
Eftir síðasta boðskapinn frá Eyrarsundi mætti ætla,
að ekki fyndist einn einasti íslendingur, sem væri í vafa
um, hvernig hann ætti að greiða atkvæði nú við þjóðar-
atkvæðagreiðsluna. En þó munu vera til menn — að vísu
mjög fáir — sem ætla að láta'sjer nægja, að greiða at-
kvæði með sambandsslitum, en greiða svo atkvæði gegn
lýðveldisstof nuninni.
Skyldu þessir menn hafa athugað hvað þeir eru að
gera? „Vjer getum ekki viðurkent þá breytingu á stjórn-
arforminu, sem Alþingi íslands og ríkisstjórn hafa ákveð-
ið“, sagði konungur í boðskap sínum. M. ö. o. konungur
vill ekki á það fallast, að íslands sje fullvalda ríki og þar
af leiðandi á valdi þjdðarinnar einnar og ákveða, hvaða
stjórnarform hún velur sjer. Þenna frumrjett fullvalda
ríkja vill konungur vefengja að ísland hafi.
Er nokkur sá íslendingur til, sem er sammála þessu?
★
Ef einhverjir kjósendur greiða atkvæði gegn lýðveld-
isstjórnarskránni, eftir það, sem á undan er gerrgið, verð-
ur það skoðað sem yfirlýsing af þeirra hálfu um annað
tveggja:
Að þeir sjeu því sammála, að konungur hafi vald til
að hindra stofnun lýðveldis á íslandi, eða
Að þeir óski ekki eftir því, að æðsti valdsmaður lands-
ins sje innlendur, þjóðkjörinn forseti, heldur verði hann
áfram erlendur konungur samkvæmt- ákvæðum hinna
dönsku konungserfðalaga frá 1853.
Það er þeíta og ekkert annað, sem um er kosið. Hin
mótbáran — sem undanhaldsmenn voru að bera fyrir sig
— að þeir væru^óánægðir með sum ákvæði stjórnarskrár-
innar, kemur ekki hjer til greina, því að ekki mátti að
þessu sinni gerá aðrar breytingar á hinni gömlu stjórn-
arskrá en þær, sem beinlínis leiddu af breytingunni á
sjálfu stjórnarforminu, úr konungdæmi í lýðveldi. Aðrar
breytingar á stjórnarskránni, sem eru margar og miklar,
verða að bíða síðari tíma.
'k 1
íslenska þjóðin segir nú til um það, hvaða framtíðar
stjórnarform hún ætlar að búa við. Og það er úrskurður
fullvalda þjóðar, sem hjer verður upp kveðinn. Þess-
vegna ríður á, að þjóðin verði einhuga og samtaka, svo
ekki geti neinn vafi leikið á um vilja hennar.
75 éra: Híeis Ftns-
son
NÍELS FINNSSON er fæddur
að sögn móður hans, hinn 13.
maí 1869, en samkvæmt kirkju
|bók 16. maí sama ár. Hann trú-
ir betur móður sinni, en viðkom
andi presti og mun enginn lá
honum það. Hann fæddist og
ólst upp 1 Tungu í Fáskrúðs-
firði. Ætt hans verður ekki rak
in hjer. Þess má þó geta að hann
er móðurbróðir þeirra lista-
manna Jónssonar, Rík.arðar,
hins oddhaga og hagyrta og
Finns listmálara og Karls lækn
is og Georgs bónda. Er það göm
ul sögn, að menn sjeu móður-
bræðrum líkastir.
Árið 189J3 giftist hann Guð-
björgu ' Guðmundsdóttir að
Hafranesi í Fáskrúðsfjarðar-
hreppi, mætri konu, er var af
góðu bergi brotin. Skömmu
seinna settist hann þar að búi
tengdaföður síns. Árið 1930,
andaðist kona hans og eftir það
eirði hann ekki við búskap og
hætti honum litlu seinna. Höfðu
þau hjónin þá alið upp 4 vanda
laus börn og að hálfu leyti 2
önnur. En auk þess áttu þar at-
hvarf fjöldi manna, er á hjálp
þurfti að halda og urðu þar
hjúkrunar og líknar aðnjótandi.
Tvíbýli var á Hafranesi og fór
orð af því, hve sambúðin var
góð. Það var í raun og veru eins
og eitt heimili. Samlyndið á
milli þessara tveggja heimila
var svo innilegt, að alt bjarg-
ræði var stundað í fjelagi, en
sjávarafla og heyi skipt bróð-
urlega á milli bændanna og
varð aldrei að ágreiningsefni.
Eindrægnin og friðurinn á
þessu tvíbýli var, að því er jeg
þekti, til alveg einstætt. Þar var
mikil gestrisni á báðum heimil-
um og gestnauð. Og öllum, er
þar komu fanst heimilin brosa
við sjer. Yfir öllu hvíldi ljettur
og þýður blær, er heillaði þá,
sem þar komu og vöktu þá til-
finningu, að þar væri gott að
vera. Þar var og jafnan fjöl-
menni og vildu þar fleiri vera,
en kost á áttu.
Níels Finnsson bjó að Hafra
nesi um 35 ára skeið og þótti
hann sitja sinn hluta af þess-
um búgarði vel. Fór þar saman
góð greind, skilning og ná-
kvæm athygli. Auk þess var
hann hagleiksmaður á alt, er
hann tók höndum til. Og enn
vinnur hann nytsöm störf.
Á 75 ára afmæli hans, munu
minningar nágranna hans og
annara, er samvista hans nutu,
rifja upp drengskapinn og
hjartaþilið hlýja, er þeir urðu
aðnjótandi.
Bjarni Sigurðsson.
\Jilueiji ilrijar:
♦*• **♦ ♦** •*♦♦*♦
cícicj íe
-fyCL
lí^inu
tæpum
stundum yfir
London í' gærkveldi.
NÝTT hraðamet hefir verið
sett í flugi yfir Atlantshaf. Var
það sett af Mosquitoflugvjel,
bygðri í Kanada, sem flogið
var til Bretlands. Var flugvjel
þessi 5 klst. og 40 mín. á leið-
inni og er þetta langfljótasta
ferð, sem enn hefir verið farin
yfir hafið.
— Reuter.
Þjóðminjasafn.
ÍSLENDINGAR eru sagðir sögu
þjóð mikil og fróðir um margt
gamalt og gott. En samt er það
svo, að hinum sögulegu minj-
um Islendinga hefir verið lítill
sómi sýndur, eða vægast sagt alt
of líti'll sómi sýndur. Það eru nú
rúmlega 80 ár liðin síðan fyrsti
vísir að þjóðminjasafni var stofn
aður hjer á landi. í þessi 80 ár
hefir safnið aukist mikið og á nú
marga góða gripi.
En þessi sögulegu gripir safns
ins hafa verið á stöðugum hrakn
ingi. Aldrei haft viðunandi húsa
skjól. Saínið hefir verið hrakið
af einu háaloftinu af öðru og úr
einum kjalláranum í annan.
Nú er ekki lengur hægt að láta
við svo búið sitja. Nú verður að
byggja vegleg hús yfir sögulegar
minjar okkar og búa svo að þeim,
að þeim sje óhætt fyrir eldi, eða
öðru, sem gæti eyðilagt þær, um
aldur og æfi.
m
Besta minningargjöfin.
EINMITT NÚ þegar hin merk-
ustu tímámót eru að verða- í sögu
íslendinga, er tækifæri til að
hrinda þessu máli í framkvæmd.
Það væri ekki hægt að gefa ís-
lensku þjóðinni betri minningar-
gjöf, þegar lýðveldið verður stofn
að, en gott og stórt safnahús, þar
sem menningarverðmæti þjóðar-
innar frá liðnum öldum verða
geymd.
Þetta mál hefir þegar verið
rætt nokkuð; innan Blaðamanna-
fjelagsins og innan þjóðhátíða-
nefndarinnar. Það hefir fengið
góðar undirtektir hjá öllum. En
það þarf meira en góð orð og fal-
legar fyrirætlanir. Það þarf fram
kvæmdir og það sem fyrst.
Jeg hefi verið stuttorður um
þetta mál, enda þarf ekki að reifa
það neitt frekar. Allir íslendingar
munu skilja, að hjer er um sjálf-
sagt þjóðþrifamál að ræða. Er á
öðrum stað hjer í blaðinu rakin
hrakningarsaga safnanna, eins og
Matthías Þórðarson þjóðminja-
vörður sagði frá henni á fundi
Blaðamannafjelags íslands á
sunnudaginn var.
©
„Það gerir hvern góð-
an að geyma vel sitt“.
MIKLAR HAFA FRAMFAR-
IRNAR orðið hjer á landi undan-
farna áratugi. En þrátt fyrir all-
ar framfarirnar höfum við staðið
í stað í mörgu.
Fyrir nokkru fann Matthías
Þórðarson fornminjavörður 70
ára gamian fjársöfnunarlista, sem
prentaður var á Akureyri árið
1874. Þegar þessi listi var prent-
aður, var þjóðhátíð í vændum,
eins og nú. Þá tóku sig saman
nokkrir mætir menn og efndu til
fjársöfnunar til byggingar safna-
húsi, undir forngripasafnið, sem
þá var 11 ára gamalt.
Fyrirsögnin á þessum fjársöfn-
unarlista var á þessa leið:
„Það gerir hvern góðan að
geyma vel sitt“.
Það varð ekki úr byggingu fyrir
forngripasafnið þá. En nú skulum
við láta það verða til minn-
ingar um í hönd farandi þjóðhá-
tíð, að byggja veglegt hús yfir öll
okkar söfn og bæta þannig fyrir
170 ára vanrækslu. Við skplum
taka undir með þeim heiðurs-
mönnum, sem höfðu framsýni til
þess fyrir 70 árum, að skilja nauð
synina á byggingu safnahúss:
j „Það gerir hvern góðan að
' geyma vel sitt“.
| ' ®
j Merkileg bok.
NOREGUR UNDIR OKI NAS-
♦*♦ «3* *I* ♦!♦ »!• *!*•!*
ISTA heitir bók, sem kemur út
á bókamarkáðinn í dag. Blaða-
mannafjelag íslands gefur bók-
ina út, en hún er eftir þann mæta
mann, prófessor Worm Múller,
sem dvaldi hjer í fyrra og flutti
fyrirlestra um hernám og bar-
áttu Norðmanna. Mun hinum
fjölda mörgu, sem hlýddu á fyrir
lestra hans, vera ])eir í fersku
minni.
Bókar þessarar mun verða
minst í öðrum greinum hjer í
blaðinu og skal jeg því ekki rekja
efni hennar að neinu. En lesend-
um minum vil jeg eindregið ráða
til að lesa bókina. Eftir lestur
hennar hefir lesandinn fengið
glögga mynd af því, sem gerðist
í Noregi. Hann skilur hina norsku
þjóðarsál betur eftir en áður. Það
er sjerstaklega gott fyrir íslend-
inga, sem hafa áhyggjur af þvír
að við Islendingar höfum tekið
hernámi íslands af skeytingar-
leysi. I bók Worm-Múllers pró-
fessors sjer lesandinn greinilega
hvert regindjúp er milli hernáms
Breta á Islandi og síðar hervernd
Bandaríkjanna og hernámi Þjóð-
verja í Noregi.
Bókin er fjörlega og skemtilega
skrifuð, - eins og vænta mátti af
jafn ritfærum og gáfuðum manni
og Múller prófessor er. Hún er
blátt áfram spennandi- og illa er
jeg svikinn, ef menn geta lagt
hana frá sjer fyr en þeir hafa
lesið hana spjaldanna á milli.
m
Misnotkun happdrætt-
isvinninga.
ÓVÍÐA í HEIMI mun vera jafn
rnikið um happdrætti og merkja-
sölur til styrktar alskonar fjelög-
um og á Islandi, og hefi jeg áður
lýst áliti mínu á happdrættum al-
ment. Jeg er þeirrar skoðunar, að
happdrætti eigi að vera innan fje
laga, ef þau eru leyfð.
. Það eru haldin happdrætti um
alt mögulegt milli himins og jarð
ar hjer á landi. Lömb á fæti, kola
sekki og lúxusbíla.
Það virðist haSa gefið sjerstak-
lega vel a'ð halda happdrætti um
bíla og hús, enda eru það þau
veraldlegu gæði, sem einna erf-
iðast er að veita sjer hjer á landi
og margir láta freistast til að fá
stórhýsi fyrir tíkall eða lúxusbíl
fyrir fimmkall.
Þau fjelög, eða þeir forráða-
me'nn, sem standa fyrir happ-
drættum, hafa allmiklar skyldur
við þá, sem taka þátt í happdrætt
inu. Ein er sú, að hlutur sá eða
hlutir.'sem dregið er um sjeu í
því ástandi, sem þeir eru sagðir
vera, þegar happdrættið er aug-
lýst. Hlutur, sem settur hefír
verið í happdrætti, er ekki eign
fjelagsins í raun og veru. Hann
er eign þess lánsama manns, sem
á númerið er upp kemur. Fje-
lagið má því ekki láta hluti þá
skemmast, sem settir hafa verið
í happdrætti, svo ekki sje nú tal
að um að misnota þá, áður en
dregið er í happdrættinu.
Fjelag, sem hefir látið byggja
hús til að hafa í happdrætti, get-
ur ekki leigt það út á meðan happ
j drættið stendur yfir. Það má ekki
^ heldur nota happdrættisbíl til
j lerðalaga á meðan happdrættið
, stendur yfir, þó hinsvegar sje
ekki amast við því að honum sje
| ekið spölkorn um sljettar götur
í bænum í auglýsingaskyni. —
Þetta ættu forstöðumenn happ-
drætta að athuga, því það, sem
hjer hefir verið drepið á, er ekki
alveg tilefnislaust.