Morgunblaðið - 25.05.1944, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ
5
Mið
V1kudagur 24. maí 1944.
Rafmagnsmáivii og framttð sveitanna
^AÐ HEFIR verið hlutverk
fyr?tæðismanna að hreyfa
tvfi °S bera fram til sigurs,
jjj0 st®rstu og merkustu ný-
1 land'búnaðarlöggjöf-
jg ’ er ^okkru sinni hafa kom-
rarn á»Alþingi íslendinga.
ia «nna^ Þessara mála eru
raektarlögin. Þau hafa mark
^tírnamót í ræktunarmálun-
iuftt málið, er hjer skal lít-
raf^9 ®ert að umtalsefni, eru
^agnsmál sveitanna.
lauri^ ^vi a® ^aflýsa sveitir
er S*ns> er margt unnið. Það
Un °ntttrstaða þess, að í sveit-
tug11111. Sie bægt að lifa góðu
raenningarUfi. Það er besta úr-
u til þess ag ajjjja ræktun
iaí Sms °S Það skapar meira
Jcuixi
Eftir Siggeir Björnsson, Holti á Síðu
Uldu;
V*gi í líískjörum og þæg-
111 Þeirra, er búa í sveitum
°g kaupstöðum.
st^atlýsiug sveitanna er undir-
Ujg a Þess, að landbúnaðurinn
VÖJf k°mast á nýtísku grund-
Uðr °S Ver®a samkepnisfær vio
j atvinnuvegi í landinu.
Us, aiivÖtnum þessa lands býr
^tum
Uigj.
otæmandi orka. I
leriU. en Þúsund ár hafa Is-
au§um
gar haft þetta afl fyrir
fall-
án Vetnin, verið þjóðinni til
aa&sii, ............ ....
Oft hefir þessi kraftur,
Unu§iU °g ynciisauka og skáld-
iík °ð yrkisefni. En þau hafa
Íar-S'eri® eyðandi afl og illur
íh’
rtálmi á leið þjóðarinnar
ram „ , .
, veginn. Margur’búand-
Þuu ^ SVeitunurn hefir hlotið
nm Í3nsitjar af þeirra völd-
men t'tt skamms tíma hafa
dre 0 ekki getað látið sig
tfamf13 Um hviiika byltingu í
iþjg araatt Það gæti skapað,
S)St , lfi íslendinga, og þá ekki
Uð k* ian<fbúnaðarmálunum, ef
kfafað taekist að höndla þenna
bijjg. raimagnsmálsins á Al-
er í stuttu máli þessi: Á
göngu í málinu og að hlutur
þeirra, er erfiðasta aðstöðu áttu,
yrði bættur svo, að þeir þyrftu
ekki meiru til að kosta en hinir,
er byggju við góð skilyrði.
Frumvarp þetta fjekk kaldar
móttökur af hálfu Framsókn-
armanna, er þá voru alls ráð-
andi í stjórn og á þingi og ljetu
þeir vísa því til ríkisstjórnar-
innar, til þess að komast hjá
því að fella það beinlínis. Á
sömu leið fór á næsta þingi.
Rafmagnsmálinu, í’ þessari
mynd, hefir ekki verið hreyft
á Alþingi síðan Framsókn
svæfði þessaj, tillögur Jóns Þor-
lákssonar fyrir 14 árum,«fyr
en á sumarþinginu 1942. Að
vísu hafa rafmagnsmálin verið
rædd á Alþingi, á þessu tíma-
bili, en á alt öðrum grundvelli.
Var þar aðeins um smærri
styrktarsjóði að ræða. Á sum-
arþinginu 1942 fluttu fjórir
Sjálfstæðismenn, þeir Ingólfur
\Jónsson, Sigurður Bjarnason,
Gunnar Thoroddsen og Jón
Pálmason frumvarp til laga um
raforkusjóð. Var það samþykt.
Stofnfje sjóðsins var 10 miljón
ir króna og auk þess skal
leggja til hans 500 þúsund kr.
úr rikissjóði árlega. Tilgangur
sjóðsins er að veita sveitum og
kauptúnum styrki til þess að
koma upp raforkustöðvum og
rafveitum. Er þannig stigið
stáersta sporið til framkvæmda
tillögum Jóns Þorlákssonar.
Framsóknarmenn báru fram
þingsályktunartillögu á sumar
þinginu 1942, um að láta fara
fram rannsókn á því, hvernig
hægt sje að framlcvæma það,
að leiða rafmagn um sveitir
landsins. Slík rannsókn var,
eins og áður er sagt, eitt aðal-
J?lngi 1929 flutti Jón Þor- I atriðið 1 tillögum ións Þoriáks-
^SKfvy, r cnmr 1 090 TT-p+ir’ 1 Q r rnni í
bin S°n asamt nokkrum öðrum
ins mennuni Sjálfstæðisflokks-
°rku rurnvarP til laga um raf-
á,anVeitUr til almenningsþarfa
9,rjg. kauPslaoanna. Höfuð-
1 1 JrUlnvarPsins voru Þessi:
áttll ikisstjórnin láti kurm-
enn framkvæma, rann-
Því>
ÞveísVíetnast
ts
á hvern hátt sje
að fullnægja þörf
ygðarlags, eða umdæm
barfa at°rku til álmennings-
*áesta Híkissjóður skal bera
ari Þlata kostnaðar af þess
truímarUlSðkn samanb. 2. gr.
2 arPsins.
trarr»k^1"iíÍSSl0ður skal stvrkja
beSsu Va'rndir, er samkvæmt
Vellj^ °ru Serðar, á þeim grund-
■ar j ^ n°tendur orkuveitunn
aðstÖðVGÍtUm fái ekki erfiðari
ir or]c U Um Þeildarkostnað fyr-
bvern?im en Þeir myndu fá,
ÞteSgj, fyrir sig ætti kost á, í
U • u v M} *
°rku v . Þagkvæmri vatns-
kaha eimafyrir og virkjuðu
aáber g Þeimilisþarfa. Sam-
, ’Á3aiefSr' frumvarPsins-
Þvf, ni frumvarpsins var
riÞið skyldi hafa for-
sonar 1929. Eftir 13 ár voru
Framsóknarmenn þó komnir
svo langt, að þeir vildu láta
slíka rannsókn fara fram. Þeir
hafa þess vegna af heldur litlu
að státa í sambandi við þessa
tillögu. Sannleikurinn er sá, að
Framsóknárflokkurinn hefir áð
ur sýnt þessu mikla framfara-
og ménningarmáli andúð Og
tómlæti.
Það er fleira unnið með því
að raflýsa sveitirnar, en það
éitt, að skapa þar betri lífs-
kjör og meiri þægindi. Og er
það út af fyrir sig þó höfuð-
nauðsyn. í sambandi við orku-
verin skapast möguleikar til
fjölbreyttrar starfsemi á ýms-
um sviðum. Það mun varla orka
tvímælis, að heppilegast sje að
hafa orkuverin smærri og
fleiri. Þau verða þannig dreifð
um flestar sveitir landsins. Þar
munu rísa upp ýms fyrirtæki
á sviði iðju og iðnaðar, einkum
í sambandi við framleiðslu
landbúnaðarins. Þar munu skap
ast miðstöðvar, í sveitunum, í
andlegum og vex'klegum efn-
um, þegar. tímar líða. Þar mun
æskulýður sveitanna koma sam
an til fagnaðar og leikja. Þang-
að mun hann sækja aukna feg
urð og hreysti, í rafhitaðar
sundlaugar, sje heitt vatn ekki
fyrir hendi til þeirra hluta beint
úr iði’um jarðar. Unga fólkið,
er ekki vill eða. getur gert
landbúnaðinn að lífsstarfi sínu,
fær þar tækifæri til þess að
stunda aðra atvinnu sjálfstætt,
eða við þau fyrirtæki, er þar
munu rísa upp, en getur þ.ó
eftir atvikum haft stuðning af
ræktuðu landi. Verða þannig
möguleikar til fjölbreyttari
starfsemi í sveitunum og auð-
vitað í þeim mun ríkari mæli.
sem fólkinu fjölgar þar.
Nú liggja leiðir þeirra, er
ekki vilja stunda landbúnað, til
bæjanna og þá einkum til
Reykjavíkur. Við því væri ekk
ert að segja, ef að þar væri
næg atvinna. Reynsla síðustu
ára hefir sýnt, að svo er ekki
og sá ofvöxtur, er hlaupið hef-
ir í Reykjavík, er hvorki heppi
legur fyrir þá, er þar búa, nje
landið í heild.
Það er og hefir verið mikið
rætt og ritað um, að það þurfi
að snúa fólkinu upp í sveitirn-
ar aftur, til landbúnaðarstarfa.
Flest af þessu er vitleysa.,
Landbúnaðarafurðir íslend-
inga munu tæplega vera sam-
kepnisfærar á erlendum mark-
aði, við framleiðslu annara
landbúnaðarþjóða. íslenskur
landbúnaður verður þvi að
miða framleiðslu sína að mestu
leyti við innanlandsmai’kað.
Hvað þýðir að verja miljónum
krória til nýbýlastofnunar, ef
að afkomumöguleika vantar
fyrir fólkið, er þar á að búa?
Þá hefir verið rætt um bygða-
! hverfi. Áð færa bygðina saman
til þess að skapa betri skilyrði
Síða
Sambands ungra Sjálfstæðismanna kemur út
viku- eða hálfsmánaðarlega.
Stjórn sambandsins annast ritstjhrn síðunnar.
Ungir Sjálfstæðismenn! Sendið greinar og
annað efni á síðu ykkar til st^órnar Sambands
ungra Sjálfstæðismanna, skrifstofu Sjálfstæð-
isflokksins, Thorvaldsensstræti 2, Reykjavík.
til fjelags og skemtapalífs, og
draga þannig úr fásinni og ein-
angrun sveitafólksins.
Þetta fær ekki staðist, sje til-
ætlunin sú, að í bygðahverfun-
um verði eingöngu stundaður
landbúnaður.
Sveitabæirnar verða að vera
dreifðir um landið, annars
verður öi'tröð á þeim stöðum
sem bygðin er. Landið gengur
úi’’ sjer og afurðii’nar verða rýr
ari þó að þar sje engin rán-
yrkja á ferðum.
Ástæðan til þess að mikill
hluti unga fólksins leitar burt
úr sveitunum, er ekki sú, að
það sæki í gleðina og glauminn
í kaupstöðunum, eins og oft er
haldið fram. Heldur er ástæð-
an sú, að í kaupstöðunum hygst
hver og einn að komast í þá at-
vinnu, er hugur stendur til og
það er miklu hægara fyrir efna
laust fólk að stofna heimili í
kaupstöðum en sveitum.
Það er rjett að það þarf að
draga úr einangrun sveitalífs-
ins og skapa mögúleika fyrir
því, að fólkið geti þar unað við
lífvænleg störf.
Það verður ekki gert nema
á líkan hátt og hjer hefir verið
bent á. Að skapa skilyrði fyrir
fjölbreyttari starfsemi í sveit-
unum.
Möguleikar fyrir því, að svo
megi vei'ða, eru fyrir hendi þeg
ar raforkuver hafa risíð upp,
svo að segja í hverju hjeraði
landsins.
Slíkt verk verður auðvitað
ekki unnið i einu átaki. Raf-
magnsmálin eru að sjálfsögðu
háð sama lögmáli og t. d. síma
og vegakerfi. Að þeim verður
unnið smátt og smátt, eftir því
sem fjárhagur og aðrar aðstæð-
ur leyfa.
Það er ekki víst, að það verði
svo mjög langt þangað til að
raforkuverin veita ljósi og yl
inn á hvert heimili í þessu
kalda og harðbýla landi.
Þá er stigið stórt spor til þess
að láta forspá hins rnikla og.
framsýna stjórnmálamanns og
skálds Hannesar Hafstein, ræt-
ast, þegar hann segir:
Sje jeg í anda knör og vagna
knúða
krafti, sem vannst úr fossa
þinna skrúða.
Stritandi vjelar, starfsménn
glaða og prúða,
stjórnfrjálsa þjóð, með verslun
eigin búða.
Einhversstaðar í hillingum
framtíðarinnar sjáum við þessa
hugsjón skáldsihs rætast að
fullu.
Samkomuhús í sveitum
Svohljóðandi ályktun var
gei'ð á siðásta Sambandsþingi
ungra Sjálfstæðismanna:
„7. þing Sambands ungra
Sjálfstæðismanna, haldið að
Þingvöllum og í Reykjavík 18.
—20. júní 1943, telur nauðsyn
bera til þess, að skapa æsku
sveitanna betri skilyrði til fje-
lagslífs en nú er. Skoi'ar því
þingið á Alþingi og ríkisstjórn
að styrkja eftir megni þau æsku
lýðsfjelög, er vinna að því að
reisa samkomuhús í sveitum
landsins o'g telur æskilegt, að
athugað sje, hvort eigi sje auð-
ið að haga þeim framkvæmd-
um svo, að jafnframt sje hægt
að nota húsin sem skólahús.
Lítur þingið svo á, að bætt skil-
yrði æskunnar í sveitum lands-
ins til þess að halda upp líf-
rænu fjelagsstarfi, geti átt. sinn
þátt í því að takmarka straum-
inn úr sveitunum til kaupstað-
anna'1.
Öllum þeim, er kunnugir ei'u
í sveitum landsins, er kunnugt,
hversu mikill hnekkir öllu góðu
fjelags- og skemtanalífi það er,
hve óvíða er þar kostur á góð-
um samkomuhúsum. Það hús-
næði, er fjelögin verða víðast
að búa við, eru kaldir og óvist-
legir timburhjallar. Einn salur,
og þegar best lætur, eitt eða
tvö önnur herbergi. Búnings-
klefar engir og aðstaða til veit-
inga erfið.
1 Er hin mesta nauðsyn að
bæta úr þessu. og þarf rikið að
styðja hlutaðeigendur til þess
að leysa þetta mál.
Miklar líkur ei'u til, enda að
því stefnt, að hin dýra og óhent
uga farkensla verði lögð niður ’
innan skamms tíma og heima-
vistar barnaskólar x-eistir í stað
inn. Viða mun vera hægt" að
sameina samkomuhús og skóla-
byggingai', þannig að skólinn
hafi not af samkomuhúsinu fyr
ir samkomu- og leikfimisal. ■
Leikfimi á og þarf að kenna í
hvei'jum skóla. Víðast úti um
land er það nú tæplega liægt
vegna búsnæðisleysis.
Það er því hægt að leysa bæði
þessi nauðsvnjamál í einu. Eðli
legt er. enda nauðsyn, að ríkið
styrki samkomuhúsbyggingaj*,
einnig þar sem ekki yx-ði not af
húsinu í sambandi við skóla.
Mörg fjelög hafa af miklum
dugnaði komið upp húsum fyr-
ir starfsemi sina. En oft hefir
verið af vanefnum bygt. Enda
fámennum fjelögum algerlega
ofviöa.
Hjer er ekki farið fram á að
ríkið ttyggi fyrir fjelögin, held-
ur að það styrki og örfi fjelög-
in til þess að hrinda þessu
nauðsynjamáii í framkvæmd,
og sýni þannig skilning og að-
stoð við það ómetanlega menn-
ingarstarf, sem unnið er og hef
ir verið af hálfu t.d. ungmenna-
og kvenfjel. í sveitum landsins
við hin erfiðustu skilyrði. S,