Morgunblaðið - 23.06.1944, Blaðsíða 6

6
MOaöUNBLAÐIÐ
Föstuóagur 23. júní 1944.

Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson
Ritstjórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Frjettaritstjóri: ívar Guðmundsson
Auglýsingar: Árni Óla
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald: kr. 7.00 á mánuði innanlands,
kr. 10.00 utanlands
í lausasölu 40 aura eintakið, 50 aura með Lesbók.
Mannhelgi
ÞEGAR FORMAÐUR SJÁLFSTÆÐISFLOKKSINS,
Ólafur Thors, flutti ræðu sína á Þjóðhátíðinni, — fyrir
framan Stjórnarráðshúsið, — mælti hann þessi orð:
„Kjörorð hins íslenska lýðveldis er: Mannhelgi. Hug-
sjón þess, að hjer búi um alla framtíð frjáls og öllum óháð
menningarþjóð, andlega og efnalega frjálsir og hamingju-
samir menn“.
Mannhelgi!
Sú innri hugsýn, sem rúmast í þessu eina orði er og
verður sverð og skjöldur hins nýja lýðveldis.
Þegar mannhelgi er virt í heiminum, munu gróa undir
blæðandi þjóða og friður mun ríkja. Virðingin fyrir mann-
helginni verður leiðarvísir þjóðanna á braut framtíðar-
innar til friðsældar og hamingju.
Þegar vjer hverfum að því, sem að oss sjálfum veit í
innri sambúð þjóðarinnar, verður það enn mannhelgin,
er-móta mun gæfu þjóðarinnar, ljós eða skuggar skapast
af viðhorfi borgaranna til þess anda, er í þessu eina orði
er fólginn.
Þessa staðreynd skilur fólkið, ekki síst í þessu litla
landi kunningsskaparins, sem oft er til vitnað, en er þá
ekki síður hið fámenna land hins persónulega návígis,
þegar barist skyldi á opinberum vettvangi.
Ekkert hefir á undanförnum árum saurgað stjórnmála-
lífið í landinu fremur en sá persónulegi átroðningur,
rógur og níð, er fæstum hefir auðnast að komast undan,
er freistuðu að láta opinber mál til sín taka.
Mannhelgin birtist í virðingunni fyrir lífi, æru, eignum,
heimilum og öðrum persónulegum verðmætum og rjett-
indum einstaklinganna.
Kjörorð lýðveldisins er mannhelgi! Stjórnarskrá þess
á að verða stjórnarskrá mannhelginnar.
Sögusýning
SÝNING SÚ, úr frelsis- og menningarbaráttu íslend-
inga, sem nú er opin á vegum Þjóðhátíðarnefndar í Menta-
skólanum, er nýstárlegur viðburður hjer og athyglis-
verður.
Fortíð, nútíð og framtíð þjóðanna eru jafnan hverri
annari meir og minna háðar. Eitt mótast af öðru, það
sem gerst hefir, gerist og gerast mun.
Sagan er líf liðinna kynslóða. Til þess að þekkja eigin
þjóð, verða menn að þekkja sögu þjóðarinnar.
Saga íslands er undarlega örlagarík um leið og hún er
táknræn barátta fyrir frelsi, við ófrelsi og fyrir endur-
reisn frelsis og menningar. Þessa sögu, þessa baráttu,
þarf hið unga ísland að þekkja til þess að stæla sig í
komandi lífsbaráttu, er verður að skila íslandi áfram
frjálsu í hendur næstu kynslóðar.
Áhugann fyrir sögunni er ekki einhlýtt að vekja hjá
þeim ungu með því að fá þeim þrautskráðar bækur. í
upphafi þarf að kveikja neistana, síðan munu glæður
sögueldanna verma þel hjartnanna og móta hugann, sem
ekki gleymir málstað íslands. Til þess að kveikja neistann,
örfa löngunina til frekari skilnings á lífi þjóðarinnar, á
sögusýning að gagna.
Vafalaust kann mönnum að sýnast sitt hvað um sögu-
sýninguna í Mentaskólanum. En fræðileg gagnrýni og
rökrjett, sem fram kynni að koma, dregur ekki úr gildi
þess verks, sem unnið hefir verið með sýningunni, heldur
eykur gildi þess og umbætir. Menn þeir, er önnuðust um
að koma upp sýningunni, höfðu afar stuttan tíma til
stefnu. Vel færi á því að vinna áfram að fullkomnun
þessarar sýningar og síðan varðveislu „svipfylkinga“ henn
ar í bókarformi, eða á annan hátt.
Þegar nú er verið að skrá hina merku þætti í sögu ís-
lands, með stofnun lýðveldisins, fer vel á því að skygnast
um og reyna að skilja svip hinna fyrri tíma, þau rök,
sem hafa látið draumana rætast.
Kveðjur til
lýðveldisins
KVEÐJUR hafa þessir sent
í tilefni af lýðveldishátíðinni:
Frá Bandaríkjunum: Islend-
ingafjelagið í New York og há-
tíðanefnd þess, Grettir Eggerts-
son, Hannes Kjartansson, Gunn
ar Magnússon, Vilhjálmur Stef
ánsson og frú og frú Guðrún
Camp, Lt. Mann og kona hans,
frú Binna Berndsen Mann,
Kristín Guðmundsdóttir, Hall-
dór Sigurjónsson, Skúli Peter-
sen, Sigurður Ingólfsson og
Kristján Kristjánsson, er fögn-
uðu lýðveldinu að heimili
Mann-hjónanna i Shawnee,
Oklohama, Árni Helgason og
kona hans, Chicago, Hjálmar
Bjornsson o.g Islendingar í
Minnesotav Islendingadags-
nefndin í Vancover, Andréw
Daníelsson forseti og Albert E.
Kristjánsson ritari, Islendinga-
fjelagið í Vancover og forseti
þess A. Kristjánsson, Isafold og
Magnús Elíasson í Vancover,
íslendingafjelagið í Chicago og
Egill Anderson formaður þess,
Gunnar Bergmann og Islend-
ingar í Los Angeles, Jakobína
Johnson, Seattle, Islendingar í
Boston og William H. Wurts í
New York.
Frá Kanada: íslendingadags-
dagsnefndin í Winnipeg, Kirkju
þing íslenskra safnaða í Amer-
íku, haldið í Winnipeg.
Frá Bretlandi: Islendingar í
London, Stefán sendiherra Þor-
varðsson og frú, Islendingar í
Edinborg og Leith, Jón Eiríks-
son skipstjóri og skipshöfn
hans, Sigursteinn Magnússon
ræðismaður og fjölskylda hans
og C. R. Nasmith amerískur
ræðismaður fyrir hönd ræðis-
mannafjelags Edinborgar.
Frá Astralíu: Prófessor Lo-
dewyckz, Melbourne.
Frá Svíþjóð: Ragnar Lund-
borg, prófessor Ahlmann.
★
íslendingafjelagið í London
hefir ákveðið að gefa íslensku
þjóðinni ljósmyndir af íslensk-
um handritum, þeim sem til
eru í bókasöfnum London og
Oxford, til minningar um 17.
júní. Fyrstu myndirnar verða
af eiginhandriti Gottskálks í
Glaumbæ af Sópdyngju hans.
Ósk fjelagsins er að Landsbóka
safninu verði falið að geyma
ljósmyndanir þessar.
45 fulltrúar
á þingi S. í. B.
ÁTTUNDA fulltrúaþing Sam
bands íslerskra barnakennara
hófst í Austurbæjarskólanum s.
1. þriðjudagskvöld. Forsetar
þingsins eru Karl Finnbogason,
Friðrik Hjartar og Arnfinnur
Jónsson. Þingið sitja 45 full-
trúai og nokkrir gesti:.
I gær og fyrradag voru þessi
mál racdd: Fræðsluskipunin
nýja (framsögumaður Árma.nn
Haildórsson), launamál (íram-
sm. Sigurður Thorlacius), al-
þjóðasamvinna um skólamál
(framsm. Sigurður Thorlacius),
íslenskukenslan í barnaskólun-
um (framsm. Ársæll Sigurðs-
son).
Nefndir hafa verið skinaðar
i málunum.
\Jiluerji óbripa
%Jf tlagliga líj'inu
i
?
?
❖
^ ♦HKKKhHhH**HmHwI4
„Aldrei má eldurinn
kulna“.
EITT AF ÞEIM mörgu brjef-
um, sem „daglega lífinu“ hafa
verið send um þjóðhátíðina er frá
gamalli konu. Hún skrifap sjálf
fyrirsögnina, sem er yfir þess-
um línum. Mjer finsf brjef henn
ar vera svo táknrænt fyrir þann
eld, sem glæðst hefir með þjóð-
inni þessa dagana, að jeg má til
að birta það í heild. Gamla kon-
an segir:
„Ekki gat jeg farið tll Þing-
valla. En ung stúlka leiddi mig
að stjórnarráðsblettinum og stóð
við hliðina á mjer og studdi mig
til þess að jeg gæti notið, sem
best þess, er þar fór fram. Jeg
var svo hjartanlega fagnandi yf-
ir öllu, sem gerðist. Það var svo
auðfundið, að allir vildu vera
sem ein sál.
Lítið atvik kom þó þarna fyrir,
sem mig langar til að minnast á.
Lögregluþjónarnir voru að leið-
beina fólki og fá það til að færa
sig frá gangstignum til þess, að
þeir, er um hann þurftu að fara,
kæmust leiðar sinnar. Þá segir
einhver kona við samfylgdar-
konu sína þarna í þrönginni:
„Láttu ekki hrekja þig“.
Þetta fjell mjer illa. Fanst það
órjettmætt af konunni að látd
svona. Aftur kallar hún:
„Stattu fast á þínum stað“. —
Mjer fanst þetta velsæmisbrot og
jeg gat ekki stilt mig um að
segja: „Blessaðar, við skulum
ekki jagast á þessum degi. Ekk-
ert orð heyrðist meira og mjer
þótti svo vænt um, að konurnar
skildu við hvað jeg átti.
•
Orð forsetans.
OG GAMLA KONAN HELD-
UR áfram í brjefi sínu:
„En það var nú ekki beinlínis
þetta, sem mig langaði að koma
á framfæri. Jeg hefi verið að
hugsa um orð forsetans, sem
hann sagði í ræðu sinni og sem
mjer fanst svo falleg og sönn og
sem glöddu mig svo mikið. For-
setinn sagði, að við mættum
aldrei láta okkur detta í hug, að
við hefðum stigið lokasporið.
Mjer fanst jeg skilja svo vel
einmitt þetta, að við verðum á-
valt að halda áfram til meiri
þroska, meiri drengskapar og
stærri dáða. Við verðum að
skilja, að það bíða okkar mörg
viðfangsefni, sem þarf að leysa
og ávalt koma ný og ný verkefni
og kem jeg þá loks að því, sem
mjer er ríkast í huga:
„Kæra íslenska þjóð!
Nú skulum við öll vera á verði
og láta aldrei hrifningar eldinn
slokna, heldur hvetja til meiri
fórnfýsi og stillingar, svo við get
um komið auga á bestu leiðina.
Hver einstaklingur hefir hlut-
verk að vinna, hvar í 'stjett sem
hann stendur. Við skulum heldur
ekki gleyma, að leita í lofgjörð
og bæn til Guðs, sem gefur okk-
ur kraftinn til að stríða og því
meiri og dásamlegri, sem við
treystum honum betur og biðjum
hann heitar“.
Þetta var brjef gömlu konunn-
ar, sem mjer fanst að ætti erindi
til lesenda minna. Ef allir hugs-
uðu eins og hún, þá þyrfti ekki
að kvíða framtíð okkar litla
lands.
w
Þjóðkórinn.
ÞJÓÐKÓRINN hans Páls ísólfs
sonar er að verða einhver vinsæl
asta fyrirtæki, sem nokkru sinni
hefir verið stofnað hjer á landi,
og það ekki að ástæðulausu.
„Háþorn“ skrifar mjer brjef um
þjóðernisvakningu og þjóðkór á
þessa leið:
Hr. Víkverji!
Líklega hefir aldrei, síðan sög •
ur hófust, gengið önnur eins alda
þjóðfrelsis, fullveldis og þjóðern
is yfir land vort og nú, eftir að
lýðveldi hefir verið sett á stofn.
Það er líka skiljanlegt, þegar
tekið er tillit til þess, hve allir
eru samtaka með að fagna hinu
nýja skipulagi. Skáldin hafa
kveðið drápur um forna frægð
og nýja, lýst fegurð landsins og
sjálfstæðishugssjóninni, með svo
innilegri tilfinningu, að almenn-
ingur hefir orðið að kasta af sjer
drunga hversdagsins og hrífast
með.
Einu má þó ekki gleyma. Þjóð
kórinn undir stjórn Páls ísólfs-
sonar hefir sungið ættjarðar-
söngva og kvæði svo að fjöllin
hafa bergmálað frá Öndverðar-
nesi til Gerpis, svo að allir hafa
sungið með, hvort sem þeir voru
laglausir eða ekki.
Nú datt mjer í hug, hvort ekki
væri tiltækilegt, að Reykjavíkur
deild Þjóðkórsins kæmi saman
öðru hverju, á fögrum, sólbjört
um sumarkvöldum, t. d. í Hljóm-
skálagarðinum, til þess að syngja
ættjarðarlög og jafnvel önnur
falleg lög.
Mjer þykir ekki ósennilegt, að
þetta gæti orðið til þess að glæða
áhuga almennings fyrir fallegum
og þjóðlegum söng. Jafnframt
því að tengja fastar bræðrabönd
hins unga lýðveldis í voldugum
lofsöng til landsins okkar“.
•
Frjettakvikmyndin.
ÞAÐ ÞÓTTI, sem von var, tíð-
indum sæta hjer í borginni, er
það var auglýst, að frjettakvik-
mynd af hátíðahcjldunum yrði
sýnd hjer í bænum rúmlega
tveim dögum eftir að þeim var
lokið. Flestum mun þykja þetta
framfarir og rjett er það. En að
þetta skuli vekja eftirtekt sýnir
í raun og veru hvað við erum á
eftir tímanum á ýmsum sviðum.
Erlendis er það ekki óalgengt,
að menn, sem hafa veríð við-
staddir merkan atburð að
morgni, geta sjeð það sem fram
fór á kvikmynd sama dag að
kvöldi.
Það er merkilegt, að það skuli
ekki vera nema einn ljósmynd-
ari hjer á landi, sem hefir haft
framtak í sjer að útvega sjer
tæki til þess, að framkalla kvik-
myndafilmur. Allir aðrir þurfa
að senda filmur sínar til útlanda
til að fá þær framkallaðar og
venjulega líða margir mánuðir
áður en þær koma aftur til lands
ins.
Ekki er mjer kunnugt, hvað
tæki til að framkalla kvikmynda
filmur, kosta, en væri ekki sjálf-
sagt fyrir ljósmyndara bæjarins,
sem taka kvikmyndir, að slá
sjer saman og kaupa slík tæki.
Það myndi spara mikið ómak og
tafir og almenningur myndi fá
frjettakvikmyndir af innlendum
atburðum svo að segja undir
eins.
Tojo sendir heillaskeyti.
London í gærkveldi: — Berlín-
arfregnir herma, að Tojo for-
sætisráðherra Japana hafi sent
Hitler heillaóskaskeyti í tilefni
af því, hve vel Þjóðverjum
tækist að verjast innrásarherj-
unúm. Hitler svaraði um hæl
og þakkaði. — Reuter.