Morgunblaðið - 14.07.1944, Blaðsíða 2

2
MORGUNBL / Mfi
Föstudagur 14. júlí 1944
Nýja v
í GÆR BAUÐ borgar-
sfcjóri og rafmagnsstjóri rík-
issíjórn, stjórn Landsbank-
ans, bæjarfulltrúum, verk-
fræðingum sem unnið hafa
við Sogsstöðina og fleirum
austur að Ljósafossi, til þess
að skoða nývirkin þ^r.
Er hin nýuppsetta vjel hafði
verið skoðuð, settust gestirnir
að kaffidrykkju í matstofu
verkamanna.
Meðan þar var setið, flutti
Steingrímur Jónsson rafmagns-
stjóri ræðu. Var aðalefni ræðu
haps sem hjer segir:
Kæða rafmagnsstjóra.
ÞEGAR ófriðurinn braust út,
var úr vöndu að ráða, um
hvernig fara ætti að, um fyr-
irsjáanlegar aukningar. Var þá
t. d. um haustið pantað frá Sví-
þjóð 10 spennar í bæjarkerfið.
Gjalaeyrir fjekst ekki, en firm-
að, sem Rafmagnsveiian hafði
oft Skift við áður, gekst inn á
að smíða þá engu að síður.
Skyldu þeir vera tilbúnir í júní
1940, og greiðast við. afhend-
ingu. Spennarnir komust aldr-
ei hingað, og hafa nú verið seld
ir öðrum þar í landi. Afhend-
ingartími stórra vjela í Sví-
þjóð, var orðinn alllangur, mun
méiri en árið 1937, og var sí-
felt að lengjast.
Vinnan við útboðslýsingu að
3. vjelasamstæðunni tók alt
haustið 1940, og í ársbyrjun
1941 var útboð sent til Eng-
lands, með beiðni um tilboð.
Til vara voru lýsingar einnig
sendar til Ameríku og sendi-
herra Islands í Washington
beðinn, að greiða fyrir þeim
þar.
Tvö tilboð komu frá Eng-
landi, og sem voru mjög að-
gengileg, en þau voru því skil-
yrði háð, að breska ríkisstjórn-
in veitti leyfi fyrir smíðunum,
sem ekki fjekkst.
Var þá leitað til Ameríku, og
tókst að fá tilboð í vjelasam-
stæðu, sem hægt var að koma
fyrír í húsrúmi því, er ætlað
var fyrir þessa aukningu og þó
svo stóra, að hún gat notað á-
samt hinum vjelunum, allt
vatns rensli í Ljósafossi, við
minsta rensli. Var afl hennar
7650 hestöfl á túrbínuása. —
Samningar voru undirritaðir
um túrbínusmíðina í febrúar,
og um rafvjelina og raftæki í
mars 1942. Skyldi afhending-
artími véra í júlí 1943 eða 16
mánuðir fyrir túrbínu og 15
fyrir raftækin.
Ef leyfið hefði fengist fyrir
vjelinni í Englandi, og samn-
ingar orðið undirritaðir í okt.
hefði afhending þar samt orð-
ið um líkt leyti.
Prábrngðnar vjelar.
AMERÍSKU VJELARNAR
voru að ýmsu leyti frábrugðn-
ar hinum sænsku, sem fyrir
voru. Fyrst var það. að að-
færsluæðin og túrbínuhólkur-
inn skyldu gejrðir úr stein-
steypu í stað stáis. Þá voru svo
mikil vandkvæði á að fá stál-
plötur vestra, vegna skipasmíð
anna. Varð því byggingarvinna
við þessa aukningu miklu meiri
og vandasamari. Steypustyrkt-
arreikninga gerðu þeir, Lang-
jelasamstæðan við
Ljósafoss
var reynd í gær
Næsta sporíð: Eimtúrbínustöð
vli Elliiiúr
Ríkisstjórn og bæjaríuiltrúar
o. fl. skoða nýju virkjunina
vad, verkfræðingur, og aðstoð-
armaður hans, Fanö, veturinn
1942—’43, meðan á vjelasmíð-
inni vestra stóð, ásamt útboðs-
lýsingu, og var það verk ágæt-
lega af hendi leyst.
Almenna
B.vggingarfjelagið.
VORIÐ 1943 var byggingar-
vinna boðin út og komu 3 til-
boð í hana. Varð Almenfta
Byggingarfjelagið hlutskarpast.
Hóf það vinnuna í maí, og lauk
henni í desember, hálfum öðr-
um mánuði síðar, en áætlað
hafði verið. Stafaði þessi seink-
un mestmegnis af því, að und-
irbúningur undir verkið varð
lengri en áætlað var. Þetta
kom þó eigi að sök, þar sem
komu vjelanna seinkaði einnig.
Almenna byggingarfjelagið
vann verk sitt ágætlega, að því
er sjeð verður, og virðist fara
mjög myndarlega af stað, þar
sem steypuvinna af þessu tagi
er talin með vandasömustu
'steypuvinnu, sem gerð er. Það
var núna fyrst þ. 11. þ. m., sem
steypan var reynd með fullum
vatnsþrýstingi
Miklir erfiðleikar.
ÞEGAR kom að því að vjelar
og tæki skyldu afhent, frá
verksmiðju, og flutningar út-
vegaðir til landsins, komu upp
miklir erfiðleikar. Dráttur varð
á afhendingu,. er leiddi til tafar
á flutningum, og er hjer ekki
hægt að rekja alla þá fyrirhöfn
og umstang margra manna,
sem um þetta fjölluðu, en á-
rangurinn varð sá, að fyrstu
flutningarnir komust í ágúst
1943, túrbínan í sept.—okt. og
rafvjelin í októberlok, og jafn-
framt byrjuðu flutningar frá
Reykjavík austur, en það var
atriði sem við álitum kvíða-
vænlegast, að fá þá í okt.—nóv.
austur yfir Hellisheiði, en yfir
ÞingVelli var ekki hægt að
fara vegna þess að brýr og
yegabeygjur leyfðu þáð ekki.
Þegar vjelaflutningarnir fóru
fram 1936, við fyrsta virkjun-
arstigið, var þeim lokið 24. okt.
og tveim dögum síðar varð
Hellisheiði ófær til þungaflut-
inga, og stóð svo allan veturinn
til vors. Þá voru þyngstu stykk
in 13 tonn, nú 19.
En það rættist úr þessu. —
Verkfræðingadeild ameríska
hersins hjer veitti okkur alla
aðstoð,' er reyndist mjög mik-
ilsverð, af því að herinn hefir
langtum betri flutningatæki en
við, og reyndust þessir flutn-
ingar þó fdll erfiðir. í einni
ferðinni fengu sumir bílstjór-
anna og aðstoðarmanna þeirra,
ekki svefn í 36 klst. samfleytt,
því haldið var áfram 2 daga,
og nótt í milli, frá Reykjavík,
og þangað til fram var komið
að Ljósafossi.
Uppsetningin.
í NÓVEMBER byrjaði upp-
setning á túrbínu og var lokið
á aðalstykkjunum skömmu eft-
ir áramót, þannig að hægt var
að koma við uppsetningu raf-
vjelarinnar þar ofan á. Upp-
setning hennar byrjaði fyrst í
desember, í stað þess að í upp-
haflegu áætluninni, vorið 1942,
var talinn möguleiki á að hún
gæti hafist í byrjun september.
Voru þá taldar líkur fyrir því,
aÚ uppsetningartíminn þyrfti
ekki að vera nema 3 mánuðir,
svo að í lok nóvember 1943,
gæti vjelin orðið tilbúin. Eftir
því sem nú var komið, í des.,
mátti því telja að vjelin gæti
orðið tiibúin í lok febrúar, eða
byrjun mars. Þetta hefir þó
farið á annan veg, svo sem
kunnugt er. Verkið vannst alt
miklu seinna en ráð hafði ver-
ið fyrir gert.
Orsakirnar til þess eru ýms-
ar. —- Þótt aðalvjelahlutirnir
kæmu á haustinu, voru ýmsir
hlútar og vírar og tæki, sem
komu ekki fyr'en eftir áramót,
hið síðasta ekki fyr en í miðjum
apríl. Ekkert hefir misfarist í
flutningum þessum, og getum
við verið þakklátir fyrir það.
Þegar blöðin voru í vetur að
spyrja hvernig gengi, með upp-
setninguna, var aldrei hægt að
skýra frá flutningunum, um þá
mátti ekkert segja. En auk
flutninganna má segja að gerð
rafmagnsvjelarinnar, eða raf-
alsins, hafi valdið okkur tals-
verðum töfum. Rafall hefir tvo
hluti: vjelarsátrið og segulpól-
arhjólið. Sátrið kom í tveimur
pörtum aðeins, er vógu um 15
tonn hvor. En segulhjólið kom
í nálega 2200 pörtum. Liggur
það í því, að hjólhringurinn er
samsettur úr þetta mörgum
stálplötum, sem raða þarf sam-
an svo að þær komi í rjettan
hring. Nú er þvermál hringsins
5 metrar, en frávik frá rjettum
hring má hvergi vera meira en
hálfur millimetri. Var það taf-
samt verk, þar sem auk þessa
hringmáls, þurfti að gæta þess,
að hringurinn yrði jafn þungur
á alla vegu. Þegar hringnum
var raðað saman, og segulpól-
arnir settir á hann utan, vegur
hann rúm 50 tonn. Segulpólarn
ir eru 44 talsins. Til samanburð
ar má geta þess,að í sænsku vjel
unufn kom hjólið í minna en
50 pörtum, og voru þar af seg-
ulpólarnir 40 talsins.
Eftir að lokið var við upp-
setningu segulhjólsins í lok
apríl, hafa einnig orðið tafir
við uppsetninguna, sem stafa
af miklu leyti af þeim erfiðleik
um, sem eru á að framkvæma
slík verk á þessum tímum, og
virðist það ekki eingöngu vera
hjer hjá okkur, þar sem erfitt
er að ná í hlutina, heldur einn-
ig virðist verksmiðjum í Ame-
ríku ganga illa að ganga svo
frá smíði sinni til fullnustu,
sem á friðartíma væri.
Hinir amerísku menn, sem
staðið hafa fyrir uppsetning-
unni hjer, hafa unnið verk sitt
af mikilli samviskusemi og með
mikilli þrautseigju, við hinar
erfiðu kringumstæður. Megum
við vera þakklátir fyrir vand-
virkni þeirra, sem einmitt við
slík verk eru svo mikilsverð.
Er rafmagnsstjóri hafði lokið
máli sínu, fóru gestirnir upp
á slíflugarðinn og sáu þegar
vatni var hleypt í aðrennslis-
pípuna, er liggur að hinni nýju
vjelasamstæðu. Er aðrennslis-
pípan var orðin full. var geng'ið
inn í vjelasalinn að nýju og var
hin nýja rafvjel þá sett af stað.
að vísu ekki nema með hálfum
hraða. Fer fram prófun á henni
næstu daga. En síðan verður
hún tekin í notkun.
Á Þingvöllum.
Frá Ljósafossi var haldið til
Þingvalla. Þar var gestunum
boðið til kvöldverðar. Þangað
komu líka fastir starfsmenn
Ljósafossstöðvarinnar og verka
menn. sem þar vinna nú.
Undir borðum flutti borgar-
sfjpri eftirfarandi ræðu.
Skýrði hann fyrst frá, að
tilhlýðilegt hefði þólt, að farg
þessa ferð og sýna þessi mann-
virki þegar nývirkjun þessi
væri að komast í notkun, og
sagði síðan:
Ræða borgarstjóra.
MANNVIRKI ÞAÐ, sem nú
er verið að ljúka, er hluti af
Sogsvirkjuninni. sem er eign
Reýkjavíkurbæjar. Ríkið hefir
þó styrkt bæjarfjelagið til að
koma virkjuninni á, enda er
bæjarfjelaginu skylt að lands-
lögum að selja þeim, er þess
geta notið, rafmagn frá virkjun
inni. Gat og eftir lögunum um
virkjun Sogsins. komið til
greina, að ríkið annaðist þá við
bótarvirkjun, sem nú hefir ver
ið framkvæmd, en Reykjavíkur
bær ekki. Samkomulag varð
þó um það við þáverandi at-
virinumálaráðherra, Ólaf Thors,
er virkjunin var ráðin 1941, að
bærinn framkvæmdi hana, og
hefir framkvæmdin síðan ver
ið studd af ríkisvaldinu eftir
því, sem á hefir reynt, þ. á.
m. með véiting ríkisábyrgðar
fyrir nauðsynlegu lánsfje, svo
sem lög ráðgera, og veitti nú-
verandi fjármálaráðherra á-
byrgðina. Alla þessa fyrir-
greiðslu þakka jeg af bæjar-
fjelagsins hálfu.
FRAMKVÆMD verksins hef
ir mest mætt á rafmagnsstjóra
Steingrími Jónssym og aðstoð
armönnum hans. Sigldi raf-
magnsstjóri m. a. í þessu skyni
lil Bandaríkjanna haustið 1941
og dvaldi þar fram á árið 1942.
Framkvæmdir hjer á landi
hófust ekki fyrr en vorið
1943 og hefir orðið lengri drátt
ur á þeim en ráðgert var, en
nú er þeim að verða farsæl-
lega lokið.
Þegar Elliðaárstöðin bvrjaði
1921 var afl hennar einungis
1000 kw.
Afl Elliðaárstöðvarinnar var
síðan smám saman aukið upp
í 3200 kw.
Er Ljósafossstöðin tók til
sjarfa 1937 bættust við
8800 kw.
Með virkjun þeirri, sem nú
er að verða lokið, bætast enn
við 5500 kw.
Ræður þ á rafmagnsveita
Reykjavíkur og Sogsvirkjunin
sem á henni er bygð. yfir sam
tals 175CXÍ kw.
Önnur mesta virkjunin.
í FLJÓTU bragði ber e. t.
v. eigi mikið á hinni nýju virkj
un, þegar að Ljósafossi er kom
ið. Viðbótavirkjunin er þó ann
að mesta rafmagnsvirki, sem
gert hefir verið hjer á
landi. Enda hefir hún sjálf-
kostað hjer um bil 6 miljónir
krójna. Og í sambandi við hana
hefir innanþæjarkerfið í Rvík
verið aukið fyrir yfir 7 milj.
króna. Af' kostnaðinum hafa
ll. 4 milj. verið teknar að láni
og er það fyrir milligöngu
Landsbankans.
Mesta rafmagnsvirkjunin er
enn frumvirkjun Ljósafoss.
Aðrar rafmagnsvirkjanir á
landi hjer eru miklu minni.
Næst kemur Akureyri, sem
nú er að láta bæta 2700 kw.
við Laxárfossvirkjun sína og
hefir þá als 4600 kw. og er það
hlutfallslega mjög mikið, enda
að verulegu leyti ætlað til hit
unar.
Skeiðfossvirkjun þeirra Sigl
firðinga er ekki nema 1600
kw. Og afl ísafjarðarstöðvar-
innar verður eftir aiukningu
900 kw.
Það er því ljóst, að miðað við
aðrar rafmagnsstöðvar hjer á
landi er þessi 5500 kw aukning
á Ljósafossstöðinni mikið
mannvirki.
Aukningin er að vissu leyti
enn meiri en sýnist. því að sam
tímis henni er verið að ljúka
við Hitaveituna, sem er slíkur
hitagjafi. að samsvarar að
minsta kosti 30.000 kw, ef raf
magn hefði þurft til framleiðslu
þeirrar orku.
Þrátt fyrir þelta er ljóst, að
rafmagnsviðbólin nú verður
eigi fullnægjandi nema tiltölu
lega skamma hríð.
Rafmagnsþörfin eykst ört.
RAFMAGNSSKORTUR hef-
ir werið lilfinnanlegur síðuslu
ár. Orsakir hans verða eigi
raktar hjer. Rafmagnsstjóri
hefir nokkuð rakið ástæður
fyrir drællinum á, að bæta úr
þessu. Drátturinn hefir vissu-
lega valdið miklu tjóni og ver
ið óþægilegur, en þó sýnist þeim
Framhatd á 8. síðu.