Morgunblaðið - 03.08.1944, Qupperneq 5

Fimtudag'ur 3. ágiíst 1944.
&I ORGO NBLl M9
&
Biörn E. Jónsson:
• A U M I N G
J A
J Ó H A N N
SUMUM íslenskum læknum ’
virðist standa mikill stuggur af
hreyfingu þeirri sem Jónas
Kristjánsson læknir hefir vakið
hjer á landi. Síðari Náttúrulækn
ingafjelag íslands var stofnað
fyrir rúmum fimm árum. og
einkum eftir að það hóf útgáfu-
starfsemi sína; hafa þeir sent
hina ritfærustu og skeleggustu
menn sína út á vígvöllinn,
hvern á fætur öðrum, í útvarpi
og blöðum; og einkum þó í tíma
ritinu „Heilbrigðu Lífi“. Hefir
verið grunt á miður vingjarn-
legum ummælum í garð fjelags
ins; og sumum æði ósmekkleg-
um; og hefir kveðið svo ramt
að þessu. að jafngætinn og orð-
var maður og ritstjóri Eimreið-
arinnar. hr. Sveinn Sigurðsson.
hefir fundið hvöt hjá sjer til
að setja ofan í við lækna fyrir
þetta í síðasta hefti Eimreiðar-
innar. á bls. 160. þar sem hann
talar um ..órökstuddar hnútur
í læknalímaritum“ og skorar á
læknana. ef þeir geti sýnt fram
á skaðsemi fjelagsins. að gera
það — með rökum. y
Forráðamönnum Náttúru-
lækningafjelagsins-hefir komið
saman. um ao láta skæting
lækna í garð fjelagsins afskifta
lausan. enda er honum jafnan
best svarað með þögninni og
kemur venjulega þeim í koll.
er hann sendir. Þessari reglu
munum við fylgja að öllum
jafnaði. eins þegar við .eignumst
okkar eigið málgagn.
★
Þó er ekki þar með sagt, að
við sitjum þegjandi við öllu.
sem á okkur er borið. T. d. eru
í síðasta hefti ..Heilbr. Lífs“ um
mæli. sem gefa mjög> villandi
upplýsingar um starf fjelagsins
og kenningar. Það er reynt að
telja fólki trú um, að Are
Waerland. höfundur bókarinn-
ar ..Matur og megin“. fordæmi
mjólkurost sem óheilnæma
fæðu. Og það er reynt að læða
þeirri hugmynd inn hjá les-
endum. að á fundum fjelags-
ins flytji leikmenn frumsamin
erindi um læknisfræðileg efni.
eins og mataræði ungbarna og
gyllinæð. Á útbreiðslufundin-
um. sem við er átt. lásu íveir
leikmenn þýdda bókakafla eftir
tvo þekta ameríska lækna. eins
og greinilega er frá skýrt í dag
blöðum bæjarins. Annar lækn-
irinn var hinn nýlátni. heims-
kunni náttúrulæknir. dr. J. H.
Kellog. en hinn er yfirlæknir
við eitt helsta náttúrulækninga
hæli Bandaríkjanna. Sun-Diet-
Sanatorium Alsaker að nafni
5 •>
svo að ástæðulaust er fyrir ís-
lenska lækna að móðgast yfir
því. að fram hjá þéim var geng-
ið.
★
í þessu hefti kemur fram á
ritvöllinn einn hinn ritfærasti
úr læknastjett, Jóhann Sae-
mundsson. Hanri ritar langt
mál. sem á að heita ritdómur
um bókina ..Matur og megin“;
og þykir svo mikils við þurfa
til að kveða Waerland. höfund
bókarinnar. og fjelagið í kút-
inn; að Þjóðviljinn er fenginn
til að birta greinina í heild.
J?Tónninn“ í ritdómi þessum
er eftirtektarverður. Óvildin í
garð bókarinnar. höfundar'
hennar og fjelágsins er svo
augljós og lítt dulin. að fyrir-
fram er erfitt fyrir hlutlausan
lesanda að hugsa sjer, að rit-
dómurinn geti verið óvilhallur.
Og jafnvel þótt ritdómarinn
þykist ekki taka Waerland al-
varlega og langi til að gera
hann hlægilegan, þá gengur það
skröksögu næst, að nokkur
læknir, og það læknir í ábyrgð-
ar- og virðingarstöðu. skuli
geta verið þektur fyrir að tala
af slíkri ljettúð og gáleysi um
jafnalvarleg mál og heilbrigð-
ismálin eru.
J. Sæm. ver löngu máli í að
reyna að gera Waerland tor-
tryggilegan með því að skýra
frá þvi. að hann hafi lagt stund
á og ritað um heimspeki. stjórn
mál, orðið landflótta. sje efn-
aður og þurfi ekki að vinna fyr
ir sjer o. fl. o. fl rjett eins og
maðurinn geti ekki verið vel að
sjer í læknisfræði og manneld-
isfræði fyrir því! Alt þetta
vissi jeg fyrir löngu. En mjer
fanst það bara ekkert koma
efni bókarinnar við. Var Pad-
erevski ekki jafngóður píanó-
leikari fyrir því, þótt hann
væri sljórnmálamaður? Ef jeg
heyri fagurt tónverk eða les
góða bók, þá kastar það í mín-
um augum engri rýrð á verkið,
þótt höf. þess hafi aðhafst éitt-
hvað annað um dagana en
semja tónverk eða ritabækur.
Og hinsvegar er ómerkilegur
ritdómur jafnómerkilegur fyrir
því. þótt hann sje t.sd. ritaður
af jafnlærðum manni og Jó-
hann Sæmundsson er.
★ x
J. Sæm. er hjer að ritdæma
bók um manneldismál. Og hið
kynlega við ritdóminn. þegar
þess er gætt. að hann er eftir
lækni, er það, hve undarlega
lítið þar ber á fræðimensku og
lærdómi fagmannsins, en þeim
mun meira á fullyrðingum, hár
togunum og — því miður —
hreinum og beinum vitleysum.
J. Sæm og aðrir læknar verða
að gá að því. þegar þeir gagn-
rýna Waerland, að hann stend-
ur þeim fyllilega á sporði í
læknismentun. — Hann hefir
stundað læknisfræðinám í 5—
6 ár við háskóla, eða álíka lengi
og venjulegir læknar. Og eftir
það hefir hann varið allri ævi
sinni að mestu leyti í nám, lest-
ur bóka og sjálfstæðar rann-
sóknir i heilsufræði og mann-
eldisfræoi. Hann er efnaður og
hefir ekki þurft að vinna fyr-
ir sjer með læknisstörfum og
hefir því haft aðstöðu til að
afla sjer miklu meiri þekking-
ar en venjulegir starfandi lækn
ar. Það liggur því í hlutarins
eðli, að í manneldis- og nær-
ingarfræði, þar sefn venjulegir
læknar hafa til skamms tíma
verið — og éru jafnvel enn —
sorglega fáfróðir, kehast J.
Sæm. ekki méð tærnar þar sem
hann hefir hælana, sem varla
er hægt að ætlast iil og enginn
álasar honum fyrir. Enda er
WaeiTand af ýmsum merkum
læknum erlendis, sem standa
áreiðanlega ekki ‘að baki J.
Sæm., viðurkendur sem merk-
ur manneldisfræðingur, smbr.
ritgerðir þær, sem prentaðar
eru aftast í ,,Matur og megin“,
eftir danska magalæknitinn
Axel Borgbjærg og dr. Hind-
hede. Um leið og J. Sæm. for-
dæmir Waerland og rit hans,
stimplar hann þessa erlendu
stjettarbræður sína sem fáráð-
linga, og ásamt þeim ekki ó-
merkari mann en einn fræg- j
asta skurðlækni Englendinga,
Sir Arbuthnot Lane, sem rit-
aði á sínum tima formála að
stórri bók eftir Waerland.
★
Hjer er annars ekki ætlunin
að gagnrýna ritdóm Jóhanns
Sæmundssonar lið fyrir lið,
enda er hann líkari óhlutvandri
ádeilugrein og beinni árás á
menn og málefni en fræðilegum
ritdómi. En rildómarinn er svo
djarfur, að leggja Waerland orð
í munn sem hann hefir aldrei
J
talað, m. a. þar sem hann hefir
eftir honum ao mjólkurostur sje
.skaðlegur. Þetta er fullkomið
ranghermi og tilbúningur rit-
dómarans, a. m. k. er mjer ekki
Jsunnugt um, að W. gefi þetta
nokkurs staðar í skyn, og í
„Matur og megin“ er hvergi
stafur fyrir því. Þetta rang-
hermi lel jeg mjer skylt að
leiðrjetta, vegna hinna fjöl-
mörgu lesenda og aðdáenda
Waerlands hjer á landi, sem
mundu máske fá ótrú á jafn
ágætri fæðu og mjólkurostur er
ef tilbúningi J. Sæm. um þetta
atriði væri látið ómótmælt. —
W. talar víða um osta í bók
sinni og mælir með þeim, þótt
hann hafi mest dálæti á mysu-
osti. T. d. segir hann neðst á
bls. 125: „Með þessu er borðað
hveitibrauð eða rúgbrauð úr
heilmjöli með smjöri og osti —
helst mysuosti“.
Það er annars einkennilegt,
að ritdómarinn, sem kveðst
mundu þurfa að skrifa heila
bók, ef hann ætti að hnekkja
öllum staðleysum Waerlands,
skuli þurfa að grípa til þess ó-
yndisúrræðis, að búa til um-
mæli, sem hvergi standa í bók-
inni, og fordæma hana svo á
þeim grundvelli.
Og hann er lítið heppnari í
viðureign ''sinni við „Bacillus
Welchii“, sem Waerland segir
að lifi á eggjahvítu og kolvetn-
um. „Vesalings Waerland“ verð
ur J. Sæm. að orði. „Hefði
hann bara vitað, að Bacillus
Welchii þrífst ekki á neinu
nenia kolvetnum, og alls ekki á
kjöti eða eggjahvítu . . .“ (auð-
kent af B. L. J.). „Aumingja
Jóhann“, má nú segja. Hefði
hann bara haft vit á að spyrja
sjer fróðari mann í þessum efn-
um, t. d^ Sigurð H. Pjetursson
gerlafræðing, þá hefði hann
getað sannfærst um, að Bac-
illus Welchii lifir einmitt bæði
á eggjahvítuefnum og kölvetn-
um og sparað sjer leiðindin af
því að liggja þarna á sjálfs sín
bragði/fyrir Waerland, við litlu
minni orðstír en í viðureigninni
við mjólkurostinn.
★
Jeg ætla ekki að fara að
karpa við J. Sæm. um einstök
atriði. þessa ritdóms. Til þess
er tilgangur hans of augljós,
sá að spilla fyrir bókinni og
starfi fjelagsins í stað þess að-
gagnrýna hana á heiðarlegan og
fræðilegan máta. En með því
samt að mjer virðist ritdómur-
inn allur harla óljós og
órökvís, vildi jeg mega biðja
ritdómarann, í allri auðmýkt
fyrir háskólamentun hans, að
sýna mjer og öðrum fáfróðum
leikmönnum það lítillæti sem
ritdómaranum virðist vera í
blóð borið, að gefa nánari skýf-
ingar á eftirfarandi atriðum:
1. Hversvegna ver J. Sæm.
svona löngu máli til að afsanna
ummæli Jónasar Kristjánsson-
ar í formála bókarinnar, um að
Waerland hafa varið „allri
starfsævi sinni“ til náms og
rannsókna í heilsufræði. þegar
W. segir einmitt sjálfur (Mat-
ur og megin, bls. 130), að hann
hafi verið rúmlega tvítugur,
þegar hann* var kominn til
Englands og heilsa hans tekin
að breytast til batnaðar vegna
þesg að hann breytti mataræði
sínu og lagði niður kjöt- og
fiskát, og Axel Borgbjærg segir
(bls. 129), að hann hafi hætt
við heimspekinám sitt í miðju
kafi og farið að stunda læknis-
fræði í Edinborg?
T Hvar hefir W. sagt, að
rojólkurostur sje óhollur eða
„bannfærir hann sem eitur og
krabbameinsorsök“? Hefir J.
Sæm. þessi tvö atriði eftir öðr-
um heimildum en bókinni, sem
hann er að ritdæma, eða eru
þau bæði tilbúningur ritdóm-
arans?
3. W. heldur því fram, og jeg
hefi sjeð hið sama fullyrt af
ýmsum erlendum læknum, sem
hafa sennilega engu minni há-
skólamentun nje minna álit en
J. Sæm., að botnlangatotan
hafi þýðingu fyrir meltinguna.
J. Sæm. segir hinsvegar, að
þetta geti ekki átt sjer stað,
vegna þess að „fæðan fer fram
hjá henni“. Nú vil jeg spyrja:
Sjer ekki J. Sæm„ hve hlægi-
legan hann gerir sjálfan sig
með svona röksemdarfærslu?
Er hann að draga dár að les-
endum með heilbrigða skyn-
semi? Eða hefir allur háskóla-
lærdómurinn — sem hann telur
Waerland eiga alt það að þakka,
sem hann fer rjett með í bók-
inni — gert út af við alt sem
heitir rökrjett hugsun hjá hon-
um? Ef röksemdafærsla lækn-
isins væri rjett, þyrfti
fæðumaukið í skeifugörn-
inni að taka krók á sig alla leið
inn í gallblöðru, til þess að hún
nái að verka á meltingu þess.
Hefir J. Sæm. hvergi sjeð þess
getið, að botnlangatotan gefi
frá sjer .vökva, s em verki á
fæðumáukið í ristlinum?
4. „Þessi bannfærði gerill,
„Bacillus Welchii“, sem á að
lifa í kjöti, eggjum og fiski, er
„framar öllu í kynfærum
kvenna“, (bls. 24), þótt ekki
sje vitað, að þessi fæða liggi
þar undir rotmin“, segir ritdóm
arinn (auðkent af B. L. J.).
Veit þá ekki sjálfur læknirinn,
að iðulega er sægur af gerlum
í kynfærum kvenna, einmilt
samskonar gerlum og hafast við
í ristlinum, og að þeir flytjast
á milli á næsía einfaldan og
auðveldan hátt?
5. Vill J. Sæm halda því frarn
í fullri alvöru, að Waerland,
Jónas Kristjánsson og skoðana-
bræður hans telji rjett matar-
æði eina skilyrðið fyrir fullkom
inni heilbrigði, þannig að „ktæð
leysi, örbirgð, heilsuspillandi
íbúðir, manndrápsskilyrði á
vinnustöðvum. geri ekkert til“
eða að óhætt sje að „hætta öll-
um öðrum heilbrigðisráðstöf-
unum, láta farsóttir leika laus-
um hala, láta berklasmitun af-
skiítalausa, óþarft að hugsa urn
bættan húsakost“ o. s. frv.? —
Þarf ekki meira en í meðallagi
mikinn vilja til hártogana .til
að draga slíkar ályktanir af bók
sem auk mataræðis leggur mjög
ríka áherslu á heilnæmt loft
útivist, hreyfingu, böð, húð-
ræstingu, þótt ekki sje rætt um
hvern einasta þátt heilbrigðis-
lífsins?
6. Waerland telur eðlilegt atf
hafa hægðir oft á dag, a. m. k.
eins oft og máltíðir eru margar.
Kellogg, Lane og fjöldi annara
þektra lækna eru honum sam-
mála um þetta. Treystir J.
Sæm. sjer til að fullyrða, að
skoðanir þessara manna sjeu
bábiljur einar og að mönnum
sje eðlilegt og nægilegt að hafa
hægðir t. d. einu sinni á dag?
Er það nokkur sönnun, þótt
meiri hluti lækna trúi þessu
enn óg það sje máske kent í
læknaskólum? Hafa ekki marg-
ar staðleysurnar verið kendar
þar? Og má ekki líta á það sem
sterka stoð undir skoðun Waer-
lands, að mikilsmetinn maga-
lækriír danskur, Axel Borg-
bjærg, aðhyltist kenningar
Waerlands um þetta („Matur
og megin“, bls. 132), eftir
margra áratuga reynslu sem
læknir, og er þar að auki svo
ærlegur og svo laus við hroka
og sjálfbyrgingsskap, að hanrr
viðurkennir opinberlega, að
hann hafi áður haft rangt fyr-
ir sjer og skift um skoðun?
7. Fyrir hvaða flokk lesenda
skrifar J. Sæm. ritdóm sinn:
Fyrir óvita eða flón, sem eng-
in skil kunna á rangri og rjettri
hugsun? Fyrir lítilsigldustu les
endur Þjóðviljans sem sækjast
eftir mergjuðum og skrumkenct
um ádeilugreinum, eða fyrir
þroskaða og hugsandi menn,
sem kaupa „Heilþr. Líf“ í því
skyni að drekka þar í sig hlut-
lausa og haldgóða fræðslu um
heilbrigðismál úr penna ment-
aðra og sannleikselskandi fræði
manna?
8. Heldur J. Sæm„ að hann
vinni landslýð gagn með skrif-
um slíkum sem þessum og auki
með þeim traust almennings á
honum og stjettarbræðrum
hans?
★
Jeg skal engu spá um fram-
tíð náttúrulækningastefnuhnar
og fjelagsins hjer á landi. En
það þori jeg að fullyrða, að feng
inni reynslu, að svona skrif
verða henni ekki að falli. Fje-
lagið telur nú um 1200 fjelaga,
þar á meðal fjölda ágætra
mentamanna og áhrifamanna
og fólks úr öllum stjettum, og
fer ört vaxandi. Og hreyfingm
er orðin það öflug, að það þarf
Framh. á 8. síðu.