Morgunblaðið - 06.09.1944, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 6. sept. 1944
MOEGUNBLAÐIÐ
T
FIMM ÁRA HEIMSSTYRJÖLD
Á MIÐJU árinu 1942 stóðu
herir möndulveldanna á há-
tindi frægðar sinnar. Sigri
hrósandi horfðu einræðis-
herrarnir í Berlín, Tokio og
Róm á smáþjóðirnar, sem
lágu flakandi í sárum fyrir
fótum þeirra. Fljótt á litið
virtist ekki annað sýnna en
lýðræðisöflin myndu gersam
lega að velli lögð. En alt fyr-
ir þetta var ýmislegt sem gaf
til kynna, að sigurganga of-
'beldisins yrði ekki endalaus.
Er ekki ósennilegt, að sagan I Þann 31. janúar 1943 berst
leiði síðar í Ijós, að einmitt síðan frá Moskva hin stór-
þegar sigursólin virtist skína kostlega fregn um gereyð-
sem skærast á möndulveld-j ingu 330.000 manna þýsks
in, hafi framsýnustu foringj hers við Stalingrad. Sóknin
ar þeirra sjeð, að nú tæki að til austurs var á enda.
Síðari grein
í yfirlitsgrein þeirri um gang styrjaldarinnar, sem
birtist hjer í blaðinu í gær, var rakin sigurganga ein-
ræðisríkjanna. I þessari grein er sýnt fram á það, hversu
lýðræðisríkjunum óx svo ásmegin, að þau gátu snúist
öndverð gegn ofbeldinu og veitt möndulveldunum hvert
höggið öðru þyngra.
velli. Bretland var í ársbyrj
un 1944 orðið að stórkost-
legu vopnabúri. Feikilegur
herafli hafði verið sendur
til þess, að hersveitir banda-
manna sjeu komnar inn í
Holland, þegar þetta er rit-
að. í suðri eru sveitir átt-
yfir hafið frá Ameríku, og! unáa hersins kemnar niður
i umboði útlaga stjórnanna ! á sljettur Langbarðalands
voru þjálfaðar hersveitir j og síðasta varnarlína Þjóð-
flóttamanna frá hinum j verja á Ítalíu var rofin þegar
ýmsu hernumdu þjóðum. á fyrsta degi Hinnar nýju
Miklum flota innrásarskipa
var safnað saman í breskum
höfnum. í öllum hinum her-
numdu löndum Evrópu var
einnig starfað af kappi.
halla undan fæti. Þjóðverjar
urðu að hafa fjölmenn setu-
lið í öllum þeim löndum
Jafnhliða Afríkusókninni
hófu amerískar hersveitir og
flotadeildir sóknaraðgerðir
Evrópu, sem þeir höfðu und 1 á Kyrrahafi, sem síðan hefir
ir sig lagt. Þótt þjóðir þessar
væru á yfirborðinu sigrað-
ar, þá lifði enn baráttuhugur
þeirra og Þjóðverjum voru
gerðar margar skráveifur.
Þjóðverjar hagnýttu sjer í
framkvæmdinni kenningu
sína um mátt valdsins, en
þeim átti eftir að verða það
ljóst, að til var vald, sem
reyndist vopnavaldinu sterk
ara — frelsisþrá og þjóðar-
eining hinna undirokuðu
þjóða.
Hverful er stríðsgæfa.
FRAMLEIÐSLA banda-
manna jókst nú hröðum
skrefum. Úr verksmiðjum
Bandaríkjanna streymdi
stríður straumur hergagna
út til allra landa hinna sam-
einuðu þjóða. Stórkostlegar
hergagnasendingar voru
sendar til Rússlands og floti
Bandaríkjanna á Kyrrahafi
tók að gerast athafnasamur,
þótt hann hefði í fyrstu gold
ið mikið afhroð. Japanar
höfðu safnað samanmiklum
flota til innrásar í Ástralíu,
en Bandaríkjafloti lagði til
atlögu við flota þann og
vann glæsilegan sigur í or-
ustum á Koralhafi og við
Midway.
En í októbermánuði 1942
hófst í raun og veru sú mikla
sóknarherferð bandamanna,
sem síðan hefir staðið svo
að segja látlaust. Hinn nýi
foringi áttunda hersins
breska, Montgomery, lagði
þá með her sinn í þá sigur-
för, sem átti eftir að gera
áttunda herinn að frægasta
her þessarar styrjaldar. Með
nýjum hergögnum og nýrri
hertækni hrakti hann hinar
sigursælu hersveitir Romm-
els á það lengsta undanhald,
sem sagan getur um. Þann
8. nóvember gerist svo ann-
ar stóratburður, sem átti eft
ir að hafa stórfeld áhrif á
gang styrjaldarinnar —
landganga bandamanna í
Norðvestur-Afríku. Þýska»
leyniþjónustan bilaði, og
þýski kafbátaflotinn var
víðsfjarri, er stærsta skipa-
lest veraldarinnar sigldi að
Afríkuströndum. Þremur
vikum síðar hjelt þýskur her
innreið sína í hinn óher-
numda hluta Frakklandá, en
franskir sjóliðar söktu meg-
inhluta franska flotans.
herinn að hefja sumarsókn,
en Rússar hófu viku síðar
sóknar áttunda hersins.
Fimti herinn er þar nú einn-
ig í sókn. í austri streyma
hersveitir Rússa suður yfir
Rúmeníu og inn í Ungverja-
Leyniherir voru skipulagðir j land og aðrar hersveitir
til þess að grípa til vopna j þeirra standa við landamæri
mikla gagnsókn, er gerði út þegar kaliið kæmi, og voru' Austur- Prússlands. Allir
af við alla frekari sókn Þjóð leynisveitum þessum flutt! bandamenn Þjóðverja í
verja og hrakti þá langt til vopn loftleiðis. Hernámið j Evrópu hafa nú snúið baki
vesturs. Olíulindirnar í Kák varð Þjóðverjum æ örðugra við þeim nema Ungverjar.
asíu urðu Þjóðverjum ekki og hermdarverk þeirra urðu
annað en draumur, sem átti til þess eins að skerpa enn
aldrei eftir að rætast. í sum- meir mótspyrnuna gegn
arsókn Rússa urðu Þjóðverj þeim. Nú var ekki lengur að
ar fyrir feikilegu mann- og því spurt, hvað gera Þjóð-
hergagnatjóni, auk þess sem verjar næst, heldur hvað
þeir mistu mikinn hluta þess
landsvæðis, sem þeir höfðu
náð á sitt valgl í Rússlandi.
Rússar urðd einnig fvrir
miklu tjóni, en sóknarmátt-
ur þeirra virtist þó fremur
aukast en fara þverrandi.
I ársbvrjun 1944 var rúss-
neski herinn kominn að
pólsku landamærunum og 2.
apríl náði rússneski herinn
til landamæra Rúmeníu.
Loftsóknin.
EFTIR að Þjóðverjum
varð það ljóst, að þeir gátu
ekki lamað baráttukjark
bresku þjóðarinnar með loft
árásum sínum, ljetti að veru
legu leyti loftárásunum á
Bretland. En á árinu 1943
hefst hin stórkostlega loft-
sókn bandamanna á Þýska-
land og hernaðarbækistöðv-
ar þeirra í hernumdu lönd-
unum. Margar helstu borgir
Þýskalands, þar á meðal Ber
lín, voru svo að segja lagðar
í rústir, og talið er að her-
gagnaframleiðsla Þjóðverja
hafi minkað að mun vegna
loftárásanna. Flugvjelafram
leiðsla bandamanna var nú
að verða meiri en Þjóðverja
og Japana, enda báru sókn-
araðgerðir þeirra þess ljósan
vott.
Kafbátarnir gerðu enn all-
mikinn usla í skipalestum
bandamanna, en þeir væru
nú komnir yfir örðugasta
hjallann, og skip voru smíð-
uð með svo miklum hraða í
skipasmíðastöðvum Banda-
ríkjanna, að engan hefði áð-
ur dreymt um slíkt. Floti
bandamanna var nú einnig
orðinn svo stór. að hann gat
skipalestum mikla
auk þess sem lang-
verið haldið látlaust áfram.
Eftir töku Stalingradborgar
hófu rússneskir herir einnig
stórfelda sókn og hröktu
Þjóðverja langt til vesturs.
ítalía.
NORÐUR-Afríkustyrjöld-
inni lauk með skilyrðislausri
uppgjöf Þjóðverja og ítala
þann 13. maí 1943. Tjón
möndulveldanna í þeirri
styrjöld var 750.000 menn,
10.000 flugvjelar og skipa-
stóll, er nam einni miljón
smálesta.
En áttundi herinn ljet hjer
ekki staðar numið, heldur
hjelt áfram að elta Rommel.
Þann 10. júlí voru 2.500 skip
send með herlið til innrásar
á Sikiley og var hún tekin
eftir 38 daga viðureign. Þar
mistu möndulveldin á þriðja
hundrað þúsund hermanna
og hátt á annað þúsund flug-
vjelar. Á fjögurra ára af-
mæli styrjaldarinnar gengu
svo breskar og kanadiskar
hersveitir á land á Ítalíu.
Baráttan um meginland ítal
íu var hafin. Mussolini var
settur frá völdum næstum
strax eftir innrás banda-
manna og eftir fimm daga
bardaga, gafst nýja ítalska
stjórnin, undir forystu Bad-
oglio, marskálks, upp fýrir
bandamönnum og tók síðar
upp baráttu gegn Þjóðverj-
um við hlið þeirra. Þjóðverj-
ar hjeldu áfram bardögum á
Italíu og ítalskir fylgismenn
þeirra, en bandamenn sóttu
fram hægt og bítartdi. —
Bandarískar hersveitir
komu einnig brátt til skjal-
anna.
Sóknin á Ítalíu gekk mjög
hægt fram yfir áramót 1944,
en þann 11. maí 1944 hófu^veitt
fimti bandaríski herinn og j vernd,
áttundi breski herinn gam- ! fleygar sprengjuflugvjelar
ræmda stórsókn, brutust! voru á sveimi langt út yfir
gegnum hverja varnarlínu j hafi.
Þjóðverja eftir aðra, tóku
Orustan um Þýskaland er að
hefjast.
í Austur-Asíu eru banda-
menn. einnig í sókn gegn Jap
önum, þótt þar sjeu ekki
eins stórkostlegar hernaðar-
aðgerðir og í Evrópu. En þeg
ar Þýskaland er að velli lagt,
gera bandamenn næst.
Til þess að stæla kjark
þýsku þjóðarinnar fluttu j kemur röðin að Japönum.
þýsk blöð langar frásagnir
um hinn mikla Atiantshafs-
vegg, sem átti að vera óvinn-
andi virkjabelti, en í gegn-
um orð þeirra og ummæli
mátti greina það, að Þjóð-
verjar biðu innrásarinnar
milli vonar og ótta. Ófarirn-
ar í austri höfðu haft slæm
áhrif á baráttukjark Þjóð-
verja, og nú átti það að ger-
ast, sem þeir ætíð höfðu
reýnt að forðast •— að berj-'
ast á tvennum vígstöðvum
í senn.
Að lokum rann upp sá
mikli dagur, er stærsta inn-
rás veraldarsögunnar 'var
gerð. Yfir 4.000 skip lögðu
frá ströndum Bretlands vfir
til meginlandsins og ægileg
barátta hófst um Atlants-
hafsvegginn. Þjóðverjar
börðust í fyrstu eins og ljón
því að þeim varð það ljóst,
að ef hersveitir bandamanna
kæmust í gegnum virkjabelt
iðí, jyrði ekki auðvelt um
varnir eftir það. En eftir
harða og blóðuga viðureign
streymdu herir lýðræðisþjóð
anna inn í Frakklandi, bæði
Hvað er framundan?
EFTIR fimm ára geigvæn-
legan hildarleik er sú þrá
efst í brjósti allra hinna
þjáðu þjóða, að ógnum stríðs
ins taki nú senn að linna. En
í sambandi við þessa þrá
vaknar spurningin um það,
hvernig auðið verði að
tryggja það, að heiminum
verði ekki á ný steypt út í
styrjaldarógnir, sem kunna
að verða enn ægilegri en yf-
irstandandi styrjöld vegna
ægilegra vopna, sem þá
kunna að verða upp fundin.
Hvílíka óhemjueyðileggingu
hefðu t. d. svifsprengjur
Þjóðverja getað valdið, ef
þær hefðu komið til sögunn
ar einu ári fyrr.
Eftir fimm ára styrjöld
eru nú grimdaröfl nasism-
ans í dauðateygjunum. Með
aðgerðum sínum og tak-
markalausri valdafýsn hefir
Hitler fengið því áorkað, að
þýska þjóðin er hötuð og fyr
irlitin í nærfelt öllum lönd-
um Evrópu. Hatur miljón-
Róm og sóttu
Norður-Ítalíu.
fram alt til
Rússland.
STÓRFELDUSTU hernað
araðgerðirnar voru enn á
Austurvígstöðvunum. Hitler
varð nú að segja þjóð sinni
þann bitra sannleika, að
rússneski herinn væri ekki
enn sigraður. í byrjun júlí-
mánaðar 1943 reyndi þýski
Innrásin mikla.
SEINNI hluta árs 1943
voru allir hættir að minnast
á innrás í Bretland. Fyrir-
huguð innrás bandamanna
í Vestur-Evrópu var nú á
allra vörum. Állir vissu, að
loftsóknin gegn Þýskalandi
var aðeins forléikur að enn
stórkostlegri hernaðarað-
gerðum, sem áttu að leggja
Þjóðverja gersamlega að
anna, sem nasistar hafa kúg-
úr vestri og suðri. Frakkar jað og misþyrmt, mun fylgja
henni um langan aldur.
Engu verður spáð um það,
hvað verður hlutskifti Þjóð-
verja og Japana eftir stríð,
en bandamenn munu stað-
ráðnir í því að búa svo um
hnútana, að þjóðir þessar
verði ekki á ný verkfæri í
höndum ófyrirleitinna vald-
ránsmanna, er steypt geti
heiminum aftur út í ban-
væna styrjöld. Þýska þjóðin
sjálf má þó ekki fordæmast
um aldur og æfi, því að með
henni búa miklir hæfileikar
og orka, sem í anda lýðræðis
)g bræðralags þjóðanna gæti
síðar innt af höndum mikið
hlutverk í nýju og betra
heimsskipulagi. En quisling-
anna, sem svikið hafa þjóðir
sínar á örlagastundu, bíða
hörð og rjettlát örlög.
• Allar hinar lýðfrjálsu
þjóðir gera sjer það ljóst, að
þær verða að vinna saman
að úrlausn vandamálanna
eftir stríð. Þær hafa barist
hlið við hlið, og þær finna,
Framh. a 8. síðu.
sátu heldur ekki auðum
höndum, og nú kom það
fyrst í ljós, hvað hafði gerst
bak við tjöldin í hernumdu
löndunum meðan þau lágu
undir kúgunarhæli nasism-
ans. Vel skipulagðir innrás-
arherir hófu allsherjarupp-
reisn og alger upplausn varð
meðal þýska hersins í Frakk
landi.
Hernaðaraðstaðan n«.
í UPPHAFI sjötta stvrj-
aldarársins er hernaðarað-
staðan í stuttu máli þessi,
Herir bandamanna eru hvar
vetna í sókn. Á vesturvíg-
stöðvunum er sóknin svo
hröð, að leiftursókn Þjóð-
verja sumarið 1940 verður
að engu í samanburði við
hana. Loftfloti Þjóðverja,
sem í upphafi stríðs sáði eldi
og dauða vfir löndin, er nú
næstum horfinn úr loftinu.
Sjálfir hafa Þjóðverjar oft á
tíðum ekki hugmynd um
hvar hersveitir bandamanna
eru staddar. Allar líkur eru