Morgunblaðið - 24.09.1944, Blaðsíða 7

Sunnudagur 24. sept. 1944
MOBGUNBL A. Ð I Ð
I
ísafold 70 ára.
Þjóðhátíðarsumarið 1874
stofnaði Bjöm Jónsson blað
sitt, ísafold. og sfýrði því í 35
ár. Á Þingvallafundi þá um
sumarið komu fram eindregin
tilmæli til hans, að efna til
blaðaútgáfu til þess að auka og
bæta blaðakost þjóðarinnar. Þá
voru að vísu gefin hjer út þrjú
blöð, Þjóðólfur, sem þá var orð
inn 26 ára gamall, Tíminn og
Víkverji.
Það varð að samkomulagi
milli Björns og Víkverja að það
blað yrði lagt niður. Segir svo
í síðasta tölublaði Víkverja:
,.Það mun vera mörgum
kunnugt, að á síðasta Þingvalla
fundi var ákveðið að stofna
skyldi nýtt þjóðblað, og var
kandidat Bjöm Jónsson, -sem
er oss öllum að góðu kunnur
frá ritstörfum hans við’ Skírn-
ir, fengijjn til þess að taka að
sjer forstöðu þess-
Hann hefir snúið sjer til vor,
með uppástungu um að kaupa
blað vort, en slíkt gat sjálf-
sagt eigi komið til tals um
blað, er var stofnað í alt öðr-
um tilgangi en að vera oss fje-
þúfa. Þar á móti sýndist oss
það skylda vor, eftir því hvern
ig þetta nýja blað var undir
komið, að veita því þann styrk,
er í voru valdi stæði. Vjer höf-
um því heitið herra Birni fyrst
um sinn að hætta við blað vort,
og í stað þess leyfa honum að
senda kaupendum vorum blað
sitt, er hann vill láta heita ísa-
fold“.
Þó þannig sje til orða kom-
ist, að Birni hafi verið falið
að taka að sjer forstöðu hins
væntanlega blaðs, þá var það
meira en svo, því Björn var einn
eigandi ísafoldar alla tíð sem
hann annaðist ritstjóm og út-
gáfu hennar. Fyrsta tölublað
Isafoldar kom út 19. septem-
ber.
Stórhrotinn hlaðamaður.
Eins og kunnut er, var Björn
Jónsson, ritstjóri ísafoldar, einn
stórbrotnasti og tilþrifamesti
blaðamaður, sem þjóðin hefir
eignast, eldheitur framfaramað
ur, sívakandi hugsjónamaður,
óvæginn bardagamaður, þegar
hann átti í höggi við andstæð-
inga, en ljúflyndur verndari
smælingja og þeirra, sem áttu
um sárt að binda.
í rithætti hans og stíl end-
urspeglaðist áhugi hans og
skapharka. En afburða snjall
var hann hvort heldur hann
talaði eða skrifaði.
í grein um hann látinn valdi
vinur hans og samverkamaður,
Einar H- Kvaran, eftirfarandi
ræðukafla, sem dæmi um stíl
hans, og ljet svo um mælt:
„Mjer finst jeg sjái og heyri
Björn Jónsson í hverri setn-
ingu“. Ræðukaflinn eftir Björn
er svohljóðandi:
„Meingrýtið“.
„Til þess að menta þjóð þarf
sama verklag og tií að yrkja
Jand.
Það verður að byrja að
REYKJAVÍKURBRJEF
þá að sprengja, ef ekki verður'
við ráðið öðruvísi.
Fúamýrar þekkingarkáksins
verður að ræsa fram, ef þar á
að hættá að spretta gráhvít
kjarnlaus sina, en koma í henn-
ar stað hollur gróður og helst
töðugæfur.
Og stinga verður á græn-
mosadýjum vanþekkingargor-
geirsins. Vatnið tómt og mosinn
er fyrirstaða fyrir hollri rækt
og annað ekki.
Þessi undirbúningsiðja er
ekki einungis erfið og miður
skemtileg, heldur einnig miður
vel þokkuð. Þeir mega ekki
vera of mjúkhentir, sem þar
vilja láta eitthvað undan sjer
ganga, og þeir mega ekki kippa
sjer upp við það, þó hljóð heyr-
ist einhversstaðar.
Grjótsprengingum fylgja
hvellir, og grjótflögurnar fljúga
í ýmsar áttir. Vjer könnumst
við það, blaðamennirnir, þegar
þeir, sem horft hafa á, flýja þá
í ýmsar áttir og þora hvergi
nærri að koma, fyr en ef þeir
sjá, að brotin lenda á húsum
náungans, en ekki þeirra. Þá
hafa þeir sig aftur að, og —
eru kátir“. v
Heimsstyrjöldin.
Menn eru að spá að Evrópu-
styrjöldinni verði lokið fyrir
jól. Hvílíkur Ijettir fyrir þjáð-
ar miljónir Evrópu! Þó margt
verði í óvissu um framtíð þjóð-
anna, endaþótt vopnaviðskiftin
hætti.
Hvernig verður hin nýja
Evrópa? Hvaða þjóðir, hvaða
hugsjónir móta svip hins nýja
tíma, er rennur upp? Og hvern
ig tekst það að tryggja friðinn?
Otal spurningar vakna, spurn-
ingar, sem geta, í brjóstum
fjölda manna, vakið ugg og
kvíða, þegar þau tímamót þá
eru upp runnin, að loftárásum
og stórárásum linnir.
Nýlega birtist hjer í blaðinu
grein eftir hinn merka breska
herfræðing, Cyril Falls. Hann
var þar harðorður í garð landa
sinna og ýmsra annara banda-
manna. Hann hjelt því fram,
að of víða væri blandað sam-
an málstað bandamanna og
málstað kommúnismans. Bret-
ar hjálpuðu t. d. Tito marskálki
um vopn, vegna þess að hann
berðist gegn Þjóðverjum. En
hann hefði líka annað hlutverk.
Hann berðist fyrir kommúnism
anum. Hann væri til þess bú-
inn að leggja í borgaraslyrjöld
fyrir þeirri stjórnmálastefnu.
Breska þjóðin ljeti ekki vopn
af hendi í því skyni.
Greinarhöf. benti ennfremur
á, að þegar Frakkar hjeldu sig-
urhátíð sína, vegna þess að Par
ís var frelsuð úr höndum Þjóð-
verja, þá hefði uppreisn París-
arbúa gegn þýska hernum ver-
ið líkt við kommúnu-uppreisn-
ina 1870. Ef kommúnardarnir
1870 hefðu fyrst og fremst snú-
ist gegn Þjóðverjum, segir
hreinsa jarðveginn og bæta. tgreinarhöf., þá var samlíking-
Fyrr er ekki til neins að sá í in skiljanleg. En uppreisnar-
hann eða bera á hann.
Það er erfitt verk, örðugasta
verkið.
En ekki verður hjá því kom-
ist. Það stoðar ekki að hlífa sjer
við því.
Meingrýti heimsku og hleypi
dóma verður að pæla upp eða
mennirnir 1870 byrjuðu með
því að myrða landa sína. Því
var samlíkingin einkennileg.
Styrjöldin, sem bandamenn
heyja og vinna, gegn nasism-
anum, má ekki verða barátta
fyrir kommúnismanum, síst í
þeirri mynd. sem heimurinn
23. september 1944
þekti kommúnismann fyrir
stríð. En ýmsir skáka í því
hróksvaldi, að sigur banda-
manna geti í leiðinni orðið sig-
ur kommúnismans í álfunni.
Hætt við, að mikil tíðindi ger-
ist víða um lönd, ef lögð verð-
ur áhersla á að láta þetta tvént
haldast í hendur.
Innanlandsvandamál.
Vandamál ýmsra þjóða reynd
ust mikil í lok fyrri heims-
styrjaldar. Forsjálir stjórnmála
menn álfunnar ætla að reyna
að sjá um, að siglt verði fyrir
ýms blindsker, sem þá reynd-
ust hættulegust. Menn verða að
vona að sú sigling takist. í okk-
ar litla þjóðfjelagi virðast ýms-
ir hallast að þeirri skoðun, að
hjer verði að sigla öllu í strand,
til þess þjóðin, eða sumir leið-
togar hennar, átti sig á því,
hvernig stýra skuli þjóðarskút-
unni í framtíðinni.
I hugleiðingum um næstu
framlíð okkar Islendinga, verð
ur mörgum fyrst fyrir að hugsa
um þetta: Hve einlæg er þjóð-
hollusta íslenskra stjórnmála-
manna? Er hjer nokkur sá
flokkur, sem bundinn er samn-
ingum við aðra þjóð, eða sem
er reiðubúinn að ganga í þjón-
ustu erlendra manna, nokkur
flokkur, sem metur pólitískar
trúarsetningar öllu meira, en
sjálfstæði lands.
Grunsemdir hafa komið fram
um það, að ísl. þjóðin væri svo
illa á vegi stödd, að þetta ætti
sjer stað. En ekkert sker úr í
því efni, nema reyslan. Hún
getur orðið nokkuð dýr. En hún
hlýtur að fást. Og um leið það,
að ekkert getur bjargað ís-
lensku sjálfstæði í framtíðinni,
ef þjóðin stendur ekki sem einn
maður um verndun þess.
♦
Þrjú fnimvörp.
Jón Sigurðsson frá Reyni-
stað, Pjelur Oltesen og Bjarni
Ásgeirsson, flytja þrjú frum-
vörp á Alþingi, viðvíkjandi
framfaramálum landbúnaðar-
ins.
Eitt frumvarpanna er um
breyting Jarðræktarlaganna,
annað um stofnun búnaðarmála
sjóðs, en hið þriðja er um jarð-
ræktar- og húsgerðarsamþykt-
ir í sveitum. *
Milliþinganefnd sú, er bún-
aðarþing skipaði, hefir samið
frumvörp þessi, er miða að því
að jarðabætur verði örari en
þær hafa verið, afköst manna
við framleiösluna geti orðið
meiri, og aðbúnaður sveitafólks
betri, húsakostur batni o. s.
frv., en búnaðarmálasjóður á
að fá af öllu söluverði
framleiðsluvara bænda. Verði
sjóður þessi í vörslum Búnað-
arfjelags íslands og verði fje
sjóðsins varið til stuðnings og
eflingar sameiginlegum nauð-
synjamálum bændastjettarinn-
ar.
Búnaðarmálasjóðurinn.
Með slofnun Búnaðarmála-
sjóðs yrði fjárhagur Búnaðar-
fjelags Islands stórlega rýmkv-
aður og fjelaginu gert kleift að
sinna ætlunarverki sínu betur
en hingað til hefir verið. Að-
alstarf fjelagsins hefir vérið
leiðbeiningarstarf, og fje það,
sem fjelagið hefir miðlað bún- ■
aðarsamböndunum, hefir að'
miklu leyti gengið til svipaðra
starfa. Fje til að styrkja verk-
legar framkvæmdir, eða ein-
staka menn til þýðingarmikilla
athafna, hefir altaf verið mjög
af skornum skamti.
í greinargerð fyrir frumvarp
inu um Búnaðarmálasjóðinn er
getið ýmsra verkefna, sem Bún
aðarfjelagið þarf að taka upp
á næstunni. Fjelagið þarf t. d.
stórraukið húsnæði. í sambandi
við starfsstöð fjelagsins er tal-
að um að setja upp gistiheimili
fyrir bændur. Er gert ráð fyr-
ir að Búnaðarfjelagið komist í
fjelag við Búnaðarbankann um
stórbyggingu við Austurstræti
hjer í bænum.
Þá er og á það bent í grein-
argerð frumvarpsins, að á síð-
ustu árum hafi Búnaðarfjelag-
ið fengið víðtækara verksvið en
áður. Hefir fjelaginu m. a. ver-
ið falið að koma fram sem full-
trúi bændastjettarinnar og taka
mikilsverðar ákvarðanir um
verðlagsmálin. Segir svo í
greinargerðinni:
„Með þessari sjóðstofnun,
sem hjer um ræðir, er aðstaða
Búnaðarfjelagsins styrkt og
aukin í verulegum mæli. Með
þeim hætti fær fjelagið fjár-
magn til nauðsynlegra og að-
kallandi framkvæmda, fje, sem
ekki er háð ákvörðunum
manna, er standa utan búnað-
aðarins. Ennfremur er það meg
instyrkur fyrir fjelagið, að fje
þetta kemur frá landbúnaðin-
um einvörðungu. Með sama
hætti hafa sjávarútvegsmenn
nú um alllangt skeið lagt fram
fje til eflingar Fiskveiðasjóði
o. fl. um 1%% af verði út-
fluttra sjávarafúrða. Sá sjóður
er til þess stofnaður, og hefir
það markmið, að styðja sjávar-
útveginn“.
Jarðræktin.
í frumvarpinu um breyting-
ar á Jarðræktarlögunum er svo
fyrir mælt, að styrkurinn til
nýræktar hækki frá því sem
nú er um 100% að viðbættri
verðlagsuppbót, og að greiddar
verði kr. 50, ásamt verðlags-
uppbót fyrir hvern hektara
engjalands sem sljettaður er.
En svo er fyrir mælt, að
þessi hækkun á styrknum gildi
aðeins fyrir þá bændur, sem
hafa innan við 600 hesta hey-
skap á vjeltæku landi í meðal-
ári.
Það mun vaka fyrir þeim,
sem frumvarpið sömdu, að með
600 hesta heyskap á vjeltæku
landi sje hægt að reka meðal
stórt bú, er framfleyti fjöl-
skyldu bóndans.
Jeg hefi altaf litið svo á, að
það geti mjög orkað tvímælis,
hvort takmarka eigi styrkveit-
ingar við einhverja ákveðna
landstærð eða töðufeng á hvert
býli. Þar sem duglegir jarðrækt
armenn t. d. koma upp mörg-
um börnum, og fleiri en eitt
þeirra vilja vera kyrt í sveit-
inni, færi vel á því að ræktar-
löndin gætu aukist það ört, að
fleiri fjölskyldur gætu lifað
góðu lífi á jörð, þar sem áður
var aðeins ræktun er nægði
einni.
Lögfest samtök.
Mesta og ítarlegasta frum-
varpið af þessum þrem er „um
jarðræktar- og húsagerðarsam-
þyktir í sveitum“. Er frum-
varpið í tveim köflum. Fjallar
annar um jarðræktina en hinn
um húsagerð, og er ætlast til
að búnaðarsamböndin geri
samþyktir um að taka að sjer
ákveðnar framkvæmdir á sam-
bandssvæðinu í jarðrækt og
húsabótum, afli sjer hinna
bestu vinnuvjela og ráði vinnu-
flokka til þess að framkvæma
þessi verk. En með því móli
vinnist verkin bæði fljótar, bet
ur og ódýrar, en á meðan hver
bóndi baukar í sínu horni, með
ljelegum tækjum, litlum mann
afla og þekking eða leiðbein-
ingar af skornum skamti.
Öll eru frumvörp þessi borin
fram í þeim filgangi. að hrinda
að stað stórfeldum framkvæmd
um i sveitum, sem miði að því
að gera framleiðsluna ódýrari,
samkepnisfæra á erlendum
markaði, og landbúnaðinn yf-
irleitt samkepnisfæran við aðr-
ar atvinnugreinar í landinu.
Þetta er lífsnauðsyn. I enda-
lok fju'ri heimsstyrjaldar stóð
islenskur landbúnaour höllum
fæti. Þá bættust ísar og harð-
indi ofan á aðra erfiðleika.
Ennþá verða erfiðleikarnif
meiri að þessu sinni, vegna
verðbólgu, ofurkaups og fólks-
eklu. En sauðfjárpestir í ofaná-
lag, gera víoa meira tjón e:n
meðal hafís-harðindi.
Afköst einsíaklinganna,
1 greinargerð fyrir frumvarp
inu um jarðræktar- og húsa-
gerðarsamþvktirnar segir m a-:
„Árið 1900 telur Hagstofan,
að íbúar í sveitum og kaup-
stöðum með færri en 300 íbún
hafi verið 62919, en árið 1940
46984. Þeim hefir því fækkað
um 15935. Sveitirnar hafa þanrv
ig mist á þessu tímabili rúm-
lega V\ af mannafla sínum og
vinnukrafti. Á sama tíma má
telja, ef tillit er lekið til auk-
[ inna afuroa búfjárins á hvern
einstakling, að framleiðsla land
búnaðarins hafi aukist um ná-
lega 50%. Jafnframt hefir töðu
fallið meira en tvöfaldast síð-
ustu 20 árin“.
Mjer skilst að hjer sje áti
við það, að meðal afköst þeirrA
manna, sem vinna að landbún-
aðarframleiðslu hafi aukist um.
50%. En það er einmitt þetta
sem mestu máli skiftir, og
leggja þarf mesta áherslu á.
Mjer þykir þessi hækkun í-
skvggilega lítil. Hún hlýtuvað
vera ákaflega misjöfn. Menn
sjá nú hjer og þar um lantíið
stórbúrekstur með langtum
færra fólki en tíðkaðist og nauð
synlegt var fyrir 40—50 árum
síðan, er engin vjelavinna þeki
ist að heita mátti í sveitum.
En mikil lyftistöng yrði það
við alla leiðbeiningarstarfsemi,
ef lögð yrði áhersla á að fá um
það aðgengilegar og glöggar
skýrslur, hvernig búskaparlag
þeirra bænda er og öll aðstaðn
þeirra, sem framleiða mest með
minstum mannafla, þar sem
tilkostnaður við framleiðsluna
er minstur.
Vjelavinnan
Bændur þurfa aukinn vjela-
kost og þurfa að geta notfært
sjer hann. Það’er öllum ljóst.
í greinargerð sama frum-
varps er sagt frá því, að fram-
Framhald á 8. síðu.