Morgunblaðið - 12.11.1944, Page 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 12. nóv. 1944.
.totUnM
Utg.: H.f. Árvakur, Reykjavík
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson
Ritstjórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
yrjettaritstjóri: Évar Guðmundsson
Augiýsingar: Arm Óla
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiSsla,
Austurstræti tí. — Sími 1600.
Áskriltargjaid: kr. 7.00 á mánuði innanlanda,
kr. 10.00 utanlands
í lausasölii 40 aura eintakið, 50 aura með Lesbðk.
!h
ih
Síðasta för Goðafoss
ÓGNIR heimsófriðarins hafa enn barið að dyrum ís-
lensku þjóðarinnar. Að þessu sinni með skelfilegri hætti
en nokkru sinni fyrr. Goðafoss, ein af hinum farsælu
fleytum Eimskipafjelags íslands, hefir orðið gjöreyðing-
unni að bráð. Tuttugu og fjögur mannslíf hafa glatast.
Konur og börn, námsfólk og sjómenn hafa farist. Svo að
segja við bæjardyrnar dundi reiðarslagið yfir hið litla
og varnarlausa skip, farþega þess og skipverja, sem á
hverri stundu var vænst að kæmu heilir í höfn eins og
svo oft áður.
í tveimur löngum heimsstyrjöldum hafa Fossarnir verið
í förum milli íslands og Ameríku. Svo hefir virst, sem
hulin verndarhendi hvíldi yfir þessum happasælu skip-
um, sem fluttu þjóðinni nauðsynlega björg í bú.
Vonir stóðu til þess að hættan í þessari grimmúðgu
styrjöld væri nú að mestu liðin hjá á hafinu. Þær vonir
hafa brugðist og með hörmulegum hætti fyrir oss Is-
lendinga. Eitt besta skip íslenska siglingaflotans er horfið.
En átakanlegast og sárast er þó tjónið á mannslífunum.
Það er hinni fámennu íslensku þjóð mikil blóðtaka.
Er þetta slys eitt hið stærsta, sem orðið hefir af styrjald-
arsökum á íslensku fólki síðan þessi styrjöld hófst. Fjöl-
mörg íslensk heimili hafa verið særð djúpu sári. Fjöl-
skyldur hafa mist feður, aldraðir foreldrar fyrirvinnu.
Æði hinnar siðlausu styrjaldar er miskunnarlaust. Það
þyrmir hvorki saklausum ungbörnum nje mæðrum þeirra.
Það þýr öllum sömu örlög og spyr um það eitt, hvernig
hinum sjúka mannhaturs tilgangi þess verði náð, eyði-
leggingunni, tortímingu hinna dýrustu verðmæta, verð-
mæta, sem aldrei verða bætt.
★
Reykjavík drupir höfði í sorg og samúð með þeim er
sárast eru leiknir. Flest af því fólki, sem fór sína síðustu
ferð með Goðafossi, voru Reykvíkingar. En þó er þetta
sorg allrar þjóðarinnar.
íslenska þjóðin er í raun rjettri ein lítil fjölskylda.
Hjer þekkja allir alla. Þegar stórslys ber að höndum,
vegur það í knjerunn allrar þjóðarinnar. Og manntjón
íslendinga við slík slys er sambærilegt því, er miljóna-
þjóðir bíða þúsunda eða jafnvel tugþúsunda manntjón á
vígvöllum. En þótt styrjöldin hafi nú og oft áður á þess-
um árum sært hina fámennu íslensku þjóð djúpum sár-
um, er hún þó alráðin í því að gera það, sem unt er, til
þess að græða þessi sár. Vjer viljum milda harm þeirca,
er vandamenn og vini syrgja og veita þeim hjálp og fyrir-
greiðslu, sem í þrengingum lenda. Vjer viljum bæta þeim
alt, sem bætt verður. Eíj geta vor nær því miður skammt.
Gagnvart hinni dýpstu sorg og .grimmustu örlögum megn-
ar mannlegur máttur sín lítils. En þrátt fyrir það liggur
leiðin áfram, áfram til nýrra. tíma sorgar eða gleði, ham-
ingju eða óhamingju. Þannig er mannlífið á öllum tím-
um. Þar skiftast á skin og skuggar. Skuggi Goðafoss
slyssins er einn hinn dimmasti, er yfir íslensku þjóðina
hefir borið. En það er nauðsynlegt að sigla. Án þess
getur hin afskektasta eyþjóð ekki verið. Sjómenn vorir
hafa orðið að halda áfram að mæta hættunum á hafinu,
þrátt fyrir þung áföll og stór. Það starf hefir þjóðin metið
og þakkað.
Minningin um fólkið sem fórst með Goðafossi, s'jó-
mennina, námsfólkið, konur og börn, mun lifa með þjóð-
inni, meðan drengilegt starf, einörð barátta, er metið að
verðleikum. Atburðurinn sjálfur, árásin á hið varnar-
lausa skip hlutlausrar smáþjóðar, morðið á saklausu fólki,
mun sanna Islendingum enn betur hið rótlausa siðferði,
sem liggur til grundvallar slíkum aðgerðum. Slíkt sið-
ferði dæmir sig sjálft.
★
Hljóð samúð allra Islendinga streymir nú þessa döpru
daga til allra þeirra er um sárt eiga að binda við grand
Goðafoss. Megi hún veita þeim frið, er farnir eru, en
líknsemd þeim, er eftir lifa.
Barið að dyrum
blindra vegna
FLESTIR menn vita, að log-
að getur glatt hið innra
ljós, þótt myrkur'hylji líkams-
guganu alla útsýn. En hversu
glatt hið innra ljós logar fer
eftir því, hve mikinn sálar-
styrk hver og einn á til og
hversu góð eru sambönd hans
við þau máttarvöld tilverunnar,
sem altaf og alls staðar láta
verða ijós og líf. Þessi innri
birta fer og nokkuð eftir því,
hvaða áhrifum samúðar og
skilnings samferðamennirnir á
lífsleiðinni veita inn í hugi og
sálir hvers annars og hvaða
lífskjör þeir búa hver öðrum.
Þetta verður þó mest áríðandi
þeim mönnum, sem sviftir hafa
verið einhverjum hinum mestu
hnossum lífsins.
Ollum heiminum eru kunn
afrek blindra mánna, og væri
hann fátækari, ef aldrei hefði
lifað nein Helen Keller. Og
blindur orti Milton heimskunn
listavérk, svo að eitthvað sje
nefnt.
Blindravinafjelag íslands
keppir að því marki að búa
blindum mönnum á landi hjer
sem best kjör, að gera alt það
fyrir þá, er verða má til þess
að glæða hið innra ljós og birtu
sálarinnar, að bæta vinnuskil-
yrði og alla aðbúð hinna blindu,
að auka á lífshamingju þeirra
og eyða tómleika og ömurleika
myrkursins.
í dag fer fram merkjasala
Blindravinafjelagsins. Mun
varla þurfa að hvetja menn* til
góðrar þátttöku, því að hjörtu
manna standa oftast opin þörf-
um þeirra, sem sárast eru af-
skiftir hinum mikilvægustu
gjöfum jarðlífsins. Þetta hafa
Islendingar oft sýnt í verki,
ekki síður en aðrar þjóðir, og
nú vill svo vel til, að efnahag-
ur manrta er alment góður.
Blindravinafjelag íslands
stefnir að því, að koma upp
sem allra fyrst myndarlegu og
fullnægjandi blindraheimili.
Það er göfugur ásetningur.
Slíkt heimili á að láta hinum
blindu í tje góða aðbúð, viðun-
andi skilyrði til náms, vinnu
og hagnýtingar hæfileika sinna
og krafta. Þetta þarf að kom-
ast í framkvæmd sem allra,
allra fyrst. — Leggið þjer, kæri
lesari, traustan stein í þetta
musteri mannúðarinnar. Tæki-
færið fáið þjer einniitt nú, er
þjónustufúsir útsendarar berja
að dyrum yðar meði merk
Blindravinafjelagsins. Þáttur
yðar má sín nokkuð til þess að
auka á hina innri birtu lífs
þeirra manna, sem hin ytri feg
urð lífsins er hulin, en hann
glæðir um leið ljósið í yðar eig
in sál. Svo gott er það að bera
ljós og lýsa þeim, sem í dimm-
unni búa. Látið þennan merkja
söludag Blindravinafjelagsins
verða sigurdag þess góðu og
göfugu áforma.
Pjetur Sigurðsson.
Mágur de GauIIe
borgarstjóri.
verji, íkrifc
Ú i
|AA Æ
ctg íecý ci Ííjinu
London: Maður að nafni
Jaques Vendroux, mágur de
Gaulle hershöfðingja, hefir af
honum verið skipaður borgar-
stjóri í borginni Calais.
Skáldið fyrir austan
fja.ll.
FYRIR MÖRGUM árum, þeg-
ar jeg var ungur blaðamaður,
fjekk jeg það verkefni að skrifa
blaðaviðtal við skáld — íslensk-
an rithöfund, sem hafði farið
ungur utan og getið sjer frægð
og frama í fjarlægum löndum.
Það var ekki laust við, að jeg
væri dálítið upp með mjer, en
um leið nokkuð taugaóstyrkur,
er jeg fór á fund skáldsins. En
jeg hafði ekki lengi dvalið í nær
veru þess, áður en jeg náði
jafnvægi á taugum. Skáldið var
Kristmann Guðmundsson.
Það var margt talað þá siðdeg
isstund, sem jeg dvaldi á heim-
ili skáldsins. Margt, sem ungur
blaðamaður hafði gott af að
heyra. Síðan kyntist jeg Krist-
manni betur og í hvert sinn, sem
jeg talaði við hann, hafði hann
eitthvað nýtt að segja, eitthvað
skemtilegt og eitthvað lærdóms-
ríkt. Kristmann hafði |>essa
sjaldgæfu eiginleika að vera
heimsmaðurinn og strákurinn,
í senn, ef svo mætti segja.
En svo hvarf Kristmann alt í
einu af sjónarsviðinu. Seinna
frjetti jeg, að hann væri fluttur
austur yfirNFjall. Við og við las
jeg eftir hann skáldsögu í tíma-
riti. Það kom út bók eftir hann
og í nokkra daga var nafn hans á
allra vörum. En það var hjerna
á dögunum, sem jeg heyrði skáld
ið fyrir austan fjall á ný. Jeg
hitti hann ekki persónulega. Jeg
las eftir hann grein í tímaritinu
„Jörð“. Og þarna var hann, eins
og jeg hafði kynst honum, Ijós-
lifandi. Og nú get jeg ekki stað-
ist freistinguna að lofa ykkur
að heyra 1 skáldinu, sem er fyrir
austan Fjall.
„Þrællinn“.
RITSTJÓRI „Jarðar“ hafði
beðið Kristmann Guðmundssno
að leggja útaf svohljóðandi
texta: „Hvað ríður oss íslending
um mest á að segja sjálfum oss
á þessum tímamótum?"
Kristmann svarar spurning-
unni á meistaralegan hátt. Nú
vil jeg ekki taka alla greinina
frá ,,Jörð“, en eftirfarandi út-
drátt held jeg að menn hafi gott
af að heyra:
„Þrællinn \ er lágúkrulegur
snuðrari og hvíslari. Hann ætlar
öllum ilt og á sjer ills von. Hann
er öfundssjúkur og reynir altaf
að niða sjer betri menn, því hon
um finst hann vaxa á því að lít-
illækka aðra. Hann er meinfýs-
inn og háðskur, því hann þekk-
ir ekki raunverulega gleði.
Hann er bakbítur, því klámhögg
eru bardagaaðferð lítilmenna.
Hann er dygðugur að yfirskyni
og af bleyðiskap, en saurug sái
hans veltir sjer, eins og grís í
drafi, í kjaftaþvaðri um bresti
annara.
Mesta ánægja hans eru ófar-
ir náungans, en sjálfur vælir
hann .og skælir alt hvað af tek-
ur, ef honum er eitthvað mót-
drægt. Hann er kjöftugur ag ó-
sannsögull, heimilisböðull og
höfðingjasleikja. Hann er laginn
að ná vinfengi þeirra, sem ein-
hvers mega sín í þjóðfjelaginu
og notar sjer kunningsskapinn
út í ystu æsar, en jafnframt er
hann ávalt skjótur til að snúa
baki við vinum sínum og kasta
að þeim steini, ef hamingjuhjól-
íð reynist þeim valt.
Hann er dóni í eðli sínu og
hagar sjer samkvæmt því, ],eg-
ar hann heldur, að sjer sje það
óhætt. Hann er illkvittinn við
þá, sem hann þorir til við, og
ræðst jafnan á garðinn þar, sem
hann er lægstur. Hann er aitaf
á þönum eftir því, hvað almenn-
ingur muni hugsa, halda og segja
um hann, og hann er eins og
hundarnir altaf með þeim, sem
sterkari reynist“.
•
Frjálsi maðurinn
UM FRJÁLSA MANNINN seg
ir Kristmann aftur á móti:
„Frjáls maður hvorki snuðrar
nje hvíslar, en segir meiningu
sína skýrt og hiklaust, hver sem
í hlut á. Hann ætlar engum ilt
að óreyndu, en er ósmeykur við
árásir, því hann hefir sjálfur
hreint mjel í pokanum. Hann á
sjálfsvirðingu og öfundar því
engan, nje þarf að niðurlægja
aðra sjer til upphefðar. Hann
þekkir gleðina og þarf því ekki
á háði að halda.
Hann hefir heilbrigða samúð
með manneskjum og öðlast því
skopskyn í stað' meinfýsi. Hann
gengur framan að andstæðing-
um sínum í baráttu, en fyrirlít-
ur launsát. Hann breytir sam-
kvæmt samvisku sinni, án tillits
til almenningsálitsins, en er fá-
máll ujn syndir annara og er
vægur í dómum um mannlegan
breyskleika. Hann ber sig vel í
raunum og kann að þola harma,
en finnur til með meðbræðrum
sínum, er í ógæfu rata, og eyn-
ir að hjálpa þeim.
Hann fleiprar ekki og fer ekki
með slaður. Hann er mildur
þeim, sem minnimáttar eru, því
hann er gæddur ábyrgðartilfinn
ingu og verndarvilja karlmensk-
unnar gagnvart því, sem veikt
er og lítilsmegandi. Hann er vin-
ur vina sinna, hvað sem í skerst,
en flaðrar ekki fyrir neinum.
Hann er kurteis og prúður í
hugsun og framkomu, en hefir
andstygð á hroka og steigurlæti,
því hann á hið sanna stolt. Hon-
um stendur á sama um, hvað al-
menningur hugsar og heldur og
segir um hann, því hann á frið
við sjálfan sig og breytir eins og
hann veit rjettast.
Vjer þurfum að íhuga gaum-
gæfilega, í hvorn flokkinn vjer
viljum skipa oss, — og hegða
oss samkvæmt því“.
m
Hæfileg sunnudags-
prjedikun.
ÞETTA segir Kristmann Guð-
mundsson. Mjer finst ástæða til
að þakka honum fyrir orðin.
Þetta er mjög hæfileg sunnudags
prjedikun fyrir okkur. En þeir,
sem vilja heyra nokkur sann-
leikskorn í viðbót, ættu að lesa
greinina alla í „Jörð“.
Stórhríðar
á Ítalíuvígsiöðv-
unum
London í gærkveldi.
Stórhríðar eru nú á öllum
vestanverðum Italíuvígstöðv-
um, og eru engir bardagav
háðir þar sem stendur. en við
Forli hafa bandamenn sótt
nokkuð fram, og munu nú
vera komnir að á þeirri, sem
Þ.jóðverjar ætla að verjast
við. á löngu svæði. Nokkuð
hefir verið um bardaga á
Adriahafsströndiuni, en að-
staðan er þar óbreytt.
— Reuter.