Morgunblaðið - 12.11.1944, Side 7

Sunnudagur 12. nóv. 1944.
MORGUNBLAÐIÐ
7
Tímamótin.
ÞEGAR stundir liða, verður
litið til ársins 1944 sem tíma-
móta í sögu þjóðarinnar. Fyrst
og fremst vegna stofnunar lýð-
veldisins. En vafalaust mun um
leið verða skygnst eftir því,
hvað þjóðin hugsaði og starfaði
á þessu ári.
Það er margt. Á mörgum
sviðum er nú hugsað um nýj-
ungar og stórfeldar fram-
kvæmdir. Fyrirætlanír ríkis-
stjórnarinna/’ í atvinnumálum
eru í fremstu röð. Takist að
koma þeim í framkvæmd,
kaupa framleiðslutæki til lands
ins fyrir himdruð miljóna, og
koma því svo fyrir, að starf-
rækslan verði trygð, þá komast
hjer á stórstígari framfarir, en
menn hefir áður órað fyrir.
Þeir íhaldssömustu segja, að
þetta sje ekki hægt, því nú
muni engin framleiðsla bera
sig. Og alltaf eru til bölsýnir
menn og afturhaldssamir, sem
verða meira og minna smeikir
við nýjungar eða stórfeldar
breytingar. Hafa ekki trú á
þeim. Halda jafnvel að þær
sjeu óþarfar.
Allir vita, að verðfall á af-
urðum er framundan. Ilægt var
að mæta því á tvennan hátt. Að
halda að sjer höndum, með það
fyrir augum, að þjóðin ætti er-
lendar innstæður, sem hægt
væri að jeta út, þegar útflutn-
ingur minkaði. Atvinnurekend
ur segðu við verkafólkið: Nú
ber framleiðslan sig ekki leng-
ur. Nú verður allt kaupgjald
að lækka og það strax. Á með-
an við bíðum eftir því, verður
lítið sem ekkert aðhafst.
En með samkomulagi flokk-
anna var ákveðið að fara aðra
leið. Að nota ekki hinar er-
lendu innstæður, sem eyðslu-
eyri, heldur til þess að bæta
svo fyrir framleiðslu lands-
manna, að hún ætti auðveldará
með að standast verðfallið. —
Þetta er tilraun, sem allir hljóta
að viðurkenna, að fyrst skyldi
gerð til þess að fleyta þjóð-
inni fram úr þeim erfiðleikum,
er standa fyrir dyrum.
i -
Míkil hætta.
HERMANN Jónasson skrif-
ar ávarp til flokksbræðra
sinna í síðasta tbl. Tímans. —
Þar segir hann m. a.: „Við er-
um í mikilli hættu. Við verðum
að láta dómgreindina ráða“.
Þetta er ekki vitlaust hjá
Hermanni. Sá flokkur, sem
skerst úr leik, eins og Fram-
sóknarflokkurinn, þegar gerð
er mikilvæg tilraun, til að sam-
eina krafta þjóðarinnar, hann
er í mikilli hættu. Helsta ráð-
ið fyrir hann er þetta, sem
Hermann Jónasson bendir: Að
láta dómgreindina ráða.
Ef Framsóknarmenn fylgdu
alment þessu ráði núverandi
formanns sins, þá myndu þeir
aðhyllast sameiningar- og sam-
starfsvilja hinna flokkanna og
hverfa frá þeirri skemdastarf-
semi, og þeim skæruhernaði,
sem flokkur þessi hefir tekið
upp síðustu vikur.
Breyttir tímar.
TELJA má víst, að í fram-
leiðslu sjávarafurða, þurfi að
gera miklar breytingar. .— Að
eigi takist í framtíðinni, sem
fyrr á tímum, að skapa þjóð-
inni lífsafkomu, með því að
flytja út saltfisk handa fátæk-
asta fólki Suðurlanda. Fiskaf-
REYKJAVÍKURBRJEF
irnar þurfi að fá betri meðferð,
verða útgengilegri og boðlegri
vara, með frystihúsum, sem nú
eru víða bygð, með niðursuðu-
stöðvum o. s. frv.
Það liggur í augum uppi, að
framleiðsla landbúnaðarins
þarf mikið að breytast. Hjer er
sífeldur hörgull á mjólk og
mjólkurafurðum. En fram-
leiðslu á sauðfjárafurðum, sem
lítt eru seljanlegar, er haldið
uppi með stórfeldum framlög-
um tilbúnu verði.
RæktUn sveitanna þarf að
taka gagngerðum umbótum. —
Tel jeg engan efa á því, að nú
verði það ekki lengur umflúið,
að vinna að ræktuninni úl frá
því sjónarmiði, að leggja skuli j
megin áherslu á að rækta þær
sveitir, sem best liggja t. d. við
mjólkurframleiðslu.
Frumvarp liggur fyrir þing-
inu um stofnun áburðarverk-
smiðju. Hefir rjettur undirbún
ingur þess mál því miður, taf-
ist of lengi. En þegar verðmtet
áburðarefni verða framleidd í ^
landinu sjálfu, er stórt spor ■
íl. nóv. 1944
stæða er til, að athuga járn-
brautarmálið að nýju.
Mataræði og
þjóðþrif.
NÍELS DUNGAL prófessor
flutti erindi við setning Háskól-
ans um daginn. Þar rakti hann
fjörefnaþörf manna, og komst
j að þeirri niðurstöðu, að almenn
j ingur hjer á landi lifði við mik
' inn skort á flestum eða öllum
fjörefnum þeim, sem nauðsvn-
legust eru í daglegri fæðu.
Enginn efi er á, að þessum
málum hefir verið alltof lítill
gaumur gefinn. Úr því lækn-
í arnir vita hve mikinn fjörefna
skamt fólk þarf, þá ætti að
vera hægt að ganga að því,
sem hverju öðru verki, að gera
almenningi kleift að afla sjer
þessara nauðsynja.
Það er Vitað mál, að vellíð-
an og vinnuþrek manna fer
mjög eflir því, hvort fjörefni
eru næg í fæðunni. Hjer er
margt fólk, sem aldrei er heilt
Báðir hafa liðið skipbrot. Her-
mann 1939, er hann og flokks-
menn hans höfðu hleypt fjár-
hag þjóðarinnar í strand. Hinn
far landsins á fyrri öldum ís- j ætiaði að gerast bjargvættur
landsbygðar. En af gróðrinum j fyrir nálega tveim árum. Hafði
verður m. a. ráðið hvort loft-
lagsbreylingar hafa átt sjer
stað.
Fortíð og framtíð.
SIGURÐUR Þórarinsson hef-
ir í hinni stórfróðlegu doktors-
ritgerð sinni, lagt sjerstaka
áherslu á að rekja líkur fyrir
því, hvenær bygð hafi eyðst
í Þjórsárdal. Er þetta í sjálfu
sjer merkilegt sögulegt efni. —
En merkilegra er það, þegar
þær rannsóknir, sem hann hóf,
með Hákoni Bjarnasyni, leiða
til þess að fá úr því skorið að
hve miklu leyti loftslag hefir
breyst hjer á landi frá land-
námsöld og fram á þenna dag.
Verða þær rannsóknir, sem hjer
eru gerðar þáttur í rannsókn-
um, sem fram fara um alt norð
urhvelið. En engin þjóð mun
þurfa eins mikið á þessu að
halda eins og við Islendingar.
Þegar sú saga er rakin, geta
sagnfræðingar fyrst gefið full-
gilda mynd af sögu þjóðarinn-
vafalaust viljánn til þess. —
Skorti annað.
Feitt letur.
í FYRSTA blaði Tímans, er
út kom eftir stjórnarmyndun-
ina, komst ekkert að nema
harmagrátur Hermanhs og Ey-
steins út af því, að mynduð
hefði verið stjórn án þeirra. •—
Byrjaði með mikill fyrirsögn,
og er stefnu ríkisstjórnarrinar
lýst þar í fám orðum þannig:
Kaupgjald eigi að hækka. Dýr-
tíðin eigi að verða óviðráðan-
leg. Ög atvinnurekendur éigi
að halda áfram að græða, í
hinni óviðráðanlegu dýrtíð. —
Upp úr þessum hugleiðengum
er svo spunninn langur lopi. Af
honum verður það eitt lært, að
þeir menn, sem Tímann skrifa,
hafa harla litla hugmynd um
eftir hvaða meginstefnum breyt
ingar gerast í atvinnulífinu.
Framfarirnar-
í FYRSTA skifti á æfinni
stigið tii þess að ræktunin geti hei gf ’ m þörfum ^ Svo mikil áhrif hafa loft- hefir þjóðin eignast erlendar
aukist ort, og bunaður komist „ „„„ . lagsbreyhngarnar a alla af- innstæður. Akveðið gr, að þær
á þann hátt í nýtískuhorf.
Á Keldum.
SAUÐF J ÁRSJÚKDÓM ARN -
IR valda stórfeldu tjóni. Þegar
verofall kemur á sauðfjáraf-
urðir, hlýtur það tjón að verða
hverjum bónda ákaflega til-
finnanlegt. Nú er í ráði að gera
það átak, sem lengi hefir taf-
ist. Að koma upp sem fullkomn
astri rannsóknarstöð á Keld-
um í Mosfellssveit. Þar verði sá
aðbúnaður og þau tæki, að fær-
ustu menn okkar á því sviði,
geti unnið markvíst að rann-
sóknum og útrýming sjúk-
dóma þessara. Bændastjettin
verður að standa fast saman
um þessa björgunarstöð búfjár
ræktarinnar.
<
Iðnaðurinn.
Í>EGAR áburðarverksmiðjan
kemst á fót, telja fróðir menn,
að í sambandi við hana verði
hægt að reisa nýjar iðngreinir.
Með áburðarvinslunni getur iðn
aðurinn fengið ýms efni, sem
nothæf eru til framleiðslu í
öðrum greinum. Fari það allt
vel úr hendi, verður fljótlega
hægt að koma hjer á nýsköp-
un í atvinnulífinu, sem trygði
mörgu fólki framtíðaratvinnu.
Nokkrir menn hafa haldið,
að hagfelt gæti talist, að reisa
áburðarverksmiðjuna norður í
Eyjafirði. En með því móti legð
ist óþarflegur flutningskostnað
ur á hinn tilbúna áburð. Og
er ekki fullnægt. Mikið er unn- j
ið að því, sem vera ber að
lækna sjúka, og sjá sjúkling-
um fyrir góðri aðbúð. —- En
hinu hefir mönnum hætt við að
gleyma, að vinna að því, að
forðast vanheilsuna.
Læknarnir eiga að segja til
um það, í hvaða neysluvörum
fólk fær nægilegan fjörefna-
skamt. Síðan þarf að sjá um,
að þær fæðutegundir fáist fyrir
sem lægst verð.
Sigurður Þórarínsson.
SIÖURÐÚR Þórarinsson jarð
fræðingur hefir dvalið í Sví-
þjóð síðan haustið 1939. — Síð-
astl. vor varði hann doktors-
ritgerð sína um tímatal ösku-
laga í íslenskum jarðvegi og
eyðing Þjórsárdals.
Upphaf þeirra rannsókna,
sem raktar eru í því vísindariti
eru rannsóknir þeirra Hákonar
Bjarnasonar og hans á lögum
eldfjallaösku í íslenskum jarð-
vegi. Þeir höfðu unnið að þess-
komu hennar.
Getum er leitt að því, að á
landnámsöld hafi loftslag ver-
ið mun hlýrra, en það er nú.
Hafi síðan kólnað, . og orðið
kaldast fyrir 200—250 árum.
En nú sje nýtt hlýindatímabil
framundan.
Mjög er það nauðsynlegt, að
menn geti sem fyrst gert sjer
glögga grein fyrir þessu. Til
skilningsauka á fortíðinni, og
til þess að geta aflað sjer rök-
studdra ályktana um framtíð-
ina, kemur vitneskjan um loft-
lagsbrfeylingarnar að ákaflega
miklum notum.
Verkaskifting.
HERMANN JÓNASSON og
Björn Ólafsson vita sem er, að
það er góð regla að hafa verka-
skiftingu. Má vera að hún hafi
komist á þeirra í milli alveg af
sjálfu sjer. Ellegar það sjeu
saman tekin ráð.
Tvent er það, sem þjóðin
um athugunum síðustu 4 árin þarfnast nú í næstu framtíð, í
fyrir stríð.
Markmið þeirra rannsókna
er, sem kunnugt er, þetta: Að
geta þekt öskulögin hvert frá
öoru víðsvegar um land, geta
t. d. fundið hve langt öskufall
ýmsra gosa hefir náð, tíma-
bundið öskulögin, og lært af
því, hvernig jarðvegsmyndun-
in hefir farið fram, eftir að
land bvgðist.
Með þessum athugunum get-
ur jarðfræðin svo veitt forn-
með því móti yrði það stórum fræðinni ómetanlegan stuðn-
torveldað, eða útilokað, að á- ing. Þegar t. d. vitað er upp á
burðarverksmiðjan yrði grund- , hár, h.ve einstök öskulög eru
völlur fleiri iðngreina. ' gömul, þá er við uppgröft gam j móti, að^eðlilegt sje, að atvinnu
Nú er á ný vakið upp það alla rústa, hægt að sjá með ■ rekendur kippi að sjer hend-
mál, sem verið hefir við og við fuliri vissu, hvort byggingar j inni og bíði, þangað til ein-
á dagskrá þjóðarinnar í 50 ár. þessar voru eyddar fyrir til- hvern tíma seinna, að kaup-
ríkara rnæli en nokkru sinni
áður. Að vinnufriður haldist.
Og að atvinnurekendur leggi
si£ fram, til þess að atvinnu-
fvrirtækin geti starfað.
Hermann Jónasson brýnir
það fyrir verkafólki, að nú
þurfi það endilega að heimta
hærra kaup, svo allir geti feng-
ið eins margar krónur eins og
þeir, sem nú fá þær flestar. —
Þetta var lífsreglan, sem hann
brýndi fyrir fólkinu sumarið
1942. Og nú hefir hann tekið
upp sama lagið.
Björn Ólafsson ségir aftur á
verði fyrst og fremst notaðar
til þess að auka atvinnutæki •
landsmanna. Til þess að
afköst hinna vinnandi manna
verði sem mest. Og með því
móti verði afkoma verkalýðs-
ins trygð sem best samhliða
því, sem atvinnuvegirnir geti
borið sig.
Undanfarna áratugi hafa all
ar framfarir í landinu miðað
að þessu. Að auka. afköst hvers
einstaklings. Til þess að menn
geti fengið sem mest fyrir
vinnu sína, án þess að íþyngja
alvinnufyrirtækjunum um of.
Ýmsar torfærur hafa verið á
þessari braut. Þetta ferðalag
þjóðarinnar til framtíðarlands-
ins hefir, ekki gengið áfalla-
laust. En áföllin hafa'ekki síst
stafað af því, að menn hafa átt
er^itt með að koma auga á, að
verkamenn og atvinnurekend-
ur eru raunverulega í sama
bát. Þeim kenningum hefir ver
ið haldið á loft, að hjer ættu
ávalt að vera starfandi and-
stæð öfl innan atvinnulífsins,
verkalýður, sem stæði á önd-
verðum meið við framleiðend-
ur.
Nú er gerð tilraun til þess að
sameina krafta þjóðarinnar. •—
Engin veit hvernig sú fyrsta
tilraun fer. Hvert hún ber til-
ætlaðan árangur. En hún er
heilbrigð. Ekkert getur trygt
framtíoarhag þjóðarinnar bet-
ur, en samkomulag og sam-
vinna milli verkalýðs og at-
vinnurekenda, er byggist á
skilningi beggja aðila á þörf-
um þjóðarinnar.
Járnbrautarmálið. Þegar þjóð- tekið gos, eftir því hvort ösku-
in fekk almenn not af bílum, lagið hefir fallið yfir rústirn-
urðu flutningar og sámgöngur af, og liggur yfir undirstöðum
svo miklum mun auoveldari hinna fornu bygginga eður eigi.
en áður. að margir hafa haldið, j Vísindamenn hafa síðustu ár
að við íslendingar myndum getað greint frjókorn ýmsra
stökkva yfir járnbrautarstigið í plönlutegunda eða ælta, eins
samgöngumálunum. og þau varðveitast öld eftir öld
En nú hafa bílarnir komið í jarðveginum. Með því að hafa
því til leiðar, að flutningar t. áldursákveðin öskulög til hlið-
d. austur fyrir Hellisheiði, eru
orðnir svo miklir, að full á-
sjónar, er á þenna hátt haegt að
fá mikla vilneskju um gróður-
gjatdið lagist af sjálfu sjer
fvrir atvinnurekendurna. Ann-
ar ætlar að vinna að því, að
verkafólkið geri verkfall. Hinn,
að atvinhurekendur geri á sinn
hátt einskonar verkfall gagn
vart þjóðfjelaginu.
Þetta eiga að vera einskonar
hefndarráðstafanir út af því,
að þjóðin kærir sig ekki um for
ystu þessara manna, trúir ekki
>á „viðreisnarstarf“ þeirra. —
Ástralíumeim vilja taka
börn.
London: Forsætisráðherra
Ástralíu, Ford, hefir látið svo
um mælt í ræðu, að íbúurn
Ástralíu þyrfti endilega að
fjölga að miklum mun. — Gat
hann þess í því sambandi, að
Ástralíumenn væru reiðubúnir
að taka við munaðarlausum
börnum frá Bretlandi og öðrum
Evrópulöndum eftir styrjöld-
ina.