Morgunblaðið - 02.12.1944, Blaðsíða 5

I
Laugardagur 2. des. 1944
MORGUNBLAÐIÐ
fRT"
5
JBí'/e/ /ra MEþingi:
Takmörkuð búhyggind! — Húsmæðra-
skólar — Geðveikramál — Dócenfsembætli
I ÞESSARI viku hafa staðið
yfir allmiklar umræður í neðri
deild Alþingis um frumvarp til
laga um áburðarverksmiðju.
Aðalatriði frumvarps þessa,
sem fyrverandi ríkisstjórn
flutti, eru þau, að ríkissjóour
skuli láta reisa verksmiðju með
fullkomnum vjelum og öðrum
nauðsynlegum útbúnaði til
vinslu köfnunarefnis áburðar.
Skal ríkissjóður leggja fram ó-
afturkræft framlag til bygg-
ingar þessa mannvii'kis.
Verksmiðjan skal vera sjálfs-
eignar stofnun og lúta þriggja
manna stjórn, er sje þannig
valin: Stjórn Búnaðarfjelagsins
tilnefnir einn mann, Samband
íslenskra Samvinnufjelaga ann
an og landbúnaðarráðherra
þann þriðja.
Sljórn verksmiojunnar skal
skipuð þegar er lögin urn hana
hafa ‘ náð forsetastaðfestingú.
Síðan er ætlast til að þessi
verksmiðjustjórn hafi á hendi
allan nauðsynlegan undirbún-,
ing verksmiðjustofnunarinnar.
Þetta voru aðalatriði frum-
varpsins eins og’ það Var flutt
af fyrverandi landbúnaðarmála
•ráðherra.
Stofnun áburðarverksmiðju
hefir lengi verið mikið áhuga-
mál islenskra bænda. Land-
búnaðui’inn kau,pir nú orðið
mjög'mikið af tilbúnum áburði
og fer notkun hans í vöxt með
aukinni túnrækt. Til þess ber
því hina mestu nauðsyn,' að
landsmenn eignist verksmiðju,
sem fær sje, um að framleiða
þessa nauðsynjavöru. En þegar
í slíkt fyrirtæki er ráðist, verð-
ur mjög að vanda til alls und-
irbúnings. Þegar kom til af-
greiðslu frumvarps þessa, varð
það .fljótlega, Ijóst, að mjög
skbrii á nægilegan undirbún-
ing málsins. Greindu»t því þeg-
ar nokkuð leiðir um afgreiðslu
þess. Allir voru að vísu sam-
mála um nauðsyn áburðarverk-
smioju, en töldu frumvarpið
þanníg úr garði gert, að nauð-
synlegar væru breytingar á
þvi.
í landbúnaðarnefnd neði’i
deildar hafði Jón Pálmason
forystu fyrir meiri hluta nefnd
arinnar um þessar breytingar.
Meginbreytingin, • sem að ráði
meiri hlutans var gerð á frv.,
var sú, að sett. var i það ákvæði
til bráðabirgoa um það, að áð-
ur en byrjað sje á byggingu
verksmiðj unnar, skuli ríkis-
stjórnin trýggja nægilega raí-
orku til vinnslunnar. Einnig
Ijeti hún gera nákvæmar áætl-
anir um slofnkostnað og rekstr
arkosl.nað' fyrirtækisins. Að
loknum þessum ^ndirbúningi
sje verksmiðjusljórnin kosin og
sjái hún um framkvæmd verks
ins.
Jón Pálmason benti á það í
umræðunum um málið, að þessi
breyting frv. væri nauðsynleg.
í fyrsta lagi lægi engin heild-
arkostnaðaráætlun fyrir um
framkvæmd verksins. Hjer
væri hinsvegar um að ræða
tugmiljóna útgjöld fyrir ríkis-
sjóð. í öðru lagi þyrfti þessi
framkvæmd að alhugast í nánu
sambandi við raforkuvirkjun,
er sæi verksmiðjunni fyrir
nægri orku. Ennfremur yrði að
hafa farið fram nákvæm rann-
sókn á því, hvort verksmiðjan
gæli verið samkepnisfær við
erlendar áburðarverksmiðjur.
Islenskum bændum væri lítib^
lið að því að fá hjer áburðar-
verksmiðju, sem seldi þeim1
dýrari áburð en þeir gætu feng ,
ið frá útlöndum. Hann kvaðst j
leggja á það mikla áherslu, að j
þessum undirbúningi yrði hrað
að og yrcii það hlutverk rikis-
stjórnarinnar að sjá um að svo
yrði. Jón Pálmason benti einnig
á það, hversu fráleitt það á-
kvæði frumvarpsins væri, að
stjórn verksmiðjunnar væri
kosin um leið og lögin um hana
hlytu staðfestíngu, meðan svo
mjög skorti á undirbúning fram
kvæmdarinnar. Hann kvaðst
treysta ríkisstjórninni belur iil
þess ao framkvæma þennan
undirbúning, heldur en verk-
smiðjustjórn. sem þannig væri
kosin fyrirfram, áður en vilað
væri um hin nauðsynlegustu
undirslöðuatriði.
Takmörkuð búhyggindj.
FRAMSÓKNARMENN hafa
reynt að gera samþykt þessara
skynsamlegu breytingatillagna
tortryggilega í augum bænda,
og telja þær sýna fjandskap
við áburðarverksmiðjumálið og
til þess fallnar að tefja það.
Hefir annað eins heyrst nokk
urn líma? Er það fjandskapur
við miljóna fyrirtæki að láta
gera heildarkostnaðaráætlun
um frámkvæmd verksins áður
en í það er ráðist? Eða er það
goðgá að vilja vita það með
vissu, hvort framleiðsla þess
sje samkepnisfær við erlenda
framleiðslu?
Hvað segja bændur um slík
rök? Mundi hygginn bóndi ráð
ast í dýra framkvæmd, sem
hann hvorki vissi hvajð kostaði
nje heldur hvort rekstur henn-
ar hefði möguleika til þess að
bera sig. Vissulega myndi eng-
inn bóndi, sem hygginn gæti
kallast, fara þannig að. Þeim
mönnum er þess vegna furðu-
lega fario, sem telja það iil
óvildar við áburðarverksmiðj-
una, að nauðsynlegur undir-
búningur sje látinn fram fara
áður en kosin.er verksmiðju-
stjórn. Það er vissulega nóg iil
af nefndum og stjórnum, sem
litið hafa að gera og lítil nyt-
semd er ab, í okkar landi.
Bændur mega treysta því að
ábui’ðarverksmiojumálið verð-
ur leyst á þann hátt, sem best-
ur er fyrir landbúnaðinn. Rök
Jóns Pálmasonar í því máli
voru "rök hins hyggna bónda,
sem vinnur markvist að lausn
umbótamálsins, en gætir allrar
forsjár og skynsemdar í fram-
kvæmd þess.
Húsmæðraskólar.
NOKKUÐ HEFIR verið rælt
undanfarið um húsmæðraskóla
í sveitum. Fyrir Nd. liggur
frumvarp um að bæta við nýj-
um húsmæðraskóla á Akri í
Norður-Þingeyjarsýslu. Þar í
hjeraði mun hafinn allvíðtæk-
ur undirbúningur að slikri
skólastofnun.
Ef litið er á húsmæðrafræðsl
una í landinu alment, verður
það augljóst, að. þeirri grein
fræðslumálanna hefir verið og
er mjög ábótavant í landinu,
bæði í sveitum og kaupstöðum.
Húsmæðraskólarnir hafa verið
alt of fáir. Fjöldi kvenna hefir
o-rðio að bíða svo árum skiftir
tækifæris til þess að komast í
þessa skóla. Mun því þannig
háttað urn ýmsa húsmæðraskól
ana nú, t. d. húsmæðraskólann
hjer í Revkjavík. að í þeim er
hvert rúm skipað nokkur ár
fram í límann.
Það er þess vegna Ijóst mál,
þessum hagnýtu skólum
fyrir, nái samþykki. Með sam-
þykt þeirra .er það aðeins á-
kveðið að húsmæðraskólar skuli
rísa á þeim stöðum, er þar grein
ir, i íramtíðinni. Fjárveltinga-
valdið veitir síðan fje ti| bygg-
ingar þeirra að sínum helm-
ingi, eftir því, hvernig undir-
búningi málanna í hverju hjer-
aði vindur fram. En þessi
kéðjumálflutningur er engu að
síður hinn öfuguggalegasti og
lítt til eftirbreytni.
GeðVeikramál.
JÓHANN Þ. JOSEFSSON
hefir á þessu þingi beitt sjer
fvrir því að hafist yrði handa
um aukningu húsnæðis fvrir
geðveikt fólk. Hafa verið færð
rök að því að afar mikil vand-
ræði ríkja í þessum efnum
vegna þess hve mörgum geð-
veikisjúklingum geðveikrahæl-
ið á Kleppi verður að synja um
hælisvist vegna þrengsla. Sam-
kvæmt áliti yfirlæknisins á
Kleppi er talið að 200 nýir
sjúklingar myndu leita þangað
þegar er húsnæði hælisins hefði
verið aukið nægilega til þess að
fullnægja brýnustu þörfum.
Fjöldi af þessum sjúklingum
verður nú ao dvelja á heimil- I
um skyldra og óskyldra og eru |
víða hin mestu vandkvæði •
á þessu. Alþingi samþykkti |
nú í vikunni tillögu um þelta i
mál. þar sem ríkisstjórninni var j
falíð að hefja undirbúning að i
aö
verður að fjölga. En hvernig?
Hvar á sá næsti að rísa? Á
Norður-, Suour- eða Vestur-
landi?
Nokkru eftir að frumvarpið
um húsmæðraskóla í Norður-
Þingeyjarsýslu var fluít. komu
fram breytingartíllögur við það
um að fjórum skólum yröi
bæfí við í lögin um húsmæðra-
skóla. í sveitum. Liggja þv^ nú
fyrir þinginu íillögur um íimm
nýja húsmæðraskóla í sveit-
um, 1 í N.-Þingeyjarsýslu, 1 i
Skagaíjarðarsýslu, 1 á Snæ-
fellsnesi. 1 í Rangárvallasýslu
og 1 í Vestur-Skaffafellssýslu.
Það skal ekki dregið í efa,
að nauðsyn beri til að öll þessi
hjeruð fái hvert sinn húsmæðra
skóla. I sumum hjeraðánna er
undirbúningi skólastofnunar
einnig komið nokkuð áleiðis.
Fram hjá þvi verðiir þó ekki
komist, að benda á það, að í
þessu máli heíir það hent, sem
er þekt fyrirbrigði í sögu ýmsra
þingmála. Það eru hin svoköll-
uðu keðjumál. Þau eru þannig
vaxin, að ef fulltrúi einhvers
kjördæmis flytur tillögu um
ákveðna breytingu á t. d. vega-
lögum, brúarlögum eða lögum
um húsmæðraskóla í sveitum,1 geðveikisjúklinga.
framtíðarláusn þessara mála,
og að gera nú þegar nauðsyn-
legar ráðstafanir til bráða-
birgða, til þess að bæla úr brýn
ustu þörfum.
Ýmislegt bar á góma í um-
ræðunum um þetta mál á þingi.
M. a. flutti Jónas Jónsson íil-
lögu um að fyrst um sinn yrði
tekið til afnota í þessu skyni
húsnæði í kjallara Sjómafma-
skólans. Frá þeirri tillögu fjell
hann þó síðar.
Væntanlega tekst ríkisstjórn
inni að finna einhverja bráða-
birgðalausn í þessu vandamáli,
þar til hægt verður að bvggja
nægileg húsakynni yfir alla
aftur og hlaut enn eindregin
meðmæli dómnefndar til starf-
ans. En aftur leil veitingavald-
ið fram hjá honum og veifti
öðrum manni, að vísu ágætum,
sföðuna.
Sjera Björn Magnússon hefir
því orðio óvenjulega ónotalega
fyrir barðinu á veitingavaldinu.
Hann hefir hinsvegar sýnt ó-
tvíræða fræðimannshæfileika
með ritum sínum. Það er bví
naumast óeðlilegt að presta-
stjett landsins hafi nokkurri á-
huga fyrir að bæta honum hina
harðneskjulegu meðferð-
Hitt verður þó að segjast, að-
sú aðferð, sem hún hyggur á til
þess, er afar hæpin. Það er mjög
vafasöm stefna fyrir Alþingi að
taka að sjer að bæta fyrir glöp
veitingavaldsins á hverjum
tíma með því að stofna ný em-
þætli handa þeim, sem glöpin
bitna á. Með því að taka'upp
slika stefnu, hætti Alþingi sjer
út á mjög hála braut, brauf,
sem ekki er sjeð^ hvaða afleið-
ingar gæti haft ef mörkuð yrði.
Mín skoðun er því sú, þótt
jeg skilji vel samúð presta-
stjettarinnar með sjera Birni
Magnússyni, að Alþingi beri að
fara í þessu máli aðra leið ent
að stofna nýtt docentsembætti
í guðfræoi, bundið við nafrs
sjera Björns.
Sjera Björn hefir sýnt. að
hann er áhugasamur og afkasfa
mikill fræðimaður í írúarlegum
fræðum. Væri mjög vel við eig
andi að Alþingi veitti honum
sæmilegan styrk til fræðiiðk-
ana ' sinna, annað hvort i eitt
skifti fyrir öll, eða árlega um
nokkurt árabil. Með slíkri við-
urkenningu væri því marki nátS
á hepþilegan hátt, sem presta-
stjettin virðist stefna að með
fvrrgreindri áskorun sinni.
S. Bj.
til hagsbóta fyrir hjerað sitt,
þá rýkur fjöldi þm. upp með Doccntsmál.
breytingartillögur á sömu lög- , VEGNA þess hversu sr. Björn
gjöt íil hagsbóta fyrir sín Magnússon á Borg hefir verið
hjeröð. Niðurstaðan verður svo leikinn hart af veitingavald-
sú, að alt flóir í iillögumoði, inu, er hann hefir sót^um doc-
þar sem erfitt er að greina entsembætti við gfiðfræðideild
kjarnann frá hisminu* þ, e. vita, Hóskóla íslanös, hafa nú nær
hvar nauðsynin er brýnust fvr- i S0 prestar og prófasíar sent Al-
ir hina umræddu íramkvæmd. þingi áskorun um að stofna með
þjóðveg, brú eða skóla. Oft fá j sierstökum lögum fiýtt docents
þessi keðjumál þau úrslit að embælti við guðfræðideildina,
enginn fær neitt, öll ílækian | er sje bundið við nafn sjera
dagar uppi og þá er sæit sam-
eiginlegt skipbrof. Slík máls-
meðferð er allömurleg. En engu
ao síður'virðist örðugl að koma
í v.eg fyrir hana, þegar um á-
kveðin mál er að ræða.
Orsök þess, að slíkt getur
heni, er auðvilað það, að heild-
aryfirsýn skortir.
Segja má að það sje hættu-
lítið að fyrgreindar breytingar-
lillögur við lögin um húsmæðra
skóla í sveitum, sem nú liggja
Björns.
Saga hinna tveggja docents-
mála er öllum almenningi
kunn. Haustiö 1937 sigraði
sjera Björn í samkepni um
þetta docenlsembætti við guð-
fræðideildina. Þáverandi kenslu
málaráðherra, Haialdur Guð-
mundsson, virti niðurstöðu dóm
nefndarinnar að vettugi og skip
aði annan mann í embættið. í
haust skyldi á ný skipa í þelta
embætti og sótti sjera Björn þá
JiterBunblaítD
oc^. ízcj.x.fíjnxcluh'TÚh. í
hxynrux -tiojrrux clcuc^ [