Morgunblaðið - 04.01.1945, Blaðsíða 6

6
MORGUNB L A F I Ð
Fimtudagur 4. janúar 1945.

Útg.: H.f Árvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Frjettaritstjóri: ívar Guðmundsson.
Auglýsingar: Árni Óla.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Simi 1600.
Áskriftargjald: kr. 7.00 á mánuði innanlands,
kr. 10-00 utanlands.
í lausasölu 40 aura eintakið, 50 aura með Lesbók.
Hæstirjettur
HÆSTIRJETTUR átti aldarfjórðungs afmæli um þessi
áramót. Hann var stofnaður með lögum 6. okt. 1.919, en
lögin komu til framkvæmda 1. jan. 1920. Fyrsta dómþing
rjettarins var haldið 16. febrúar 1920.
Það var bein afleiðing Sambandslaganna frá 1918, að
íslendingar fluttu æðsta dómsvaldið inn í landið. Áður
hafði hæstirjettur Dana æðsta dómsvald í íslenskum mál-
um. Að sjálfsögðu gátu íslendingar ekki við slíkt unað,
eftir að þeir höfðu fengið viðurkent fullveldi sitt, enda var
ákvæði í Sambandslögunum, sem trygði íslendingum
þann rjett, að flytja æðsta dómsvaldið inn í landið. Ljetu
íslendingar ekki á sjer standa að nota þann rjett.
★
En hvernig hafa íslendingar búið að æðsta dómstóli
sínum, Hæstarjetti, eftir að hann var fluttur inn í landið?
í fyrstu hæstarjettarlögunum (1. 22, 1919) var svo
ákveðið, að dómarar í Hæstarjetti skyldu vera fimm. Á
árunum eftir 1920 þrengdist mjög að fjárhag ríkissjóðs og
reis mikil sparnaðar-aida á Alþingi eftir kosningarnar
1923. Var þá víða borið niður, til þess að draga úr útgjöld-
um ríkissjóðs. M. a. var þá gripið til þess úrræðis, að
fækka dómendum í Hæstarjetti niður í þrjá. Ágreinings-
laust gekk þó ekki fækkunin fram. Var bæði þá og síðar
mjög um fækkunina deilt. En hún stóð óhögguð í lögum
alt til ársins 1935 og í framkvæmdinni stendur hún enn
þann dag í dag.
★
Á Alþingi 1935 var gerð breyting á hæstarjettarlögun-
um (sbr. 1. 112 1935). í 4. gr. nefndra laga segir svo:
,,Hæstarjett skipa 5 dómarar, og er einn þeirra forseti
dómsins”. En í næstu grein var úr þessu dregið, því að þar
segir að eigi megi setja dóm með færri dómendum en 3
og svo bætt við: „Með konunglegri tilskipun skal kveðið á
um, hvenær dóm skal setja með 5 dómendum”. Og í 57.
gr. segir svo: „Lög þessi koma til framkvæmda þegar í
stað. Dómarar skulu þó aðeins vera þrír, þangað til fje
er veitt í fjárlögum til fjölgunar dómurunum”.
Var svo strax á fjárlögum næsta árs (1936) samþykt
heimild (á 22. gr.) handa ríkisstjórninni, að verja fje úr
ríkissjóði til launagreiðslu tveggja dómara í Hæstarjetti.
En heimildin var ekki notuð. Hefir svo heimildin verið
endurnýjuð öll árin síðan, en aldrei verið notuð. Liggur
nú fyrir Alþingi þingsályktunartillaga frá Bjarna Bene-
diktssyni. um fjölgun dómenda í rjettinum.
★
Af þeirri sögu, sem hjer hefir verið sögð í stórum
dráttum, má öllum ljóst vera, að ekki hefir verið vel
búið að Hæstarjetti, æðsta dómstóli þjóðarinnar. Sá að-
búnaður er þjóðinni til vansæmdar. Enda vafasamt hvort
það geti samrýmst fyrirmæli 59. gr. stjórnarskrárinnar,
að láta það vera komið undir ákvörðun frarnkvæmda-
valdsins að ákveða fjölda dómara í Hæstarjetti. En í
nefndri stjórnlagagrein segir. að skipun dómsvaldsins
verði „eigi ákveðin nema með lögum”.
Á þessum tímamótum í sögu Hæstarjettar ætti Alþingi
að sjá sóma sinn í að láta lögin frá 1935 koma til fram-
kvæmda, fjölga dómurum í rjettinum og búa svo að
æðsta dómsvaldinu, að trygt sje að það sje í engu háð
framkvæmdavaldinu.
Fleiri umbætur er og nauðsynlegt að gera. Frá því að
Hæstirjettur var stofnaður, hefir hann haft aðsetur í
tveim litlum herbergiskytrum á efri hæð hegningarhúss-
ins við Skólavörðustíg. Þéssi húsakynni voru sírax í
byrjun ófullnægjandi. en nú eru þau óviðunandi.
Hæstirjettur á að starfa fyrir opnum tjöldum óg mál-
flutningur er þar munnlegur. En húsakynni rjettarins
eru svo lítil og ófullkomin, að þar er ekki rúm nema íyrir
örfáa áheyrendur, enda varla l'íft í rjettinum, ef fullsetið
er í því lítla rúmi.
Veituni Hæstarjetti þá afmælisgjöf, að fjolgá dómend-
um í rjettinum og láta honum í tje betri starfsskilyrði.
„Akranes"
FÁTR BÆTR á stærð við
Akranes munu gefa út jafn-
glæilegt blað að efni og frá-
gangi öllum.
Af blaðinu „Akranes" hafa
nú komið út þrír árg. Fyrstu
tvo árg_ var blaðið jafnaðar-
lega 8 síður, en IL árg. þess
hefir það verið a. m. k. 12.
síður, og stundum mikið'
stærra.
Efni blaðsins er frá upp-
hafi margþætt og merkilegt.
Mikið af sögulegum fróðleik
um menn og málefni, sjósókn;
og búskaparhát.tu. 1 síðasta,
árg. blaðsins hófst æfisögu-
ritun íslenskra athafnamanna,
og ætlar blaðið að halda upp-
teknum hætti á þes.su sviði.
Er það nýr þáttur og merki-
legur í söguritun vorri, og að
honum mikill fengur,
Jólablað „Akranes“ er ný-
komið 36 síður að stærð. 1 því
er m. a. þetta efni:
„Jóiin eru æfvarandi boð-
skapur um batnandi jól“, eft-
ir ritstjóránn. (,IIeimilið“
framhalds greinarflokkur eft-
ir ritstjórann. Æfiminning
„Ingiríðar Jóhannesdóttur og
Bergþórs Árasonar“ eftirsama
„Á sjó og landi. Ferðasaga",
eftir Kristleif Þorsteinsson á
Stóra-Kroppi. „Svava Þorleifs
dóttir skólastjóri“, eftir Ó-
nefndan. „Lífið er stundum
erfiður skóli“, eftir O. B# B.
Aldarminning um „Magnús
smið Vigfússon“, eftir ól. B.
Björnsson. „Skáldskapardeil -
an“, eftir Friðrik Ásmunds-
son Brekkan. „Landbrotið'
hjer er ógurlegt“, eftir Bene-
dikt Tómasson. ,,Annáll árs-
ins 1944“, eftir A. G. „Æfi-
saga Geirs Zoega“, eftir Gils
Guðmundsson. „Annáll Aka-
ness“ o. fþ
Auk þessa efnis er í blaðinu
fjöldi mynda, þar á meðal
mynda-opna, með viðeigandi
lesmáli.
Blað sem þetta safnar sam
an, og bjargar fiá gleymsku
og tortímingu margskonar
fróðleik, sem í mörgum til-
fellum er og verður mjög inik
ils virði. Er Akranesingum
blað þetta til hins mesta sóma,
og öðrum stöðum hvatning
og ágæt fyrirmynd um efni og
frágang. X.
ÞAÐ ERU vinsamleg tilmæli
mín til allra þeirra, sem lesa
„Skútuöldina“ og rekast þar á
missagnir eða meinlegar vant-
anir, að stinga niður penna eða
láta mjer á einhvern hátt í tje
rjettari og ýtarlegri upplýsing-
ar. í riti eins og þessu, þar sem
mjög verður að treysta á minni
manna, er lítt kleift að sigla
með öllu fram hjá missögnum.
Hitt þykir mjer einnig líklegt,
að kunnugir menn á hverjum
stað geti ýmsu við aukið frá-
sögnina og fyllt þær eyður, sem
þar eru. Er ætlunin sú, að birta
í síðara binda „Skútualdar“
leiðrjettingar og viðauka við
hið fyrra. Mun annað bindi
koma út síðla vetrar. Eru allar
upplýsingar þakksamlega þegn
ar. en koma því aðeins að full-
um notum að þær berist fljót-
lega.
Gils Guðmundsson,
Eiríksgötu 13, Rvk.
\Jibverji ilrij-cu':

tir daafeaa Ííjinu
Agreiningsmál.
ALLMIKIÐ er um það deilt
hjer í Reykjavík um þessar mund
ir, hvort frumsýningargestir Leik
fjelags Reykjavíkur hafi sýnt ó-
venjulega, en þó sjálfsagða kurt
eisi á sýningunni á Álfhól á ann-
an í jólum, eða hvort leikhús-
gestir hafi hagað sjer eins og
börn.
Tilefnið er þetta: — Á undan
leikritinu er leikinn lagaflokk-
ur og þar kemur m. a. fyrir lag-
ið „Korig Christian“. Er fyrstu
bílstjórinn myndi gleyma vegin-
um vegna sælgætisins og orða-
gjáifurs konunnar.
•
Ætti að banna.
ÞAÐ ÆTTI að banna með öllu,
að farþegar í bílum tali við bíl-
stjóra á meðan þeir eru við
stjórn í vagni sínum. Af slíku
geta leitt stórslys, því bílstjórum
veitir ekki af að vera með hug-
ann allan við aksturinn.
Erlendis er það víðast hvar al-
gjörlega bannað að ávarpa eða
tónar lagsins heyrðust í salnum, | tala við ökumenn í almennings-
stóð einn maður alt í einu upp . bílum.
úr sæti sínu, en hinir leikhús-
gestirnir stóðu upp á eftir og
hlýddu allir áhorfendur stand-
andi á lagið.
Þeir, sem hafa eiga eftirlit með
að reglu sje fylgt í almennings--
bílum, ættu að krefjast þess, að
ekki sjeu sett upp sæti fyrir far-
Um þetta er nú rifist í bænum. þega við hlið bifreiðastjóranna.
Sumir segja: „Þetta var danski' Mætti nota það rúm fyrir póst,
konungssöngurinn og það var
ekki nema sjálfsagt að sýna hin-
bögla eða farangur.
Bifreiðastjórar eru við vinnu
um fyrverandi konungi Vorum sína á meðan þeir sitja við stýr-
virðingu með því að rísa úr sæt- ið og þeir eiga að hafa frið til
um.
Þá koma aðrir og segja:
að stunda vinnu sína ekki síður
Okk en hver annar. En mest er þó
ur varðar ekkert um danska kon um vert, að það myndi auka ör-
unginn. Við erum íslenskt lýð-
veldi. Þar að auki var lagið ekki
leikið til virðingar Christjáni X.
í leikhúsinu, heldur var það hluti
af hljómlistinni í leiknum. Það,
að frumsýningargestir fóru að
standa upp, er lagið var leikið,
sýnir ekki anhað en kjánalegt
„snobberí“. Slíkt er aldrei gert
neinsstaðar, jafnvel þó þjóðsöng-
um sje fljettað inn í tónverk,
sem leíkin eru í leikhúsum, en
slíkt er mjög algengt.
Leikhúsgestir eiga ekki að
standa upp, nema að þjóðsöng-
urinn okkar sje leikinn. Lítil lík-
indi eru til, að þjóðsöngvar ann-
ara þjóða sjeu leiknir hjer í
leikhúsi, nema ef svo bæri und-
ir, að tignir erlendir gestir yrðu
boðnir í leikhúsið.
•
Ómerkilegt deiluefni.
ÞETTA ER heldur ómerkilegt
deiluefni. Manni sýnist, að öll
líkindi sjeu til, að einhver gár-
unginn hafi verið að reyna,
hvað hann gæti komist langt með
einhverskonar fjöldablekkingu.
yggi, að banna samtöl við
stjóra á langleiðum.
bíl-
Nýr leikur unglinga.
VEGFARENDUR hjer í bæn-
um hafa veitt því eftirtekt, að
unglingar eru farnir að leika nýj
an leik hjer á götunum, sem
ekki hefir sjest lengi sem betur
fer. Leikur þessi er í þvi fólg-
inn, að strákar hlaupa uppi bila,
sem eru á ferð, og hanga í þeim
á þann hátt, að þeir láta sig
renna í snjónum á eftir bílun-
um.
Um skó- og fataslit við þenna
leik þarf ekki að fjölyrða, en
hitt er miklu alvarlegra mál, að
hjer er um leik að ræða, sem get
ur haft í för með sjer dauðaslys
eða limlestingar.
Menn hafa tekið eftir því, að
allra síðustu dagana hefir leikur
þessi breiðst út um allan bæ,
eins og eldur í sinu. Þyrfti að
taka fyrir þenna hættulega leik.
•
Skrílslæti.
ÞAÐ ER ÓFAGURT að lesa
En það er algengt fyrirbrigði, að ]ýsingar lögreglunnar á hegðan
manna hjer í bænum á gamlárs-
kvöld, „og þó var kvöldið með
rólegra móti“, eins og sagt er.
Þessi gamlárskvölds ómenning
okkar er orðin til háborinnar
skammar. Hvernig stendur á því,
að fólkið getur ekki skemt sjer
án þess að láta eins og það hafi
mist alt vit? Er nokkur hæfa í,
að menn skuli liggja höfuðkúpu-
brotnir eftir að hafa verið úti
að skemta sjer um áramótin? _
Hjer þyrfti augsýnilega að
hægt er að fá stóra hópa fólks
til að hrífast af einhverju, éða
reiðast, og fá fjöldann til að gera
einhverja vitleysu.
Það er t. d. mjög algengt á
hljómleikum, að ef einn maður
byrjar að klappa áður en verk-
ið er búið, þá byrja aðrir áhorf-
endur einnig að klappa.
©
Málæði við bílstjóra.
KUNNINGI minn, sem kom
austan úr sveit á dögunum, seg-
ir mjer þá sögu, að á leiðinni jtaka í taumana og breyta til um
til bæjarins hafi fólkið í áætlun- „skemtiatriði" á þessum merku
arbílnum, sem hann var í, orðið tímamótum. Það er ekki eins og
dauðskelkað hvað eftir annað hjá siðuðu fólki, að menn skuli
um að bíllinn myndi fara út af hvergi geta verið öruggir um'
veginum. Bílstjórinn var þó kunn . eignir sínar. Strákahvolpar, sem
ur fyrir að aka vel og varlega, ! varla standa út úr hnefa, vaða
en hann fjekk bara ekki frið til um bæinn eins og brennuvargar
þess. Stúlka, sem sat frammi í og kveikja í, hvar sem því verð-
hjá bílstjóranum, Ijet hann ekki ur komið fyrir. Skríll „leggur
í friði. Hún var að rjetta að undir sig“ veitingastofur. Föt
bílstjóranum sælgæti, og þess á eru rifin af friðsömum og heið-
milli ljet hún dæluna ganga við- j arlegum borgurum bótalaust.
stöðulaust. Hvar endar þetta, ef ekkert
Bílstjórinn vildi augsýnilega verður að gert til að breyta hugs
vera kurteis og svara stúlkunni, ' unarhætti manna gagnvart
en hann átti vitanlega fult í ! „skemtiatriðum" í þessum bæ á
fangi með að sinna hvorutveggja, 1 gamlárskvöld?
að aka bílnum á erfiðum vegi að | Hvernig væri að birta nöfn
vetrarlagi og sitja og rabba við þeirra allra, sem gerst hafa brot-
sessunaut sinn. Það var ekki ann legir við alment velsæmi s.l.
að að sjá, en að bílstjóranum liði gamlárskvöld, og halda þeirri
verulega illa, sem von var, en reglu um hver áramót? Kannske
ver leið okkur þó, farþegunum, versta skrílsæðið færi af við
sem voru dauðhræddir um, aðþað?