Morgunblaðið - 19.06.1945, Page 10

10
MORGUNBLAÐIÐ
í>riðjudagur 19. júní 1945.
— Ræða fjármálaráðherra
Framh. af bls 9
ættu að geta orðið sammála um
að breytinga sje þörf í þessu
efni.
Jeg skal þá að endingu víkja
nokkuð að afgreiðslu fjárlaga
fyrir yfirstandandi ár og skatta
lögum þeim, er sett voru að íif-
hlutun núv. ríkisstjórnar á
síðasta þingi. Að sönnu hefir
það mál verið rætt svo mikið
á fundum og í blöðum undann-
farna mánuði að jeg tel ástæðu
lítið að eyða tíma fundarmanna
í langar greinargerðir um það
nú, enda drap form. flokksins
nokkuð á eina hlið þess í setn-
ingarræðu sinni í gær. Hann
benti sem sje á það, að núv.
ríkisstjórn átti um það tvent
að velja, að afgreiða fjárlög
með miklum tekjuhalla eða
leggja á þjóðina allverulega
nýja skatta. Síðari kostunnn
var tekinn, enda hafði beinlín-
is verið um það samið við
stjórnarmyndunina að fjárlög
yrðu afgreidd tekjuhallalaus.
En í fáum orðum sagt horfði
málið þannig við þegar núv.
stjórn tók við völdum. Fráfar-
andi stjórn hafði lagt fram fjár- •
lagafrv. þar sem öll útgjöld rík
issjóðs voru áætluð tæpar 90
milj. kr. eða rúmlega 30 milj.
kr. lægri en öll útgjöld ársins
1944 hafa reý^ist að verða. —
Enginn eyrir var ætlaður til
uppbóta eða niðurgreiðslna á
landbúnaðarafurðir, reiknað
var með dýrtíðarvísitölu 250
og framlag til opinberra fram-
kvæmda var stórlækkað. Jeg
get þessa ekki fyrv. stjórn til
neins ámælis. Hún hafði ætlað
sjer að fara þá leið að lækka
dýrtíð, draga úr verðlagsupp-
bótum jafnt á kaup og á land-
búnaðarafurðii. Þetta var leið,
sem vissulega var athugunar-
verð og leið, sem óhjákvæmi-
legt getur orðið að leggja rit á
fyr en varir. En hvað sem því
líður, þá er hitt víst að þessi
úrlausn málanna hafði ekkert
þingfylgi. Enginn þingflokk-
anna gerðist málsvari hennar.
Löngu áður en núverandi stjórn
var mynduð, hafði verið um það
samið milli þingflokkanna, að
greiða útflutningsuppbætur á
landbúnaðarafurðir og greiða
niður verð þeirra á innlend-
um markaði, þannig að bændur
fengju trygt það verð, sem þeim
bar samkv. sex manna nefndar
álitinu frá 1943, enda fjellu
þeir frá að krefjast þeirrar
hækkunar, sem þeim bar,
vegna hækkunar á landbúnað-
arvísitölu ársins 1944. Alt þetta
mál er svo kunnugt að óþarft
er að rekja það frekar hjer. En
afleiðing þessara samninga var
vitanlega sú, að ætla varð fje
til uppbótanna, því ekki gat
komið til greina að rjúfa gerða
samninga. Önnur afleiðing þess
ara samninga var svo sú, að ó-
verjandi var að miða verðlags-
uppbót í fjárlögum við lægri
vísitölu en þá, sem gilti þegar
fjárlög voru sett, enda hefir
reynslan þegar sýr.t það. Þá
sýndi það sig og að enginn þing-
vilji var fyrir að draga úr op-
inberum framkvæmdum, svo
sem fyrv. stjórn hafði hugsað
sjer sjerstaklega til vegagerða.
Skal það þó íúslega játað, að j
mjög orkar tvímælis að verja,
svo miklu fjé til nýrra vega!
sem raun er á, meðan ekki
tekst að fá nauðsynleg tæki til
vegagerðarinnar. Reynslan hef-
ir sýnt að með því að nota hin
gömlu og úreltu bandverkfæri
verða vegirnir mörgum sinnum
dýrari, en vegir, sem gerðir'
eru með nýtísku tækjum. Það
getur því beinlínis tafið vega-
gerðina að veita mikið fje til
þess að vinna með úreltum
tækjum, því ekki verður það
fje notað aftur, þegar fullkomn-
ari tæki eru fengin. En hvað
sem .nú þessu Hður, þá er það
víst, að stjórnin hlaut mikið
ámæli frá andstæðingum sín-
um fyrir það, hverja harð-
ýðgi hún hefði sýnt í að spyrna
móti frekari fjárveitingum til
opinberra framkvæmda. Held
jeg, þó að enginn hafi brigslað
henni um að hafa sýnt hlut-
drægni í þeirri úthlutun. — Að
lokum var svo óhjákvæmilegt
að ætla fje til útgjaldaauka
vegna nýrra launalaga, sem
allir flokkar stóðu að. Þegar
þessa alls er gætt, ætti það að
vera hverjum manni skiljan-
legt, að eigi varð komist hjá að
, afla ríkissjóði aukinna tekna.
Stjórnin bar svo fram skatta-
frumvörp, sem náðu samþykki
alþingis. Gert var ráð fyrir, að
frv. þessi mundu gefa í rík-
issjóð samtals rúml. 20 milj. kr.
Frv. þessi hafa verið marg-
rædd utan þings og innan og
sje jeg því ekki ástæðu til að
fara um þau mörgum orðum
að þessu sinni. Skal þó aðeins
drepa á þau.
(Hjer gerði ræðumaður nokk
ura grein fyrir hinum nýju
skattalögum, en þar sem áður
hefir birst hjer í blaðinu ræða
er flutt var á fundi í Varðar-
fjelaginu á s. 1. vetri um sama
efni, er þeirri greinargerð slept
hjer).
★
SVO JEG víki nú aftur að
fjárlagaafgreiðslunni, þykir
mjer rjett að geta þess, að rekst
ursútgjöld voru áætluð rjett
um 100 milj. kr. og rekstursafg.
tæpar 8 milj. kr. Þar eru upp-
bætur og niðurgreiðslur á land
búnaðarafurðir eigi meðtaldar,
en heldur ekki hinir nýju skatt
ar að frátöldum tekjuskatts-
aukanum. Sjóðsútgjöld aftur á
móti eru 110 milj. kr. og stand-
ast þar nokkurn veginn á út
og innborganir. Tíminn leyfir
ekki að fara nánar út í hina ein
stöku liði fjárlaganna. Þess má
geta, að fjárhagsáætlunin sætti
allmikilli gagnrýni frá stiórn-
árandstæðingum, sem spaðu
tekjuhalla svo tugum miljóna
skifti. Það er enn þá ekki auð-
ið að segja um, hvort eða að
hve miklu leyti þessar hrak-
spár muni rætast. Það veltur
vitanlega mjög á því, hverju
fram vindur í atvinnu- og við-
skiftalífinu á síðari helmingi
þessa árs. Enginn vafi er á því,
að ýmsir útgjaldaliðir fara mik
ið fram úr áætlun, eins og jafn
an hefir verið bæði fyr og síð-
ar. Hinsvegar er það nokkurn
veginn víst, að þeir tekjuliðir
ýmsir, sem verst var spáð fyr-
ir, standast áætlun og vel það.
Það sem af er þessu ári hafa
tekjur og útgjöld um það leyti
staðist á og hafa þó verið
greiddar fullar 2 rnilj. kr. á
mánuði til jafnaðar vegna land
búnaðarafurðanna. Jeg er því
svo bjartsýnn að gera mjer von
ir um, að verstu hrakspárnar
rætist ekki, en læt mjer svo í
Ijettu rúmi liggja, hverjar von-
ir stjórnarandstaðan gerir sjer
í þessu efni.
Um framtíðarskipan fjár-
málanna vildi jeg að öðru leyti
segja þetta: Jeg er sömu skoð-
unar og jeg áður hefi verið um
það, að útgjöld ríkissjóðs sjeu
orðin hærri en undir verði ris-
ið til lengdar. Það verður nú
þegar að stefna að því, að
draga saman seglin. Ella getur
svo farið að fjársóun og óhcf-
leg skattaálagning hindri þá
nýskipun atvinnulífsins, sem
flestir játa að sje nauðsynleg.
Mjer er það ljóst, að það verð-
ur hvorki ljett starf nje vinsælt
að draga úr útgjöldum ríkis-
sjóðs, hvorki að því, er snertir
hin venjulegu rekstursútgjöld
nje landbúnaðargreiðslurnar.
Ríkisstjórnin hefir verið að
athuga nokkuð möguleika til
reksturssparnaðar, sjerstaklega
í mannahaldi. En þar er hið
óþolandi húsnæðisástand rík-
isstofnana erfiðasta l]ónið á
veginum. Ef úr því yrði bætt,
er augljóst að spara mætti á
ýmsum sviðum. En jafnframt er
mjer það ljóst, að óhjákvæmi-
legt er að hverfa frá uppbóta-
stefnunni. Jeg læt ósagt, hvort
auðið er að gera það í einni svip
an, en jeg er sannfærður um
að heppilegast er að breyting
verði i þeim efnum sem fyrst.
Engar slíkar breytingar verða
gerðar alveg sáraukalaust. Við
íslendingar höfum fengið svo
dýrkeypta reynslu af að láta
atvinnu- og fjármálalíf lands-
ins komast í fullkomið öng-
þveiti, að við ættum að vera
þess minnugir að minsta kosti
í nokkur ár og láta vítin verða
oss til varnaðar.
Göring fær lítinn
mat
London í gærkvöldi.
MATUR sá, sem Göring fær
á dag, inniheldur ekki nema um
2000 hitaeiningar (kaloriur).
James Grigg hermálaráðherra
skýrði frá þessu í neðri deild
breska þingsins í kvöld, er hann
svaraði fyrirspurn frá þing-
manni, þess efnis, hvort stríðs-
glæpamenn, eins og Göring til
dæmis, fengju sjerstakt fæði.
Grigg sagði, að svarið, sem
hann hefði gefið við fyrirspurn
íj. júní um meðferð stríðsfanga
Breta, ætti einnig við um þá
fanga, sem væru í haldi hjá
Bandaríkjamönnum, svo sem
Göring.
Grigg skýrði frá því nýlega,
að þýskir stríðsfangar í Bret-
landi, sem ekki væru settir til
vinnu, fengju á dag fæði, sem
innihjeldi um 2000 hitaeining-
ar. Fangar, sem settir væru til
vinnu, fengju til viðbótar mat,
sem ekki er skamtaður, svo sem
brauð og kartöflur, til þess að
lágmarksþörfum þeirra væri
fullnægt.
Grigg sagði, að dagskamtur,
sem innihjeldi 2000 hitaeining-
ar, væri töluvert minni en dag-
skamtur breskra borgara.
— Reuter.
Minnin garorð
Jón Adolfsson
STOKKSEYRI er lítið kaup-
tún á hafnlausri suðurströnd
íslands. Landið er flatt. Húsin
í þorpinu standa strjált um
sljett og græn tún, en afgirtir
matjurtagarðar inni á milli.
Göturnar eru stráðar hvítum
sandi. Einkenni þessi setja sinn
mjúka og vingjarnlega blæ á
bygðarlagið.
Framundan er skerjagarður-
inn og hafið. Þar er alt ótrygg-
ara. Þar gnauðar brimið þegar
minst varir. Þar heyir úthafið
sitt endalausa stríð. Þar rísa
öldurnar háar og risvaxnar og
fallá og brotna við sandinn.
Stundum teygja þær freyðandi
tungur sínar alla leið upp á
milli hinna strjálbygðu litlu
húsa.
Upp af er hið mikla Suður-
landsundirlendi, en fjöllin blá á
bakvið.
I þessu umhverfi fæddist Jón
Adólfsson, ólst upp, starfaði all
an sinn aldur og dó.
Landið setur stundum sinn
svip á mennina. Mannfólkið
hefir líka sín áhrif á umhverfið.
Jón Adólfsson var að vissu
leyti ímynd þessa umhverfis.
Hann var fríður maður svo að
af bar. Hann var þrekvaxinn'
og gjörfulegur. Hann var hóg-
vær og kyrlátur, en jafnframt
karlmenni og víkingur. Hann
var aðgætinn, en þó öruggur.
Jón Adólfsson setti sinn svip
á Stokkseyri. Hann rak útgerð
og stýrði skipi sínu sjálfur.
Hann stundaði kaupmensku og
verslunarstörf um langt skeið.
Hann bætti og prýddi jörð sína
eins og unt var. Hann reisti sjer
og heimili sínu stærsta og glæsi
legasta húsið á Stokkseyri.
Alt til síðustu tíma hefir það
verið tiltölulega sjaldgæft í Ár-
nessýslu, miðað við sum önnur
hjeruð, að bændur sendu syni
síne til langskólagöngu. Mjer er
nær að fullyrða, að hefði Jón
Adólfsson alist upp t. d. í Húna
vatnssýslu, en þaðan eru marg-
ir lærðir menn komnir, hefði
hann verið sendur í latínuskóla,
orðið embættismaður og sómt
sjer í slíku sæti af mikilli prýði,
enda var fas hans og framkoma
jafnan virðuleg og virtist hann
til mannaforráða fæddur. Naut
hann líka mikils tráusts og virð
ingar þeirra, sem af honum
höfðu kynni.
Jón Adólfsson var kominn af
kunnum og merkum ættum.
Faðir hans, Adólf Adólfsson,
útvegsbóndi á Stokkseyri, var
sonur Adólfs Petersen, en hann
var danskur maður, er stund-
aði fyrst verslunarstörf á Eyr-
arbakka, en giftist dóttur Jóns
ríka í Móhúsum og bjó þar síð-
an. Móðir Jóns var Ingveldur
Ásgrímsdóttir Eyjólfssonar
verslunarmanns, og er sú ætt
alkunn.
Um margt var Jón Adólfsson
gæfumaður. Árið 1901 giftist
hann eftirlifandi konu sinni,
Þórdísi Bjarnadóttur, Pálsson-
ar organista frá Götu. Hin hýra
og fríða heimasæta á Seli var í
þá daga fyrirmynd ungra
kvenna austur þar. í langri lífs
baráttu, og stundum erfiðri,
hefir hún reynst sem hetja,
elskuleg móðir og húsfreyja.
Börn þeirra hjóna voru fjög-
ur. Eitt dó í æsku, eftir lang-
varandi sjúkleika, stúlka, að
nafni Kristín. Hin eru: Ingveld-
ur, gift Guðjóni Jónssyni, út-
vegsbónda á Stokkseyri, Mar-
grjet, gift Hilmari Stefánssyni
bankastjóra og Bjarni, banka-
ritari í Reykjavík, giftur Mar-
grjeti Jónsdóttur frá Vest-
mannaeyjum. Af systkinum
Jóns er aðeins eitt á lífi, en það
er merkiskonan Anna Adólfs-
dóttir, kona Jóns Pálssonar
bankagjaldkera.
Jafn greindur maður og Jón
Adólfsson var, komst að sjálf-
sögðu ekki hjá því að gegna
um langt skeið miklum trúnað-
arstörfum fyrir sveit sína. Enda
var honum mjög sýnt um skrif-
stofustörf, var reikningsglögg-
ur í besta lagi, skrifaði forkúnn
ar fagra rithönd og gerði stráng
ar kröfur til sín og annara úm
rjet.t og glögg reikningsskil. Orð
heldni hans og áreiðanleika í
viðskiftum var og við brugðið.
Jón Adólfsson var hæglátur
og orðvar. Eigi að síður undi
hann sjer mjög vel við glað-
værð, og gestrisni var honum í
blóð borin. Hann var og smekk
maður, ekki síst á fegurð ís-
lenskrar náttúru. Hann unni
mjög ýmsum listum, og þá sjer-
staklega sönglist, enda var hann
sjálfur gæddur ágætri söng-
rödd. Hann var karlmenni í
lund og tók meðlæti sem and-
streymi með mkilu jafnaðar-
geði, og sást sjaldan hvort hon-
um líkaði betur eða ver. Hann
var heppinn, og lánaðist vel að
leysi þau vandamál, er honum
bar að leysa. Hann var glögg-
ur á að þekkja „lag“ og „ólag“.
Það var regla hans að bíða held
ur rólegur fyrir utan brimgarð
inn eftir lagi en hleypa inn á
ólagi og stofna sjer og þeim,
sem hann hafði tekið ábyrgð á,
í opna hættu, enda hlutust ekki
slys af skipstjórn hans. Jón var
öruggur trúmaður. Hann trúði
á lífið, á tilgang þess og fram-
hald. Hann trúði á Guð sinn.
Jón Adólfsson var fæddur á
Stokkseyri 31. maí 1871. Hann
dó að heimili sínu þar, að
morgni hins 9. þ. m„ og í dag
er hann til grafar borinn.
Glæsilegur og gagnmerkur
fulltrúi síns tíma er kvaddur
hinstu kveðju. — Nú hefir
hann, æðrulaus og öi jur að
vanda, stýrt skipi sir:. ilu yf-
ir siðasta sundið, inn í hina
miklu og tryggu höfn. V.