Morgunblaðið - 30.04.1946, Blaðsíða 5

Þriðjudagur 30. apríl 1946
MOI18UNBLAÐIB
5
Tvö minnisstæð tímabil í atvinnu
og
Sfjórnarstefnan
stjórnmdlasögu landsins
ÞAÐ ER mjer ekkert undr
unarefni, þótt mönnum þeim,
sem mestu rjeðu um stjórn-
arstefnuna á landi hjer á ár-
unum 1934-1939, hrjósi hugur
við þeim atburðum, er orðið
hafa hin þrjú síðustu misseri.
Meiri stpaumhvörf hafa
aldrei orðið í íslenskum stjórn ,
málum. Ólíkari ráðum hefir
aldrei verið beitt, til þess að
tryggja efnahagsafkomu þjóð
arinnar en á þessum tveim
tímabilum. Öll viðhorf stjórn
arinnar, bæði inn á við og út
á við, hafa verið gjörólík. Þeg
ar stjórn Hermanns Jónas-
sonar tók við völdum 1934,
átti hún vissulega við ýms
c-rfið viðfangsefni að glíma.
Atvinnu- og viðskiptakreppa
hafði þá nýlega gengið yfir
heiminn og þjóð vor ekki far
ið varhluta af henni, fremur
en aðrar þjóðir. Atvinnuveg-
irnir til lands og sjávar höfðu
hrörnað og gjaldeyrisskortur
var farinn að gera vart við
sig. Atvinnurekstur hafði
gengið saman og atvinnuleysi
iarið vaxandi ár frá ári. Það
þurfti því sterkra átaka við,
ef vel átti að fara.
Og stjórnin fann ráðið. Hún
ætlaði að bæta allar mein-
semdir með því að hindra inn
ílutning til landsins. Það gekk
jafnvel svo langt, að reynt
var að telja þjóðinni trú um,
að innflutningur nýrra at-
vinnutækja væri glæpsamleg
ur. Þeir, sem reyndust sekir
um slíkt ahæfi, nefndust einu
nafni braskarar og þeir voru
taldir öllu neðar í mannfje-
lagsstiganum en t. d. smá-
þiófar. Jafnvel árið 1939, eft
ár að byrjað var að gera ráð-
stafanir vegna yfirvofandi
styrjaldar, kom Eysteinn Jóns
con í veg fyrir, að flutninga-
skip væri keypt til landsins.
Og ef jeg man rjett, þá gekk
ekki alveg tregðulaust, tveim
árum síðar, að fá leyfi til að
reisa nýja og fullkomna síld-
arverksmiðju hjer á Norður-
landi. Bæði þessi tæki átti þó
að kaupa fyrir erlent lánsfje,
svo að augnablikserfiðleikar
með útvegun gjaldeyris, gátu
ekki ráðið úrslitum. Eina at-
vinnuaukning, sem náð fann
íyrir augum landsstjórnarinn
ar á þessum árum, var ýmis-
konar smáiðnaður. Fór þó það
orð af, að hann væri fremur
studdur til flokksframdráttar
en til þjóðþrifa. Var sá orð-
rómur tæpast úr lausu lofti
gripinn, því óvjefengjanlegt
er það, og öllum hjer í Reykja
vík var það kunnugt, að fjöl-
margir Framsóknarmenn
lifðu þá góðu lífi á því einu
að útvega innflutningsleyfi
fyrir þessi fyrirtæki. En þrátt
fyrir þessi ströngu innflutn-
ingshöft, fór nú svo, að gjald-
eyrisástandið fór versnandi
ár frá ári.
Fyrst var reynt að bæta úr
með lántökum, en þeir mögu-
Ræða Pjeturs Magnússonar fjár-
málaráðherra í vantraustsum-
ræðum á Alþingi 27. apríl
SKAL jeg þá næst drepa(
nokkuð á þær ádeilur, er fram
hafa komið 1 umræðunum. og|
varða þau ráðuneyti, er jeg;
veiti forstöðu.
Háttvirtur þingm. Stranda
manna vjek nokkuð að við-
skiftamálunum.Átaldi hann rík
isstjórnina fyrir, að hún hefði
taldi, að hinum erlendu inn- vanrækt að gera viðskifta-
Pjetur Magnússon, fjármálaráðherra.
leikar hurfu fljótlega. Gjald-
eyrir landsins fjell í verði, j
svo að íslenskir seðlar voru j
seldir jafnvel fyrir hálfvirði(
til erlendra peningamangara.
Samhliða þessu drógst at-
vinnan saman og atvinnu-
leysingjum fjölgaði. Var líf-
inu haldið í þeim með síhækk
andi atvinnuleysisstyrkjum,
og haustið 1938 var svo kom-
ið, að ríkið hafði ekki gjald- ^
eyri til að greiða umsamdar
afborganir og vexti af erlend
um lánum sínum, og gat
hvergi fengið ný lán til þess.
Landsbankanum-* tókst að
vísu að fá bráðabirgða lausn
á málinu, en ekki var það
dygð ríkisstjórnarinnar. Þá
fyrst, eftir að raunveruleg
ríkisgjaldþrot höfðu orðið,
gafst ríkisstjórnin upp og
ftýði á náðir höfuðandstæð-
ings síns, Sjálfstæðisflokks-
ins. — Góðu heilli var sú að
stoð í tje látin. Jeg hygg ekki
ofmælt, þótt sagt sje, að þetta
valdatímabil Framsóknar-
flokksins sje mesta niðurlæg
ingartímabil í sögu þjóðarinn
ar, síðan hún slapp undan er-
lendri áþján og verslunará-
nauð. Höfuðorsök þessarar
rúðurlægingar var fádæma
skilningsleysi og skammsýni
valdhafanna, algerður þekk-
ingarskortur á skilyrðum fyr
ir heilbrigðri þróun atvinnu-
lífs og viðskiítalífs, og algert
ofmat á gildi verslunar- og
innflutningshafta. Fyrir þenn
an vesaldóm stjórnarinnar
hefir þjóðin orðið að þola van
virðu og miklar þrautir. Ættu
allir góðir menn, hvar í flokki,
sem þeir standa, að vinna að
því sameiginlega, að slík
reynsla þurfi eigi að endur
taka sig.
Sljórnarstefnan nú
ÞEGAR núverandi stjórn
tók við völdum, fyrir röskum
þrem misserum, var viðhorfið
að því leyti alt öðruvísi en
.934, að miklar erlendar inn-
stæður höfðu safnast fyrir á
styrjaldarárunum. En að því
ieyti var það svipað, að höf-
uðframleiðslutækin, skipa-
stóllinn, hafði gengið úr sjer.
Bæði hafði skipunum fækk-
að, af ýmsum ástæðum, og
þau, sem til voru elst og geng
ið úr sjer. All verulegur hluti
verkafólks starfaði í þágu
setuliðsins og þótt öðrum at
vinnutækjum, sjerstaklega
frystihúsum, hefði fjölgað
nokkuð á styrjaldarárunum,
var fyrirsjáanlegt, að jafn-
skjótt og setuliðsvinnan þyrri,
myndi atvinnuleysi skella
yfir að nýju.
Stjórnin átti nú um tvo
kosti að velja. Annan þann,
að feta í fótspor fyrirrennar-
snna frá 1934. Hefta innflutn
ing, láta alt reka á reiðanum,
bíða atvinnuleysisins og nota
erlendu innstæðurnar til at-
vinnuleysisstyrkja. Sjálfságt
hefðu þær enst nokkur áf til
þess. Með því móti gat stjórn
in og að sjálfsögðu líka stað-
ið prýðilega að vígi, tíl að
kaupa sjer fylgi, með því að
uthluta gjaldeyrinum, að eins
til vina og velunnara. En
stjórnin valdi nú ekki þenn-
an kost.
„Sporin hræða“.
Hún vildi láta vítin verða
sjer tdl varnaðar. Hún valdi
hinn kostinn, s<?m fyrir hendi
var. Hún hófst þegar í stað
handa, áður en atvinnuleysið
var skollið á, um útvegun
nýrra atvinnutækja. Hún
stæðum væri á engan þátt
eans vel varið og til að afla
þjóðinni nýrra og fullkom-
inna atvinnutækja, sem aftur
eiga að verða uppspretta nýs
gialdeyris, og ef alt fer með
feldu, að koma í veg fyrir
samskonar niðurlægingar-
astand og ríkti á valdatíma
Framsóknarflokksins.
.Þessa stefnu valdd stjórnin
i öndverðu og henni hefir hún
dvggilega fylgt. Hefir hæst-
virtur forsætisráðherra gert
ailítarlega grein fyrir, hvað
gert hefir verið í þessum efn-
um, og mun jeg því edgi end-
urtaka það. Nú hafa forustu-
mennirnir frá 1934 farið fram
á það við þingið, að það lýsti
vantrausti á stjórninni fyrir
að hafa ekki fetað í fótspor
þeirra. Hvað, sem um þá til-
lögu annars má segja, þá
ættu allir að geta verið sam
samninga við aðrar þjóðýr, og
tilgreindi þar sjerstaklega
Svíþjóð. Tald hann, að van-
rækt hefði verið að senda:
þangað mann til samninga,
og afleiðing þess væri sú, að
nú væri hjer timburskortur.
Út af þessu vil jeg láta þess
getið, að ríkisstjórnin telur,
að rjett sje og skylt að fela
sendiherrum og sendifulltrú-
lim landsins, að annast samn-,
ingagerðir erlendis, eftir því,
sem við verður komið. Þrátt
fyrir það verður oft ekki hjá
því komist að láta þeim að-
stoð í tje, því naumast verður
þess krafist, að sendifulltrú-
arnir hafi jafnan þá sjerþekk
ingu, sem nauðsynleg er, til
þess að ganga frá verslunar-
og viðskiptasamningum.
Um verslunarsamningana
við Svíþjóð er það að segja,
að nálægt tveim mánuðum,:
mála um eitt: kjarklausir eruÁður en samningarnir runnu
mennirnir ekki. Sumir myndu
jafnvel segja, að það gengi
blygðunarleysi næst að gera
sjer leik að því að minna á þá
iortíð, sem þeir hafa í þess-
um efnum.
ÞESSAR almennu hugleið-
ingar mínar hafa orðið þetta
langar, af því jeg tel þær
fjalla um höfuð deiluefnið.
Átökin eru fyrst og fremst um
það, hvort stefna skuld að sam
drætti eða þenslu í atvinnu-
lífinu. Hitt eru alt aukaatriði.
En áður en jeg skilst við
þessa hlið málsins, get jeg
ekki komist hjá að minna á
það, — sem jeg hef raunar
gert áður, — að hjer er ekki
að eins um að ræða fjárhags
afkomu þjóðarinnar, heldur
og pólitískt sjálfstæði hennar.
Öllum má vera það ljóst, að
þegar þjóðin tók öll mál í
eigin hendur, þá batt hún sjer
og þunga bagga fjárhagslega.
Reynslan hefir þegar sýnt, og
mun þó koma betur í ljós síð
ar, að utanríkisþjónustan
kostar mikið fje, og það þótt
sparlega væri á haldið. Undár
þeim kostnaði verður fram-
leiðsla landsmanna að standa.
Ef hann á'að skiftast á fá og
tiltölulega afkastalítil atvinnu
tæki, er vonlaust, að undir
honum verðd risið. En þess
íleiri og stórvirkari, sem at-
vinnutækin eru, og þess þrótt’
meiri, sem utanríksverslunin
cr, þess medri von er um, að
bjartsýni og stórhugur þjóð-
arinnar verði henni ekki til
skammar. Þessu má síst af
óllu gleyma.
ut, var sendifulltrúanum í
Svíþjóð falið að hefja umleit-
anir um framlengingu á samn
ingnum frá 1945, með tiltekn-
um breytingum, sem stjórnin
óskaði, að gerðar yrðu á hon-
um. Fyrst í stað virtist alt
ætla að ganga vel, en þegar
á átti að herða, vildu Svíarn-
ir þá aldrei taka afstöðu til
málsins. í þessu þófi stóð
fram eftir marsmánuði, en þá
gáfu Svíarnir vilyrði um svör
innan fárra daga. Þá tók
tjórnin ákvörðun um, að
senda formann Viðskiptaráðs
til aðstoðar við endanlega
samningagerð, og fór hann til
Stockholms seint í marsmán-
uði. En því miður leiddi
rcynslan í ljós, að hann kom
of fljótt, en ekki of seint. Sví
arnir gátu ennþá ekki ákvarð
að sig, að því er virðist, vegna
samninga við aðrar þjóðir. Nú
loks virðdst vera að koma
skriður á málið, hvernig sem
úrslitin verða. Stjórninni hef
ir verið það vel Ijóst, hversu
bagalegt það er, að þurfa að
stöðva fimburinoflutning frá
Svíþjóð, og hún hefir vissu-
ltga gert alt, sem í hennar
valdi stóð, til að koma í veg
fyrir þá stöðvUn. En það er
okki á hennar valdi að kúga
aðrar þjóðir til að selja hing-
að vörur, hvorki timbur nje
annað, og ætti hver skynbær
inaður að geta ' skilið það.
Þessi ákæra þingm. Stranda-
manna er því ekki annað en.
munnfleipur. Að öðru leyti
skal jeg vísa til þeirrar grein
argerðar, sem hæstvirtur for-
sætisráðherra gaf hjer í gær
um viðskiptasamningana.
Framh. á bls. 6. ,