Morgunblaðið - 08.02.1947, Blaðsíða 9

p*-
• Laugardagur 8. febr. 1947
MoRGUNBLAÐIÐ
9

Okkur hefði vegnað eins vel hjer heima“
FYRIR nokkrum dögum
drakk jeg morgunkaffi með
Hjálmari Gíslasyni, sjötugum
Vestur-íslending ættuðum aust
an af Fljótsdalshjeraði.
Hann á heima upp í Hellu-
sundi 6 meðan-hann dvelur hjer
í eins árs heimsókn til gamla
landsins. Það er hús Osvald
Knudsens og systur Hjálmars
frú Elínar Knudsen.
Fáðu þjer í nefið, góði, sagði
Austfirðingurinn frá Winnipeg
um leið og hann bauð mjer sæti
í baðstofunni, þar sem við sát-
um og röbbuðum. Þetta var ein
hver rammíslenskasta baðstofa,
sem jeg hefi sjeð og það þó hún
sje í miðri Reykjavík. Þar vant
aði þara rúm meðfram veggj-
unum og rokka á gólfið til þess
að allt væri fullkomnað.
Uppvaxtarárin.
Þú ert Austfirðingur að ætt,
Hjálmar?
Já, foreldrar mínir, Gísli
Jónasson og Ingunn StefánS-
dóttir, bjuggu í Húsey í Hróars
tungu þegar jeg fæddist. Við
urðum 16. systkinin, af þeim
eru nú 8 á lífi. Þorsteinn var
elstur okkar og sá eini, sem
gekk menntaveginn., Það var
eríitt um skólagöngu í þá daga.
Og foreldrar okkar voru alltaf
heldur fátæk. Faðir minn var
prýðilega sjálfmenntaður, las
ensku, þýsku og dálítið í
frönsku auk dönsku. Hann átti
þó nokkuð af bókum.
Jeg fluttist á fyrsta ári til
sjera Hjálmars Þorsteinssonar á
Flóagafli. Hann var mikill vin-
ur okkar. Hjá honum var jeg
til sjö ára aldurs en fluttist þá
til Magnúsar Stefánssonar móð
urbróður míns á Eskifirði og
var hjá honum til átján ára
aldurs. Næstu 9 árin var jeg
svo hingað og þangað á fjörð-
unum, stundaði állskonar vinnu
á_sjó og landi. Enþað voru erfið
ár. Efnahagur almennings var
afar þröngur.
Til Vesturheims.
Svo fluttirðu vestur?
Já, jeg var þá 27 ára. Það
var árið 1903. Þá vár mikil
hreyfing á fólki. Mönnum fanst
útlitið slæmt hjer heima. Mikill
ar vantrúar gætti á framtíðina.
Árferði hafði verið slæmt. Vor-
ið 1902 lágu ísar lengi við Aust
urland. Margir töluðu um Ame
ríku sem hið fyrirheitna land.
Því er ekki að neita að menn
voru þá svartsýnir á möguleika
Islendinga til þess að rjetta úr
kútnum. En flestir eða allir
þeirra, sem hugðu á vesturför
. ætluðu sjer þó ekki að setjast
að fyrir fullt og allt þar vestra.
Hugsun þeirra var að dvelja þar
aðeins skamma stund og afla
sjer fjár en koma síðan heim
aftur til íslands. Jeg var í hópi
þeirra sem þannig hugsuðu. Jeg
ætlaði mjer að koma aftur eft-
ir nokkur ár. Jeg fór raunar
mikið vegna þess að jeg var
trúlofaður stúlku, sem var að
flytja vestur með foreldrum
sínum, jeg vildi ekki láta það
verða til skilnaðar okkar. Hún
hjet Sigríður Björnsdóttir. Ann
ars held jeg að við, sem um
þessar mundir fluttum til Vest-
urheims hefðum haft það eins
gott þó við hefðum verið kyrr.
Afmælissamta! við sjötugan
*
Vestur-lslending
En það sáum við ekki fyrir.
Þessvegna fórum við vongóð
um nýja og betri tíma.
Ferðin vestur.
í júlí 1903 lagði 100 manna
hópur af stað frá Seyðisfirði
til Canada. Jeg var í þessum
hóp. Það var Ceres, sem við
fórum með. Nær allt þetta fólk
var af Austurlandi. Það var á
öllum aldri, konur og karlar.
börn og gamalmenni. Nokkru
áður hafði annar hundrað
manna hópur kvatt Austurland
og haldið í vesturátt.
Jeg hafði þá ekki sjeð annað
'af Islandi en sveitirnar milli
Vopnafjarðar og Hornafjarðar.
Stærri var ekki minn sjón-
deildarhringur þá.
ísland sökk í sæ, jeg sá það
ekki aftur fyrr en eftir rúm
43 ár.
Hvernig gekk ferðin svo?
Mjög sæmilega. Fyrst var
farið til Leeth en þaðan með
járnbrautarlest til Liverpool.
Þar var haldið kyrru fyrir í
5 daga. Svo hófst lokaþáttur
ferðarinnar. Okkur leið yfir-
leitt sæmilega um borð. Land-
arnir hjeldu saman. Annars
var þarna allskonar fólk, sem
eins stóð á fyrir og okkur, Rúss-
ar, Ukraniumenn, Galizíumenn,
í Rúmenar, yfirleitt Austur-
1 Evrópubúar, allir á leið til Nýja
heimsins.. Meðal Islendinganna
voru ýmsir þekktir menn svo
sem Jón alþingismaður frá
Sleðbrjót og Runólfur Halldórs-
son frá Sandbrekku. Páll
,Bjarnason var túlkur okkar.
Fæstir okkar kunnu ensku eða
nokkuð tungumál annað en ís--
lensku.
Ferðin frá Liverpool til Mont-
real í Canada tók 12 daga. En
við vorum þó ekki komin á leið
gott verk
sambandi.
ræknisfjelagið og kirkjan.
í að viðhalda þessu
Ennfremur Þjóð-
Austur á berskustöðvar.
Svo ætlarðu austur á land í
vor?
Já, jeg hlakka til þess að
skoða. bernskustöðvarnar, jeg
hefi hlakkað til þess í 43 ár
þ. e. a. s. allt síðan jeg fór það-
an. Jeg ætla austur á Fljóts-
dalshjerað og dvelja þar ein-
hvern tíma. Það hefir margt
breyst síðan jeg fór, sem betur
fer. Vantrúin á landinu hefir
rjenað. Nú eru menn bjartsýn-
ir hjer og hver umbótin rek-
ur aðra. Við Vestur-íslending-
arnir fylgdumst með miklum
áhuga með lýðveldisstofnuninni
1944. Jeg þekkti engan íslend-
ing, sem ekki fagnaði henni af
einlægni.
Ferðu svo vestur til Winni-
peg aftur?
Það er ætlunin. Kona mín og
börn eru öll þar vestra. Þetta
eru örlögin. Það varð lengra í
dvölinni þar en jeg hugði í upp
hafi þegar jeg stóð á þilfar-
inu á Ceres og sá Island sökkva
í sæ. En svona er lífið, kemur
manni alltaf á óvart. Það er í
senn grín þess og alvara.
S. Bj.
ilý ákvæði um vatnsgjald
í Heykjavík
Hjálmar Gíslason
.ingar eru mesta fiskveiðaþjóð-
in við Winnipegvatn.
Hvaða fisktegundir veiðast
þar aðallega?
I Það eru hvítfiskur, birtingur,
gedda og fleira. Mikið er fiskað NÝLEGA var lagt fram á Al- bæjarins því nær tvöfaldist, ef
í net upp um ís. Netunum er þingi frumvarp um breyting á áætlanir um það efni fá staðist.
rennt á stöng undir ísinn og \
nr. 84 1907, um vatnsveitu Kostnaður þessarar nýju aðal
göt brotin á hann með vissu fyrjr Reykjavík. Flutningsmað- æðar verður yfir 4 millj. kr.,
millibili. Það er kaldlegt verk
að stunda slíkan veiðiskap í alt
að 40 gráðu frosti. En á honum
hafa margir íslendingar hagn-
ast vel.
Hvernig vegnaði þjer eftir að
vestur kom?
Sæmilega. En jeg hefi þó alit
af verið fremur fátækur. Jeg
byrjaði að vinna í hveitimyllu
og fjekk sjö krónur og fimtíu
aura í kaup á dag. Frá 1915
ur er Bjarni Benediktsson.
Segir í 1. gr. frv. að vatns-
skatturinn .megi nema alt að
114 % af frpteignamatsverði
húsa. Sjerstakt aukagjald má
leggja á hús, þar sem vatn er
notað til annars en venjulegra
heimilisþarfa. Heimilt er að
selja vatnið samkv. gjaldskrá,
enda skal vatnið þá selt skv.
vatnsmæli. Einnig er heimilt að
krefja endurgjald fyrir vatnið
hefi jeg unnið við húsamáln-
. „ ,. . . „ ,,, , , , sumpart sem vatnsskatt og sum
mgu. Mjer fmnst jeg alltaf hafa _ &
part samkv. mæli.
í grelnargerð fyrir frumvarp-
e. t. v. töluvert á 5. millj. kr., og
er óvarlegt að áætla aukinn
rekstrarkostnað vatnsveitunnar
vegna þessarar aukningar und-
ir 400 þús. kr. á ári (aðall.
vexti), jafnvel þó að miðað sje
við afskriftir lána á allt að 20
árum.
■ Það er því augljóst mál, að
ins og nú standa sakir, hrökkva
tekjur vatnsveitunnar hvergi
nærri fyrir gjöldum, og sú
mundi enn raunin á, jafnvel þó
vatnsskatturinn yrði hækkað-
ur í núgildandi hámark, sem
telja verður 5 promille af fast-
eignamatsverði húsa.
Samkv. frv. er að vísu gert
komist vel af þótt efnin hafi
ekki verið mikil. Jeg kvæntist
Sigríði Björnsdóttur frá Sels- inú segir svo:
stöðum í Seyðisfirði nokkru eft „Með frv. þessu (1. gr.) er
ir að jeg kom vestur og áttum ætlað að rýmka heimild bae^ar- ráð fyrir, að hámark skattsins
við eitt barn. En hún dó eftir stjórnar Reykjavíkur til inn- ■ geti orðið nokkru hærra en nú
tvö ár. 9 áruip síðar kvæntist heimtu á vatnsskatti frá því, kann að þurfa til þess að stand-
jeg Ingunni Baldvinsdóttur, sem segir í gildandi lögum, sbr. j ast rekstrarkostnað og hæfileg-
arenda. Lokamarkið var Win-jættaðri af Langanesi og eigum 0g reglugerð nr. 109/1936, um'ar afskriftir, en það fer þó allt
nipeg. Þanga^ var 3ja daga ferð | við 4 dætur, sem allar eru á niðurjöfnun og innheimtu vatns 1 eftir því, á hve löngum tíma
með járnbraut. Þaðan dreifðist lífi fyrir vestan.
svo hópurinn í ýmsar áttir. Sum
ir fóru til Bandaríkjanna, aðrir
til býggðanna við Winnipeg-
vatn.
skatts í Reykjavík.
I
íslendingabyggðir.
Þar voru Islendingabyggðir
a ðmyndasí, heilar sveitir, sem
eingöngu voru byggðar íslend-
ingum. Og sumar þeirra eru al-
íslenskar enn þann dag í dag.
íslensku landnemarnir þarna á
ströndum Winnipeg vatns hugs-
uðu sjer að mynda þarna sjálf-
stæðan landshluta byggðan ís-
lendingum eýam. Þeir ætluðu
Tekjur vatnsveitunnar
Framtíð íslenskunnar. | vatnsskatti og vatnssölu til
Hvað heldurðu um framtið , skipá má áætla allt að kr. 600
íslenskunnar vestra? jþús. árið 1947, tekjurnar fara
Hún verður við líði ennþá j lækkandi, þrátt fyrin, fjölgun
um nokkurt árabil en jeg heid j húsa, vegna þéss að tekjur af
að um næstu aldamót muni hún i sölu til skipa lækka svo ört frá
verða langt til gleymd, horfin , því, er þær voru á stríðsárun-
í enskuhafið. Jeg held að þessi um.
' ætlað er að borga stofnkostnað-
af arlán vegna nýju aðalæðarinn-
ar.
Hámarkið er hjer sett í sam-
ræmi við lög nr. 129/1941, um
breytingu á vatnalögunum.
Auk þess sem með frv. er
stefnt að því að heimila bæjar-
stjórninni, með samþykki ráð-
herra, að afla vatnsveitu Reykja
Bein rekstrargjöld verða hátt
örlög verði ekki umflúin. ís-
lendingarnir eru svo fáliðaðir
og það sætir raunar furðu,
hversu vel þeim hefir tekist að
halda málinu við fram til þessa. j aukninga á bæjarkerfi vatns-
Unga fólkið er Ý*egar farið að , veitunnar.
stirðna mikið í íslenskunni. í Eins og nú standá sakir, fer
sjer frá upphafi að halda þar ; Winnipeg eru t. d. tvær kirkjur j því mjög fjarri, að tekjur vatns , heimtu vatnsskatts með mis-
, við íslenskri tungu og þjóðerni. , íslenskar. í þeim báðum er veitunnar hrökkvi fyrir rekstr- munandi hætti, eftir því sem
Það átti að vera og varð Nýja messað tvisvar á sunnudögum. j arkostnaði og þenslu bæjar- , hentugt kann að þykja á hverj
^ísland. - |En árdegismessan, sem er fyrir.j kerfisins vegna nýbygginga. um tíma og einnig eftir stað-
víkur hæfilegra tekna til þess
á 500 þús. kr., en auk þess verð að fá staðist allan kostnað við að
úr að áætla mjög verulega fjár- j flytja vatnið til bæjarins og um
hæð, allt að kr. 900. þús., til bæinn, þá er og gert ráð fyrir
því, að bæjarstjórn fái heimild
til þess, með samþykki ráð-
herra, að haga álagningu og inn
En landnemarnir áttu mikl- . unga fólkið, fer fram á ensku Það má segja, að tekjurnar háttum. Geta þau ákvæði kom-
um örðugleikum að mæta. Þeir j en hin síðari, sem er fyrir j hrökkvi aðeins fyrir rekstrar- ið að góðum notum, einkum þeg
komu að ónumdu landi, fengu gamla fólkið, á íslensku. Og þó
svokallað heimilisrjettarland ísíenskir laugardagsskólar
hver fjölskylda. Það var 160 , kenni börnunum íslensku ganga
ekrur. Eftir 3 ár fengu þeir það þau þó í enska skóla og það
til eignar ef þeir höfðu þá gert hefir sín djúptæku áhrif.
á því tilskildar umbætur, bygt
hús, sem engin voru fyrir o. s.
i frv. Aða-latvinnuvegirnir uröu
griparækt og fiskiveiðar. íslend
Annars er mikið samband
milli íslensku byggðanna.
Vinna íslensku blöðin, Heims-
kringla og Lögberg mikið og
kostnaði og hæfilegri fyrningu ar svo ber undir, að skortur er
af óhjákvæmilegri aukningu á nægu vatni.
bæjarkerfisins. j Með 2. gr. frv. er bæjarstjórn
Nú standa svo sakir, að unn- veitt heimild til ráðstafana gagn
ið er að lagningu nýrrar aðal- vart viðskiptamönnum, sem
vatnsæðar frá Gvendarbrunn- greiða ekki andvirði rafmagns
um til bæjarins, sem ætlað er að vatns frá hitaveitunni o. s. frv.
flytji um það bil 290 sekltr., J Frv. þetta er flutt eftir ósk
þannig að neysluvatnsmagn bæjarráðs Reykjavíkur.