Morgunblaðið - 03.04.1947, Qupperneq 5

Fimtudagur 3. apríl 1947
MORGTJNBLAÐIÐ
5
ÚTVARPIÐ
HEKLUGOSIO SÍÐASTA 1845
Fimtudagur 3. apríl.
(SJcírdagur).
8,30—9,00 Morgunútvarp.
11,00. Morguntónleikar plötur:
Symfónía nr. 3 eftir Beet-
hoven.
12,10.—13,15 Hádegisútvarp.
14,00 Messa í Hallgrímssókn.
(s.jera Jakob Jónsson).
15,15—16,25 Miðdegistónleikar
(plötur): Tónverk eftir Vi-
valdi, Bach og Hándel.
18.25 Veðurfregnir.
19.25 Tónleikar: Forleikur fet-
ir Liszt (plötur)
19,35 Lesin dagskrá næstu
viku.
19,40 Auglýsingar.
20,00 Frjettir.
20,20 Útvarpshljómsveitin
(Albert Klahn stjórnar).
a) . Forleikur að ópedunni
„Töfraflautan'* eftir Mozart. .
b) Caro mio ben eftir Giord
ani. c) Vorkliður eftir Sinding.
d) Judex eftir Gounod. e)
Tvö indverks ástarljóð eftir
Woodford-Finden.
20.45 Upplestur og tónleikar.
21,30 Húslestur: Predikun eft
ir Harald Níelsson prófessor
(Hallgrímur Níelsson bóndi
á Grímsstöðum les).
22,00 Frjettir.
22,10 Tónleikar (plötur): a)
Krossferðin eftir Stainer. b)
Te Deum eftir Standford.
22.45 Dagskrárlok.
Föstydagur 4. npríl.
(Föstudagurinn langi.).
11.00 Messa í dómkirkjunni
(sjera Jón Auðuns).
12,10—13,15 Hádegisútvarp.
14,00 Messa í Fríkirkjunni
(sjera Árni Sigurðsson).
15.15— 16,25 Miðdegistónleikar
(plötur): Föstutónlist.
19.25 Tónleikar: Þættir úr pass
íum (plötur).
20,00 Frjettir.
20.25 Orgelleikur í Dómkirkj-
unni (dr. Páll Isólfsson):
„Þú mikli, mildi guð“, kóral
tilbrigði eftir Bach o.fl.
20,50 Erindi (Sigurbjörn Ein-
arsson dósent).
21,15 Passíusálmar (Andrjes
Björnsson).
21.30 Tónleikar: Sálumessa eft
ir Verdi (plötur).
22,50. Dagskrárlok.
Laugardagur 5. apríl.
8.30— 9,00 Morgunútvarp
12.10— 13,15 Hádegisútvarp.
15.30— 16,30 Miðdegisútvarp.
18.25 Veðurfregnir.
19.25 Tónleikar: Þættir úr sálu
messu eftir Brahms (plötur)
19.40 Auglýsingar.
20,00 Frjettir.
20.30 Útvarpstríóið: Einleikur
og tríó.
20.45 Leikrit: „Maðurinn sem
sveik Barrabas“ eftir Jakob
Jónsson (Leikstjóri: Brynj-
ólfur Jóhannesson).
21.40 Tónleikar: Prelude, chor
al og fuga eftir Cesar Frank
(plötur).
22,00 Frjettir.
22,10 Tónleikar: Þættir úr
frægum tónverkum (plötur).
23.30 Dagskrárlok.
Sunnudagur 6. apríl.
(Páskadagur)
8.00 Messa í Dómkirkjunni
(sjera Bjarni Jónsson vígslu
biskup).
ll.OÓ Morguntónleikar (plöt-
ur): Brandenburgkonsertar.
12.10— 13.15 Hádegisútvarp.
14.00 Messa í Háskólakapell -
unni.(sjera Jón Thorarensen)
15.15— 16.25 Miðdegistónleikar
(plötur); a) Þættir úr „Eli-
as“ eftir Mendelssohn. b)
15.50 Fiðlukonsert eftir
sama. c) Páskaforleikur eftir
. Rimsky-Korsakow.
19.25. Veðurfregnir.
19.30 Tónleikar: Þættir úr h-
moll messunni eftir Bach
(plötur).
20.20 Söngur: a) Einsöngur
(Birgir Halldórsson). b) ís-
lenskir kórar.
21.00 Erindi (sjera Jóhann
Hannesson).
21.25 Tónleikar: a) Fiðlukon-
sert í E-dúr eftir Bach. b)
Júpíter-symfonían eftir Schu
bert. c) Þættir úr frægum
tónverkum,
23.00 Dagskrárlok.
Mánudagur 7. apríl.
(Annar í páskum)
8.30— 9.00 Morgunútvarp.
11.00 Morguntónleikar (piöt-
ur): a) Fiðlukonsert eftir
Beethoven. b) Leonora-for-
leikurinn eftir sama.
12.10— 13,15 Hádegisútvarp.
14.00 Messa í Hallgrímssókn
(sjera Sigurjón Árnason).
15.15—16.25 Miðdegistónleikar
(nlötur): Þættir úr kórverk
um eftir Björgv. Guðmunds-
son og Sig. Þórðarson.
18.30 Barnatími (Þorst. Ö.
. Stephensen o. fl.)
, 19.25 Veðurfregnir.
19.30 Tónleikar: Lagaflokkur
eftir Mozart (plötur).
20.00 Frjettir.
20.30 Páskavaká: a) Helgi
Helgason versl.stj: Píslarleik
irnir í Oberammergau. •—
Erjndi. b) Frú Guðrún
Sveinsdóttir: Bernskuminn-
ingar. c) Tónleikar.
21.15 Karlakór Reykjavíkur
syngur (Sig. Þórðarson
stiórnar).
21.15 Danslög (til kl. 2 e. m.)
Þriðjudagur 8. apríl.
8.3Ö—9.00 Morgunútvarp.
12.10— -13,15 Hádegisútvarp.
15.30— 16.30 Miðdegisútvarp.
19.25 Veðurfregnir.
19.30 Tónleikar.
20.00 Frjettir.
20.20 Tónleikar: Kvintett í E-
dúr eftir Mozart (plötur).
20.45 Erindi: Saga kornyrkju
á íslandi, III (dr. Sig. Þór-
arinsson).
21.10 Smásaga vikunnar: „í
morgunsól“ eftir Svanhildi
Þojsteinsdóttur (Höf. les).
21.45 Spurningar og svör um
ísl. mál (Bjarni Vilhjálmss.)
22.00 Frjettir.
22.15 Ljett lög (plötur).
Jerúsalem í gærkveldi.
BLAÐ Gyðinga í Tel Aviv til-
kynnti í kvöld, að nokkrir starfs
menn utanríkisráðuneytis Sov-
jetríkjanna væru væntanlegir
tli Palestínu á næstunni.
austur um land föstudaginn 11.
þ. m. Tekið á móti flutningi til
allra venjulegra viðkomuhafna
milli Hornafjarðar og Siglu-
fjarðar þriðjud. 8. þ. m. Pant-
aðir farseðlar óskast sóttir
sama dag.
iiiiiim!iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiitiiiiiiiiiiiiiiitiiii
ZIL
onaciuð
hæstar j ettarlögmaður
Aðalstræti 9, sími 1875. §
liiiiimiiiiMitiiiiiittiitiittiiiitiiitiiiiiiiitiiiiiitiiiiiiiiiiinti
MIKIÐ er búið að segja um
Heklugosið, síðan 29. f. m. er
fjallið byrjaði að gjósa. Og
miklar lýsingar er búið að
gefa á gosinu. Finnst mjer því
ekki úr vegi að gefa stutta lýs-
ingu á Heklugosinu 1845, og
getur fólk þá borið þessi gos
saman, þ. e. a. s. þetta gos
fram til þessa tíma. Enginn
veit hvenær það endar, eða
hvort það færist enn í auk-
ana,
í Nýjum Fjelagsritum 1846
(sem Jón forseti var ritstjóri
að) eru tvær ritgerðir um gos-
ið, önnur eftir sjera Jóhann
Björnsson í Kirkjubæ á Rang-
árvöllum, en hin eftir Pál Mel
steð sýslumann í Hjálmholti í
Flóa. Báðir voru merkir
menn, svo ekki er að efa að
rjett er frá skýrt.
Lítill jarðskjálfti.
Ritgerð sjera Jóhanns byrj-
svo:
„Annan dag septembermán-
aðar (1845), um dagmálabil,
heyrðust skyndilega hjer á
Rangárvöllum drunur miklar
upp til fjalla, líkast því, sem
hjer er að heyra til sjávar,
þegar brimrót er fyrir Eyja-
sandi á vetrardag, og um sama
bil fanst lítill jarðskjálfti (let-
urbreyt. mínar); var þá sorti
svo mikill í norðri, að ekkert
fjall sást .... Eigi leið á
löngu, áður mjer kom til hug-
ar hvað vera mundi, því hljóð-
ið var alljafnt í sama stað, og
einmitt í þeirri átt, sem Hekla
er hjeðan, en dimmur mökkur
fal alla fjallasýn. — Mjer datt
í hug, að sú væri hjer í nánd,
sem fyrr hefði látið til sín
heyra, þó nú hefði þagað í 79
ár“. (Nú eru þetta sumstaðar
talin 79 ár, en það er rangt.
Hekla gaus næst áður 1766).
Næst segir sjera Jóhann frá
því, að hann hefði ekkert sjeð,
þangað svo stórkostlegar drun
nokkuð greiddist sundur þok-
an upp yfir Heklufjalli; sá jeg
þar þá mökk .... og að hann
steig með hraðri ferð upp í
loftið .... og nú var að heyra
þangað svo stórkostlegar drun-
ur — með nokkru millibili —
sem skotið væri mörgum fall-
stykkjum í senn, og svo fanst
mjer sem jörðin titraði við
þær undir fótum mjer. Er leið
að kvöldi, og sól lækkaði,
skaut upp loga miklum úr
Þá voru litlir
jarðskjálítar en mikið
Öskufall víða
Rangárvallaafrjett“, og við
rannsókn kom í ljós“, að ösku-
og vikurlög yfir honum viðast
hvar, voru 14 til 14 a^n a
þykt (ca. 1514 — 31 cm.)
Svartur strókur á 13. degi.
„4. sept. gekk vindur til suð
urs, með þoku og regni; hjeld-
ust síðan sunnan- og land-
sunnan vindar til hans 9da“.
Lagði mökkinn þá yfir Land-
manna- og Hreppamanna-af-
rjetti“.
„Allar þær heitu uppsprett-
ur á fjallinu (þ. e. Rangár-
vallaafrjetti), sem vanar eru
að vera sjóðandi, voru tæp-
lega nýmjólkur-volgar^ og af
hinum ótölulega hverareykj-
um í Reykjadölunum, innan-
vert við Heklu, sáust ekki
nema fáeinir“.
12. sept. jukust dunur í fjall
inu, og voru engu minni en
fyrstu dagana. Hófst þá eld-
flóðið að nýju „með ótta-
legum krafti; og að morgni
hins 13. var mökkurinn ná-
lega eins mikill og fyrstu dag-
ana, lagði hann þá til vesturs
út yfir Landmanna-, Gnúp-
verja- og Hrunamannahreppa.
(Björn Gunnlaugsson adunkt,
mældi reykinn einu sinni, og
var hann þá 2488 faðma vfir
sjávarmál, en 1622 faðma yfir
efsta tind fjallsins).
Mikið öskufall.
15. sept. fjell mikil aska
með stórrigningu .yfir „efstu
bæi á Rangárvöllum, mestall-
an Landmannahrepp, og báða
Hreppana í Árnessýslu. Var
það hið skaðamesta áfall, sem
komið hefir, er askan fjell í
rigningunni^ því þá var eins
og hún limdist við grasið, en
grasið visnaði undan henni“.
17.—20. sept. var hánorðan
veður; lagði mökkinn þá vfir
austustu bæi á Rangárvöllum,
Fljótshlíð, Austur-Landeyjar
og Eyjafjöll. „Var mökkurinn
þá furðu mikill, svo Tinda-
fjallajökull varð á lítilli
stundu kolsvartur af öskunni.
fjallinu, sem altaf sýndist fara Mældi þá bóndinn á Rauðnefs
vaxandi, og um sólarlagsbilið
sást eldur mikill niður á jafn-
sljettu, í vestur-útnorður frá
fjallinu. Líka sáust logandi
björg fljúga í háloft út úr að-
albálinu, sem upp úr fjalls-
tindinum stóð. — Þennan dag
var hægur vestanvindur, og
lagði því mökkinn austur yfir
Rangárvallaafrjett og austur í
Skaftártungu, Síðu, Landbrot
og jafnvel Meðalland ....
Fjell þar mikil aska og smá-
vikur yfir jörð, svo gefið var
kúm sumstaðar fyrst á eftir.
Að áliðnum degi kom mikið
vatnsflóð í Rangá hina ytri,
silung úr henni rak dauðan á
með vikurkasti, .... og allan
land“.
3. sept. var sama veður og
vindstaða „og lagði mökkinn
hátt í loít upp, og auitur yfir
stöðum, austasta bæ á Rangár
völlum, öskufallið í íláti, er
hann ljet standa úti og var
það tveggja þumlunga þykkt
á einni eykt“ (rúml. 5 cm.).
Þetta var byrjunin á gosinu,
sem stóð í 7 mánuði.
„Margir áttu hey úti, þegar
Hekla gaus; því óþerrir hafði
gengið um hríð á undan.
Skemdist það hey mikið af
hinu óheilnæma öskufalli, svo
þegar farið var að snúa því, er
þerririnn kom 14. sept., var
víða hvar askan á fótum
manna til mjóaleggs (ca. 13
cm.) og hrífuhöfuðin hauguð-
ust svo mikið af hinni fínu
ösku, að nálega fyltist bilið á
milli tindanna, en er heyið var
burt oi'ðið, og búið var að raka
því saman, sátu öskuhrúgurn-
ar eftir í flekkstæðinu. Samt
hefir engri skepnu enn (þ. e.
síðast í jan. 1846), svo menri
viti, orðið mein að, þótt þetta
hey hafi gefið verið“.
Páll Melsteð sýslumaður seg-
ir: ^Dunurnar (úr Heklu).
heyrðust við og við út hingað
(þ. e. út að Hjálmsholti), ogv
þar um sveitir. „Landskjálftar
fundust aðeins, og hafa síðan
fundist endur og sinnum, helst
upp til fjalla, og mestir í nánd
við Geysir í Biskupstungum.
Er sagt, og jeg ætla það satt
vera, að hann, og hinir hver-
arnir í nánd við hann, hafi ver
ið mjög aflvana síðan Hekla
gaus“.
Báðir þessir höfundar lýsa
nokkrum kvillum í fjenaði eft
ir gosið, og ,t. d. urðu „flest
hross hárlaus á snoppu“ í
Gnúpverjahreppi. Allmikið bar
á ^gaddi11 í munni á sauðfje,
en þeir dóu ekki ráðilausir í
þá daga, heldur smíðuðu sjer
áhald og brutu með því
„gaddinn“ úr munni kind-
anna.
Minna tjón en áhorfðist.
1847 segir sjera Jóhann
Björnsson:
„Tjón það er leitt hefir af
eldgosi þessu, varð miklu
minna en á horfðist. Mundi
enginn ætlað hafa í fyrra um
þetta leytið, þegar jörðin var .
hjer biksvört af ösku, og fjen-
aður ráfaði — aðgerðalaus í
besta veðri og auðri jörð solt-
inn um hagana, eða stóð heima
undir húsveggjum — eins og
í jarðbönnum — að ei yi'ði
neinn fellir í vor. Þetta varð
þó svo ... En mest af öllu gjörði
það að verkum til þess, að
tjónið af eldgosinu varð miklu
minna en nokkur gat ætlað, að
askan úr Heklu er fjarlæg því
að vera eitruð“.
Hvorugur, sjera Jóhann, eða
Páll sýslumaður, drepur með
einu orði á það, að fólk sje að
hugsa um að drepa fjenað sinn
eða flýja jarðir sínar. Þá var
þó mörgu ólíku saman að jafna
eða nú. Þá var t. d. enginn
vegspotti til, og engin brú. Nú
eru öll vatnsföll brúuð og
veganet liggur um flestar sveit
ir, svo flytja má fjenað og
fóður, svo að segja hvert sem
vera skal. Samt er verið að
tala um að stráfella fje á mörg
um bæjum, núna undir vorið!
Og mest af því sauðfje sem til
er, eru ær bráðum komnar að
burði. Maður spyr, er fólkinu
ekki sjálfrátt.
Þá datt engum í hug
að drepa.
Enn sem komið er, er þetta
gos — þó það hafi gert mikinn
skaða — barnaleikur t. d. hjá
jarðskjálftunum 1896. Þá
ekki stóð nokkurt hús uppi, svo
að segja, í mörgum hreppum í
tveimur stórum sýslum, — og
Framh. a bls. 12