Morgunblaðið - 02.10.1947, Blaðsíða 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 2. okt. 1947
Gjalde yrisvandamálið V.
— LEIÐIR TIL ÚRLAUSNAR
í SÍÐUSTU grein minni var
á það bent, að eí leysa ætti
vandamál útflutningsframleiðsl
unnar hjer eftir sem hingað til
með niðurgreiðslum neysluvara
og útflutningsuppbótum, væri
um eftirtaldar þrjár leiðir að
ræða: a. Afgreiða fjárlög með
tekjuhalla. b. Lækka önnur út-
gjöld ríkissjóðs. c. Hækka skatta
tolla og önnur opinber gjöld.
Skulu þessar þrjái leiðir nú
ræddar hvor um sig.
Tekjuhalli á fjáilögum.
Tekjuhalli á fjárlögum myndi
hafa í för með sjer aukna skulda
söfnun ríkisins, annaðhvort er-
lendis eða innanlands. Ef fjár-
ins væri eingcngu aflað innan-
lands, gæti það verið með
tvennu móíi, annaðhvort með
sölu ríkisskuldabrjefa á innlend
um markaði eða með yfirdrætti
í bönkunum.
Margir munu nú segja, að
þessi leið sje ófær, þó ekki sje
vegna annars enn þess, að slík
skuldasöfnun ríkisins verði þeg
ar fram í sækir ofviða gjaldgetu
skattborgaranna, þar eð vextir
og afborganir af ríkisskuldun-
um krefjist stórfelldra skatta-
hækkana í framtíðinni. Þeim,
sem þannig álykta, sjest þó yf-
ir það, að tekjuhalli á fjárlög-
um eykur peningatekjur borg-
aranna og þá um leið gjaldþol
þeirra, reiknað í krónum. Ef
ríkissjóður borgar t. d. 50 milj.
kr. meira út á ári en hann tek-
ur inn í sköttum og öðrum álög-
um, hljóta tekjur borgaranna
að hafa aukist um þá upphæð,
Þar sem þeir, er þannig hafa
fengið auknar tekjur, skapa svo
auknar tekjur hjá öðrum og svo
koll af kolli, má gera ráð fyrir
að þjóðartekjurnar aukist um
miklu meira en þessar 50 milj.
á árinu, t. d. 100 eða 150 milj.
Gera má því ráð fvrir, að jafn-
vel með óbreyttum skattstig-
um myndi' nægilega mikið af
þessum auknu tekjum renna
inn í ríkissjóðinn til þess að
standa undir hinum auknu ríkis
skuldum, og jafnvel meira til.
Hjer er þó þvi miður ekki
öll sagan sögð. Einmitt í því, að
hallinn á fjárlögum eykur pen-
ingatekjurnar og peningavelt-
una liggur hættan, sem þessi
leið hefir í för með sjer. Þegar
þennsla í atvinnuliíinu er svo
rnikil sem nú er, myndi slík
aukning peningaveltunnar
stofna peningamálum þjóðar-
innar í enn meiri voða en þau
þegar eru stödd í. Annaðhvort
myndi þá af þessu leiða aukin
verðbólga eða vöruþurð, þar
sem ekki væru gerðar strangar
skömmtunarráðstafanir, og
svartur markaður.
Að svo stöddu verður því síst
af öllu mælt með þessari leið.
Ef hins vegar kæmi í ljós, að
verulegur samdráttur verði í
atvinnulífinu, t. d. vegna gjald
eyrisskorts, horfir mál þetta
öðruvísi við. Þá myndi aukin
peningavelta ekki hafa svo skað
vænleg áhrif sem ella, og gæti
þá orðið verjandi. og jafnvel
skynsamleg fjármálastefna að
afgreiða fjárlög með tekjuhalla.
Eftir Ólaf Björnsson.
En það mál skal ekki nánar
rætt hjer. '
......... ................. *
Lækkun annarra ríkisútgjalda.
Þessi leið myndi án efa verða
miklum stjórnmála’egum örðug
leikum bundin. Þar að auki tel
jeg meira en vafasamt hvort
hún væri æskileg eins og sakir
standa, að öðru ieyti en því,
að gjaldeyrisskortur mu.n óhjá-
kvæmilega verða til þess að
tefja ýmsar opinberar fram-
kvæmdir. Ekki þó svo að skilja,
að jeg telji ekki, að ríkisbú-
skapurinn mætti að skaðlausu
dragast nokkuð saman. En
tímar þeir, sem nú eru fram-
undan, þegar mikil hætta er
á atvinnukreppu sökum gjald-
eyrisskortsins eru ekki rjettu
tímarnir til þess að hið opin-
bera dragi saman seglin. Slíkt
myndi verða til þess að auka
atvinnuleysisvandræðin í stór-
um stíl, og raunar vafasamt,
hvort um nokkurn sparnað get-
ur orðið að ræða frá sjónarmiði
hins opinbera, þó framkvæmd-
ir verði dregnar saman og fólki
sagt upp, þar sem slíkt eykur
jafnharðan úígjöld hins opin-
bera vegna atvinnuleysis ráð-
stafana. Ef æskilegt þykir, að
opinberír aðilar dragi saman
starfsemi sína, á það að ger-
ast á þeim tímum, þegar fram-
kvæmdir einkafyrirtækja
standa með blóma, þannig að
þau geti auðveldlega tekið við
þeim starfskröftum sem leystir
eru af hólmi hjá því opihbera.
Niðurstaðan af þessu verður
því sú, að ekki sie mikils ár-
angurs að vænta af þessari leið.
Hækkun skatta, tolla og ann-
arra opinberra gjalda.
•
Af því, sem sagt hefir verið,
verður að draga þá ályktun, að
ef halda eigi áfram á þeirri
braut, að leysa dýitíðarvanda-
málin með niðurgreiðslum og
uppbótum, mynd; það óhjá-
kvæmilega hafa í för með sjer
að stórhækka yrði opinberar
álögur frá því sem nú er. Það
er fjarri mjer, að vilja gylla
þessa leið með því að halda
því fram, að hjer vrði urn ein-
hverjar smávægilegar fjárhæð-
ir að ræða. Þjóðin mun líka
áður en langt um líður fá það
upplýst hjá rjettum aðilum,
hvað þessi leið myndi koma til
að kosta í skattaáiögum.
Samt sem áður verður sú rök
semd ekki borin fram gegn þess
ari leið, að hún yrði gjaldgetu
borgaranna ofvaxin. Menn
verða að gera sjec ljóst, að sá
möguleiki er ekki fyrir hendi að
skjóta sjer undan byrðunum.
Þjóðin á aðeins um það að velja,
í hvaða formi hún vill taka þær
á sig. Vilji menn ekki borga
hærri opinber gjöld, verða
menn að taka á sig tilsvarandi
fjárhagslegar fórnir á þann hátt
að peningatekjur þeirra lækka
án þess verðlag eclendra vara
lækki samsvarandí (verðhjöðn-
unarleiðin) eða þá að greiða
erlendar vörur hærra verði án
þess að tekjur þeirra hækki
(gengislækkunarieiðin). Vilji
menn ekkert af þessu ,,leysist“
vandamálið á þann hátt að það
verður vöruskortur og atvinnu-
leysi, þannig að hin óumflýjan-
lega skerðing lífskiararma kem
ur þá í því formi.
Annað mál er svo hitt, hvort
skynsamlegt er að leggja hin-
ar óumflýjanlegu byrðar á í
formi skatta og annarra opin-
berra álagna.. Má í því sam-
bandi fyrst á það benda, að
uppbætur og styrkir úr ríkis-
sjóði eru vitanlega ekki kall-
aðir pfan af himnum, heldur
sótt í vasa borgaranna. Það
virðist því óneitanlega dálítið
hjákátlegt, að borgararmr skuli
halda uppi umsvifamiklu bákni
til þess að láta heimta af sjer
skatta og tolla til þess að greiða
sjálfum sjer uppbætur á kjöt
og aðrar vörur, sem þeir kaupa.
Þá má einnig á það benda,
að vegna þess að skattaálagn-
ingin og skattheimtan tverða
aldrei gerð fullkomin, verða því
alltaf takmörk sett, hve miklar
byrðar verða lagoar á í því
formi, ef fullnægja á rjettlæt-
inu. Einnig má vekja athygli á
því, að meðgjafir með fram-
leiðsluvörum, hvort heidur út-
flutningsvörum eða öðrum,
skapa hættu á því, eigi þær sjer
stað til lengdar, að framfara-
viðleitni stöðvist að meira eða
minna leyti, mönnum verður þá
kleift að halda áfram svo lengi
sem vera skal óarðgæfri fram-
leiðslu í skjóli uppbótanna.
Þrátt fyrir þessa og aðra ann
marka, sem á þessari leið eru,
verður þó varla sjeð að hjá
því verði komist að fara hana
enn um skeið að meira eðá
minna leyti. Menn geta verið
þeirrar skoðunar að það hafi
verið heimska, að ’eggja nokk-
urn tíma út á þessa braut. En
ef skyndilega yrði með öllu
horfið frá þessum úrræðum,
færi ekki hjá því, að gera yrði
róttækar breytingar á hag-
kerfinu, sem hafa myndu stór-
felda röskun í för með sjer. ó-
hagræði það, sem siórfelld nið
urfærsla peningatekna eða
gengislækkun hefðu í för með
sjer, yrði svo mikíð, að slíkt
myndi vega upp þá kosti, sem
af niðurfellingu uppbótanna
myndu leiða.
Hjer skal því sleppt, að ræða
það atriði, hvernig afla eigi
ríkissjóði tekna til þess að
standa straum af niðurgreiðsl-
um þeim og uppbótum, sem
sjálfsagt verða áhjákvæmileg-
ar enn um skeið. Eðlilegast
virðist þó, að láta slíkar álögur
hvíla sem mest á neysiu, sem
ekki getur talist bráðnauðsvn-
leg, svo sem neyslu munaðar-
vara, hækka skemmtanaskatt,
bifreiðaskatta o. s. frv. Ef fjár-
ins er aflað með aimennrj tolla-
hækkun verður þessi leið eins
og fyrr getur náskyld gengis-
lækkuninni þar sem gengislækk
un er í rauninni ekki annað en
almenn hækkun aðflutnings-
gjalda, sá munur er þó m. a.,
að í síðara dæminu rennur
hækkunin beint í vasa útflytj-
enda án þess að ríkissjóðurinn
sje milliliður.
Aðrar Iciðir. Niðurstöður.
Ýmsar leiðir aðrar en þær,
sem nefndar hafa verið, gætu
orðið til stuðnings ráðstöfunum
þeim, sem gerðar yrðu, til við-
reisnar atvinnulífmu. Af því að
jeg fæ ekki komið auga á, að
nein þeirra gæti þó haft úr-
slitaþýðingu í þessu efni, ræði
jeg þær ekki freka’- hjer. Mikil
vægastar þeirra aðgerða, sem
hjer hefir verið sleppt að ræða
væru ýmsar aðgerðir í sam-
bandi við útlána- og innlána-
starfsemi bankanna. Hækkun
innlánsvaxta myndi t. d. óefað
hafa hagstæð áhrif, eins og fjár
hagsmálum er nú háttað. Þar
sem ekki kæmi til mála til-
svarandi hækkun útlánsvaxta
af lánum, sem nauðsynleg yrðu
framleiðslunni, myndi þetta
hafa í för með sjer minni ágóða
hjá bönkunum, en opinberar
lánstofnanir ber heidur ekki að
reka út frá gróðasjónarmiðum
einkafyrirtækja. Eins og getið
var í upphafi greinaflokks
þessa, var það ekki markmið
hans að gera ákveðnar tillögur
um það hvernig leysa skuli fjár
hagsvandamál þau, er nú steðja
að þjóðinni, enda verða þau mál
efni, er þessar greinar hafa
fjallað um, ekki ieyst án hlið-
sjónar af því, hvernig leysa beri
önnur fjárhagsvanriamál, er úr-
lausnar krefja, svo sem fjáröfl-
un til nauðsynlegra nýsköpun-
arframkvæmda o. fl. Tilgangur
greinanna er hinsvegar aðeins
sá, að vekja athyph á nokkrum
staðreyndum, um samhengi þess
ara mála, sem mónnum hættir
gjarnan við að sjásf yfir, er þeir
ræða þau. A það má þó aðeins
benda að lokum, að annmarkar
þeir, sem hver þessara leiða um
sig er háð, fara vaxandi, eftir
því sem hverju úrræði er beitt
í ríkara mæli. Af því má á-
lykta, að æskilegt væri að fara
fleiri en eina leið.
Ef jeg að síðustu mætti draga
saman í fáum línum pe ónu-
legt álit mitt á þeim skoðun-
um, sem almennast virðist gæta
í því, sem um þessi mál hefir
verið skrifað að undanförnu, þá
tel jeg, að verðhjöðnunin (nið-
urfærsla kaupgjalds og verð-
lags) njóti miklu meira fylgis
en sú leið á skilið, með tilliti
til þeirra miklu truflana, sem
hún hlyti að valda í atvinnu-
lífinu eins og nú er komið.
Gengislækkunin er ekki eins
hættuleg og almennt virðist á-
litið, og enda þótt niðurgreiðsl-
unum og uppbótunum megi
margt til foráttu finna, þá hafa
þær ráðstafanir hlotið of harða
dóma, og er það ekki síður rjett,
þó svo kynlega sje þessu varið,
að stjórnmálamennirnir eru
margir hverjir sjálfir fremstir
í flokki þeirra er í þessu efni
fella harðari dóma um þessi
verk þeirra en þau raunveru-
lega eiga skilið.
Heims
íslenskra
Á ÞESSU ári var gefin út í
Vesturheimi mikil og vönduð
handbók varðandi nútímabók-
menntir Norðurálfu. ITún er um
900 blaðsíöur, tvídálka, er með
orðabókarsniði, uppsláttarorð-
um raðað í stafrófsröð, , og
nefnist Columbia Dictionary of
Modern European Literature. —
Iiún tekur því sem næst til 70
síðastliðinna ára— yfirlitsgrein
ar birtar um bókmenntir 31
lands og sjerstaklega f jallað um
rúmlega 1100 skáld og rithöf-
unda. Til að mynda eru þarna
greinar um h. u. b. 200 höfunda
franska, 150 þýska, 100 rúss-
neska, 100 ítalska, 100 spænska,
60 sænska, 35 norska, 25 danska
og 20 íslenska. — Aðalritstjóri
verksins var Horatio E. Smith,
prófessor í frönsku við Columbia
háskólann, en hann ljest á síð-
astliðnu ári. Hinir, sem lagt
hafa efni til bókarinnar, eru um
240 talsins, og virðist hafa ver-
ið mjög til vals þeirra vandað.
Það mun ekki fyr hafa verið
gerð úr garði algjörlega hlið-
stæð bók, bæði að efni og formi.
En hjer er hennar ekki fyrst
og fremst getið vegna þess, hve
handhæg hún er til ígripa og
hve margháttaðan fróðleik er í
henni að finna. Á hitt vildi jeg
einkum benda, hve hlut íslands
er þarna vel borgið í höndum
Stefáns Einarssonar, sem hefur
einnig ritað yfirlitsgreinina um
færeyskar bókmenntir.
Stefán Einarsson, prófessor
við John Hopkins háskólann í
Baltimore, er raunar fyrst og
fremst mál- og hljóðfræðingur,
en liefur einnig þaulkannað ís-
lenskar bókmenntir síðari tíma,
birt um þær margar ritgerðir,
sem mikill fengur er að, og
hefur nú samið á ensku sögu
íslenskra bókmennta sundur-
lauss máls frá 1800 til okkar
daga, og mun hún væntanleg
innan skamms.
í bókmenntariti því, sem hjer
um ræðir, ber yfirlitsgrein
Stefáns um íslenskar bókmennt-
ir vitni traustri þekkingu og
ágætri yfirsýn. Það er furðu
glögg og samfelld mynd, sem
honum tekst hjer að draga upp
af jafnvíðtæku efni j 1800 orð-
um.
Höfundar þeir, sem hann
skrifar um sjerstaklega, eru
þessir: Grímur Thomsen, Bene-
dikt Sveinbjarnarson Gröndal,
Steingr. Thorsteinsson, Matth.
(Framhald á bls. 12)