Morgunblaðið - 02.10.1947, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 2. oit. 1947
MORGUNBLAÐIÐ
9
BORGUM NORÐUR ÞÝSKALANDS
GRÓA RÚSTIRNAR GRA
BREIÐGÖTUR Parísar og
Briissel, styrjaldarsár Antwerp
en og Arnhem, blómagarðar,
vindmyllur og síki Niðurlanda
liggja að baki. Framundan er
Þýskaland, hjarta meginlands
Evrópu.
Land án ríkis.
Það er ekki hægt.að verjast
dálítið einkennilegri tilfinn-
ingu þegar farið er yfir þýsku
landamærin. Þýskaíand er ekki
lengur ríki, aðeins ,,svæði“,
sem fjögur stórveldi hersitja.
Svona eru öi’lögin stundum grá-
lega grimmlynd. Þúsund ára
ríkið, -sem leiðtogar nasismans
töldu sig hafa stofnað varð
aldrei nema 12 ára gamalt. Þá
hrundi það til grunna. U'ndir
rústum þess urðu 70 miljónir
Þjóðverja og miljónir saklauss
fólks um alla veröki. Og í dag,
þegar við förum yfir þýsK-
hollensku landamærin grúfir
hinn skelfilegi skuggi mann-
anna frá Muncheu yfir þessu
frjósama og auðuga landi og
fólkinu sem byggír það.
Landamæraverðirnir eru flest
ir þýskir. Þeir bera hina gömlu
þýsku einkennisbúninga. Húf-
ur þeirra halda sömu reisninni
og áður. En öll merki hafa ver-
ið tekin af honum Hakakross-
ínn og þýski örninn eru farnir
þaðan og ekkert hefur komið í
staðinn. Þýskaland á í dag
hvorki fána nje merki. Breskur
hervörður stendur við slána,
sem er í landamærahliðinu. En
Þjóðverjarnir annast allt eftir-
lit. Spyrja um myndavjelar,
sem skylt er að segja frá og
athuga hvort nokkur bannvarn-
ingur sje í farangri okkar. Einn
þeirra spyr í gamni hvort nokk
ur hafi atombombu í pússi
sínu.
Já, jeg er með nokkrar, gell-
ur í góðlátlegum di'plomat frá
Rio de Janeiro. Hann opnar
pappakassa og sýnir Þjóðverj-
anum ofan í hann. Þar eru
nokkur hænuegg og rjómakök-
ur. Þjóðverjanum hnykkir við
en þiggur þó stærstu rjómakök-
una. Svona ættu allar atom-
bombur að vera, segir hann og
flýtir sjer burtu með kökuna.
— Hörkusvipurinn er horfinn
af andliti 'hans. Hann er ekki
lengur strangur embættismað-
um við skyldustörf sín heldur
horaður unglingur, sem er ný-
næmi í að bragða ætan bita.
Sláin lyftist og tellur að baki
okkar. Við erum í Þýskalandi-
Lífið, sem fyrir augun ber er
gjörólíkt því, sem við höfum
sjeð undanfama dagaHoilandi
og Belgíu. Vegurmn er fáfar-
inn. Það heitir varla að vjel-
knúnu ökutæki bregði fyrir.
Stöku sinnum breskum herbif-
reiðum. Öðru hverju mætum
við hestvögnum. Flestir þeirra
eru hlaðnir einhverskonar elds-
neyti eða kartöflum. En þessi
eldiviður er harla fátæklegur,
aðallega skógarbrak, trjárætur,
mór og jafnvel moldar salli.
Kartöflu uppskeran stendur
yfir. Allstaðar er fólk að taka
upp kartöflur konur og karlar,
börn og gamalmenni. En í
Eftir Sigurb B jarnason
þess um rústir heimila sinna.
En það er aðeins ytra borðið
af tilveru þess. Hvað hugsar
þetta íólk um, .hvernig cr við-
lítur út fyrir að þar sje skóli. horf þess til þess sem gerst hcf-
Eftir loftárás á Hamborg.
þorpunum sjest varla hræða a
ferli. Þó er betta um hádaginn.
Og þar sjest enginn við vinnu.
Styrjaldareyðilegging sjest
ennþá lítil. Bóndabæirnir og
smáþorpin virðast yfirleitt lítið
skemd. Yfjr þetta landsvæði
sóttu Bretar fram veturinn og
vorið 1945.
Öllu er cviðhaldið. Omáluð
og skítug húsin stinga mjög í
stúf við hollensku húsin, máluð
og snyrtileg. Ömurlegur tóm-
leiki er megineinkenni þess,
sem fyrir augun ber. Jafnvel
andlit fólksins bera hann með
sjer.
I Bremen.
Fyrsta stórborgin, sem við
komum í er Bremen, sem fyrir
stríð var einn aðal útgerðar-
bær Þýskalands. Hún stendur
við ána Weser, sem rennur í
gegnum borgina. Bremen var
einu sinni borg, þar bjuggu 350
þús. manns. Hún getur varla
heitið borg í dag.
Jeg hefi sjeð styrjaldareyði-
legginguna í beim borgúm, sem
verst eru útleiknar í Englandi
og Frakklandi. Mjer fannst hún
ægileg þá. Og hver getur þó
gleymt Eastend í London eðs
hafnarhevrfum Le Havre?
En Bremen.
EyCileggingin þar er engu
öðru lik, svo hræðileg er hún
og ægileg. Þar eru ekk iaðeins
heilar götur gjörsamlega 1 rúst
um, heldur og heil hverfi. Raun
ar er heildarmyndin .af borg-
inni sú að hún sje öll ein gap-
andi auön og rúst. Evðilegg-
ingin verður ennþá sýnilegri og
meira áberandi við það að rúst-
irnar hafa hvergi verið hreins-
aðar. Húsin liggja í sömu hrúg
unni og þau urðu að þegar
I sprengjurnar fjellu á þau. Að-
eins göturnar hafa verið hreins
aðar, víðast hvar. Og húsarúst-
| irnar eru^eknar að gróa. Grænt
| grasið er smám saman að breiða
| yfir hin flakandi sár. Þannig
er það einnig í Iiamborg og
Kiel. A einurn stað sýndist mjer
ofurlítill fífill gægjast fram
undan múrsteinsbroti. En þessi
gróðrarvottur gerir umhverfið
á þessum stöðum aðeins ennþá
ömurlegra. Þarna á ekkert líf,
enginn gróður, heima. Græn-
gresið er þar ,,hafrekið sprek á
annarlegri strönd“. En bað reyn
ir samt að skjóta þar rótum
og breiða úr sjer. Sumstaðar
hefir þvi tekist þao. Og rústin
er orðin græn eins og lambhól-
ar heima á Islandi. I Hamborg
er svipað um að litast og Brem-
en. Alengdar virðist mikill
hluti borgarinnar standa. Verk-
smiðjureykháfana ber hátt við
himinn. Ur einstaka þeirra rýk-
ur. En þegar nær er komið og
inn í borgina sjálfa kemur sann
leikurinn í ljós. Hamborg ein
stærsta borg Þyskalands er
hrunin. Aðeins nokkur út-
hverfi hennar standa. Sama
sagan og í Bremen. Göturnar
hafa verið hreinsaðar en húsa-
rústirnar standa óhreyíðar.
Kilometer eftir kilometer af
hrúgum, sem einu sinni voVu
hús, verslunarhús verksmiðj-
ur, skemmtist.v'ir og íbúðarhús.
Þessi börn, sem virðast vera á
10 ára aldursskeiði eru sum ber-
fætt og öll eru þau tötralega
klædd. Yfirleitt er fólkið frá-
munalega ljelega til fara. Jeg
sá ekki einn einasta mann í
Hamborg sæmilega klæddah.
Fólkið virðist ekki vera sjer-
staklega horað en bað er grannt
cg þreytulegt. Og það siest ó-
trúlega lítið af laglegu og mynd
arlegu ungu fólki.
Sporvagnarnir, sem ganga
um aðalgöturnar, eru troðfull-
ir og fjöldi fólks bíður þeirra
í löngum röðum. Sporvagnarn-
ir eru nærri því eini votturinn
um skipulagða starfsemi í borg-
inni.
Gluggar hálfhruninna versl-
ananna eru allir galtómir. Þar
getur aðeins að líta gömul
myndaspjöld og dalítið af bók-
um í bókabúðunum. En á hlið-
um húsarústanna getur að líta
gamlar auglýsingar: „Hvérgi
betri bjór en hjer“, ,,Nýslátrað
svínakjöt til sölu“, ..Drekkið
Rínarvín“ o. s. frv. I einum
búðarglugganum situr grá-
bröndótt kisa og horfir út á
götuna. Hún er það eina, sem
sjest í þeim glugga. I öðrum
eru nokkrir ljelegir kvenhatt-
ar. Það er bókstaílega ekkert,
sem er til sölu. Þetta er um
miðjan daginn og matvælabúð-
irnar virðast vera lokaðar. Ann
ars sjest hvergi neitt matarkvns
í búðarglugga. Fólkið hefur
heldur okki neitt matarkyns
með sjer. Það sem treður
sjer inn í yfirfulla sporvagn-
ana er með allt annað með sjer
en matvæli.
Er endurbygging mögulcg?
En mitt í þessaii eyðimerkur
göngu um stórborgir Norður-
Þýskalands vaknar sú spurn-
ing hvort það muni yfirleitt
Hvar bvr fólkið?
Þegar ásland þessara borga
iefur verið athugað hlýtur sú
spurnfng að vakna. hvar fólkið
búi, sem á þar heima. Er ann-
ars nokkuð fólk .sjáanlegí þar?
Jú, þar er fólk, íólk sem flýt-
ur um milli rústanna eins og
bungur straumur, sem bó virð-
;st varla stefna að neinu á-
kvcðnu marki.
Nær hverri sjesf maður við
vinnu. Aðeins á einum stað
: Hamfcorg sá jeg unnið að
hreinsun rústa. En flestir eru
■>ó með eitthvað á milli hand-
anna. Sængurföt eða flík, búsá
’öld og hverskonar pinkla. Það
ar eins og allir s.ieu að flvtja
búferlum.* En hvert er fólkið að
lytja, hvart stefnir það?
Þetta fólk viröist ekkert tpm-
mark eiga. Svipur þess er ger-
samlega tcmur. Varla nokk-
■im manni sjest stökkva bros.
Jafnvel börnin eru alyarieg. A
■inum stað siáum við þó barna-
hóp koma út úr kjallararúst-
um. Húsið er hrunið en einhver
hluti kjallara þess stendúr. Það
mögulegt að byggja þessar borg
ir upp aítur. Hinar endaiausu er niðurkominn.
rústir, vonleysið og tómleik-
inn í andlitum fólksins, sem
reikar um þær, geta aðeins gef
ið neihvatt svar við henni. End-
urbygging virðist í íljótu bragði
óhugsanleg. En tnilega eru það
þó stundaráhrif þessara ógnar-
sýna, sem leiða til þessarar skoð
unarTíminn græöir öll sár,
megnar jafnvel að breyta þess-
um hrundu og moinuðu borg-
um á ný í lifandi og starfandi
byggð, En það er ekki bægt að
horfa á það hyldj>pi crvænting-
ar og ringulreiðar, sem ber þar
fyrir augu nú, án þess að fyllast
sjálfur hryllingi og vonleysi um
að framtíðin geti nokkurntíma
byggt á þessum grunni. Sjálf
Karþagó borg getur trauðla
hafa verið gjörsamlegar eydd
en þessar borgir. Mannkyns-
sagan á ekkert greinilegra
dæmi um skipuiagða tortím-
ingu.
ur og er að gerast?
Að sjálfsögðu verður þeirri
spurningu ekki svarað hjer til
hlýtar eftir stutt ferðalag um
nokkrar þýskar borgir. En af
samtali við fólk, sem jeg ótti
tal við fannst mjer viðhorf þess
bera vott um algera uppgjöf -
fyrir þeim örðugieikum. sem
að steðja. Fólkið einblinir á
eymd sína í gagnrýnislítilli
sjálfsvorkunn. Megináhuga-
mál þess í samtali við
útlendinga er útmálun báginda
sinna. Um. þetta ber flestum
saman, sem komJð hafa til
Þýskalands s. 1. tvö ár. Á vilja
eða þrótti til uppbyggingar örl-
ar varla. Svo óskaplega hefur
ósigurinn og hrunið lamað þessa
þrekmiklu þjóð.
Rjett fyrir utan Bremen átti
jeg tal við fullorðna sveitakonu.
Hvernig komist þið af, cpurði
jeg.
Við erum sveitafólk, sagði
hún. Húsið okkar er heilt og
við höfum haft meira að borða
en fólkið í borgunum. En í vet-
ur lítur út fyrir að við mun-
um svelta. Eini vetrarforðinn
er dálítið af kartöflum Upp-
skeran í sumar hefir að mestu
brugðist. En við hóggvum skóg-
inn til eldiviðar.
Fer þetta ekki að lagast á
næstunni ?
Ekki á næstunni, varla með-
an jeg. liíi. Það er tkki hægt að
byggja Þýskaland upp á nokkr-
um áratugum. Fólkið trúir ekki
á íramtíCina, jafnvel við,
sem vinnum að framleiðsiu :nat
væla óttumst hungursneyð á
næstu grösum. Svo vöknar
henni um augu þegar jeg minn-
ist á stjórnmál og fcóndakcnan
verður áköf.
Jeg var alltaf á móti Hitler,
segir hún. Jeg átti fimm syni,
jeg veit aðeins hvar einn'þeirra
En svo spyr
hún: Fara Bandáríkjamenn í
stríð við Rússa?
Ætli það, jeg veit það ekki,
segi jeg.
Við gefurn bóndakonunni
nokkrar brauðsneiðar, sem við
eigum í brjefpoka. Svo kveður
’nún og hverfur inr í skóginn,
sem er á milli vegarins og bæj-
ar hennar.
En fcíllinn okkar brunar á-
fram eftir hinum glæsi’egu
steinsteyptu akbrautum Hitlers
tímabilsins.
Adolf Hitler lagði þægileg-
ustu akbrauíir Evrópu um
Þýskaland. En brout konunnar,
sem gekk inn í skóginn, fólks-
ins, sem við sáum í Bremen og
Hamborg stráði hann byrnum,
’.em særa ekki aðeins fætur
bess, heldur sál þess og hjarta.
Tvær konur.
Jeg hefi minnst á yfirbragð
fólksins, vonleysið og tómleik-
ann í svip þess, tötralegan
klæðaburð og tilgargslaust reik
Lífið snýst um kaloríur.
I litlu þorpi rjett fyrir sunn-
an landamæri Danmerkur átti.
jeg tal ■ við aðra konu. Hún
byrjaði að vikna um leið og
samtal okkar hófst
(Framhald á bls. 12)