Morgunblaðið - 31.10.1947, Blaðsíða 11

Föstudagur 31. o!<t. 1947
MORGUISBLAÐIÐ
11
— Ræða Jóhanns Hafstein
Framh. af bls. 6
einstök verslun orðin að
skömmtunarskrifstofu, þar sem
bókfæra þarf innlagða seðla og
síðan skammta í smáslumpum
ut á þá, eftir því, sem pantanir
berast — misjafnlega greiðlega,
oft í minni pörtum, o. s. frv.
Ekki mundi þetta draga úr
verslunarkostnaði, •— heldur
smáþrýsta á kröfu verslananna
um að við álagningu mætti taka
tillit til þessa umsfangs — og
fengi þá neytandinn að lokum
að borga brúsann.
Þetta læt jeg nægja til sönn-
unar því, að tillagan sem hjer
liggur fyrir frá hv. 6. þm. Reyk
víkinga vinnur gegn öllu í senn
gjaldeyrissjarnaði, vöruvöndun,
og minni verslunartilkostnaði.
Barlómurinn um misskiftingu
innflutningsins óþarfur.
Jeg kem þá að því atriðinu,
hvort frv. þetta, ef að lögum
yrði, mundi líklegt til þess að
'innleiða meira rjettlæti en nú
ríkir um skiptingu innflutnings
milli kaupfjelaga eða S.Í.S. og
annarra heildverslana, og skapa
þannig neytendum meira kaup-
frelsi en verið hefir.
Hvers vegna þessa vantrú á
kaupfjelögum og Sambandinu?
Hversvegna að ráðgera, að hlut-
ur samvinnuverslunarinnar ^je
svo mjög fyrir borð borinn eft-
ir tímabili í verslunarsögunni,
þegar mjög mikið frjálsræði hef
ir ríkt um innflutning á fjölda
mörgum helstu vöruflokkum og
innflutningur verið með eins-
dæmum mikill?
Háttv. þm. Vestur-Húnvetn-
‘inga talaði að vísu um hina
,,afskaplegustu“ gjaldeyrissóun.
Við það vil jeg aðeins gera þá
athugasemd hjer, að samkvæmt
skýrslu Fjárhagsráðs var um
eða yfir 80% af gjaldeyrisforða
þjóðarinnar, eins og hann var
mestur í nóvember 1944, varið
til nýsköpunarframkvæmda,
sem nú eru undirstaðan undir
góðum afkorpymöguleikum í
framtíðinni. Það er satt, að inn-
flutningurinn var mikill og
áreiðanlega of mikill á sumu.
En hefir Sambandið dregist
eitthvað aftur úr heildverslun-
um undanfarin ár? Þarf að
rjetta hlut þess nú með alveg
spánýju haftakerfi, sem á sjer
engan sinn líka, þar sem við
þekkjum til í heiminum. Jeg
held alls ekki, og hrein fjar-
stæða úr lausu lofti gripin hjá
þm. Vestur-Húnvetninga, að í
tíð fyrverandi stjórnar hafi allt
stefnt í öfuga átt og til vaxandi
ranglætis, eða „hallað á ógæfu-
hliðina“, eins og hæstv. mennta
málaráðherra komst að orði.
Það er engin ástæða til að
troða hjer upp með barlóm og
kveinstafi fyrir hönd samvinnu
verslunarinnar. Þetta veit all-
ur almenningur, sem veit, hvar
vörurnar hafa fengist. Það vita
líka þeir, sem vita, hvar ónotuð
gjaldeyris- og innflutningsleyfi
eru, og líklega einnig þeir, sem
vita betur en jeg um það, hvort
Sambandinu hafi kannske geng
ið betur en öðrum að fá yfir-
færslur nú á síðustu tímum
gjaldeyriserfiðleika. Rjett er að
þingnefnd athugi þessi atriði og
önnur slík, sem koma til álita
í þessu máli.
Er haframjölsát mælikvarði
allra þarfa?
Því er haldið fram, að þar
sem Sambandið hafi flutt inn
rúm 50% af öllu haframjöli og
rúgmjöli, en 'innflutningur á
þessum vörutegundum ifrjáls,
þá sanni þetta, að um það bil
helmingur landsmanna vilji
eiga skifti við þessi samtök og
S.Í.S. eigi því að iá 50% inn-
flutningsins á öllum öðrum vör-
um.
Jeg held, að flm. hafi kallað
þetta „kröfu um skýlausan
rjett.“ En hefir flm. t. d. nokk-
uð athugað, hvort eitthvað af
mjölinnílutningnum hafi ekki
e. t. v. farið 1 skepnufóður. Og
ekki geri jeg ráð fvrir, að hann
ætlist til, að sá „kvoti“ skapi
kröfur á aðrar vörur, eins og
t. d. vefnaðarvörur og afmagns
vörur, nema þá ef vera skyldi
mjaltavjelar handa kúnum, sem
þá væru orðnar einskonár með-
limir í neytendasamtökunum.
Mjer sýnist einnig, að í grein-
argerð frv. .standi, að innflutn-
ingur á strásykri hafi verið jafn
frjáls og haframjölinu. Samt
segir þar, að Sambandið hafi
ekki flutt inn nema 33% af þess
ari vörutegund. Hvernig stendur
á þessum 17% mismun, miðað
við haframjölið —- og var þó
hvortveggja frjálst? Flutnings-
maður hefði mátt reyna að
skýra þetta. Annars er þetta svo
mikil hringavitleysa, að af því
að eihver aðili hafi verslunar-
sambönd í haframjöli Og inn-
flutning í samræmi við það, þá
eigi hann einnig að hafa hlut-
fallslega sama innflutning í öðr
um vöruflokkum, sem hann hef
ur allt önnur verslunarsambönd
í, — fyrst og fremst af því, að
mismunandi þarfir neytenda og
staðhættir kalla á svo mismun-
andi tegundir vara til hverskon-
ar nota og neyslu á hverjum
stað.
Svona ,,hundalogik“ má auð-
veldlega súna við og segja: Þar
sem heildsalar hafa um 50% af
haframjölsinnflutningnum á
móti S Í.S. eiga þeir kröfu til að
fá innflutningsleyfi í sömu hlut-
föllum t.d. fyrir landbúnaðar-
vjelunr, en mjer skilst, að S.Í.S.
hafi haft þann innflutning að
mestu með höndum. Og ekki var
sá tónn í skýrslu framkv.stj.
vjeladeildar S.l.S. á síðasta að-
alfundi, að Sambandið ætlaði
að afsala sjer einhverju af
þeim innflutningi, en þar segir
þvert á móti:......líður varla
langur tími þar til Sambandið
getur fengið, með stuttum af-
afgreiðslutíma, frá I.H.C. allt
það af landbúnaðartækjum, sem
þörf er fyrir hjer á landi, ef
nógur gjaldeyrir verður fyrir
hendi til þess“.
Háttv. þm. Vestur-Húnvetn-
inga skilur þetta áreiðanlega
mæta vel, því að ef jeg man
rjet, var það Árni frá Múla, sem
sannfærði þennan þm. um það í
umræðum um svipaðan draug
og hjer er upp kveðinn, þ.e.
,,höfðatöluregluna“, að Skúli
Guðmundsson gæti ekki með
neinum rjetti heimtað sama
,,kvota“, af höfuðfötum og Árni
Jónsson, þó að höfuðin væru
jafn mörg á báðum, þ.e.a.s. eitt
á hvorum, — en Skúli lagði það
í vana sinn að ganga berhöfðað-
ur, — hafði m.ö.o. ekki þörf fyr
ir höíuðfat, þótt hann hefði
höfuð.
Þannig getur mætavel verið,
að ýmsir viðskiftavinir kaupfje
laganna, sem hafa góða lyst á
rúgmjöli og annari matvöru,
kæri sig kollótta um rafmagns-
varning, t.d. ef ekkert rafmagn
er nú þar sem þeir búa.
Skipti kaupfjelaga við heild-
sala engin nauðungar\'erslun:
Þá er vitnað til þess, að kaup-
f jelögin hafi verið neydd til þess
að kaupa af heildsölum, þar sem
þeir hafi haft innflutningsleyfin,
en S.Í.S. eða kaupfjelögin ekki.
Tíminn hefur birt mjög villandi
skýrslur um þetta atriði eftir
einum framkv.stj. S.Í.S.
Því er m.a. haldið fram, að
kaupfjelögin hafi verið neydd
til þess á árinu 1946 að kaupa
frá heildverslun vefnaðarvöru
fyrir tæpar 3 milljónir króna,
af því að kaupfjelögin hafi
skort innflutningsleyfi fyrir
vörunni. Til að mæta þessari
upphæð ætti ekki að þurfa leyfi
fyrir meira en ca. helmingnum,
eða hálfri annari milljón.
Nú get jeg upplýst það, að
kaupfjelög hafa keypt af aðeins
einni heildverslun hjer í bænum
árið 1946 vefnaðarvöru, — sem
þau hafa lagt inn innflutnings-
leyfi fyrir að upphæð 511 þús.
kr. eða rúma Vz milljón!
Þarna vantaði kaupfjelögin
ekki leyfin. Þetta var engin
nauðungarverslun. Aðeiris ein-
faldlega, að þau báðu heildversl-
unina að útvega sjer vöruna út
á leyfi, sem þau áttu.
Af hverju fóru þau ekki til
S.Í.S.? Jeg ætla ekki að svara
þeirri spurningu — menn finna
svarið. En um þennan vefn-
aðarvóruinnflutning sagði Tím-
inn m.a.: „Sannar þetta betur
en nokkuð annað tilkall fjelag-
anna til aukinnar hlutdeildar í
innflutningnum“.
Og Sigfús Sigurhjartarson
lætur ekki standa á sjer. Hann
segir: „Ástandið í þessum mál-
um þarf að breytast. Það má
ekki hefta kaupfjclögin í þess-
um efnum. Það verður að gera
þeim kleift að flytja inn vefn-
aðarvöru, búsáhöld og fleiri
slíkar vörur, engu síður en mat-
vöru“. Nei, — það má ekki
„hefta“ kaupfjelögin — og það
á að „gera þeim eitthvað meira
kleift“ — en hver var að hefta,
og hver gerði þeim ekki kleift
að flytja inn fyrir leyfi, sem
þau höfðu, en kur.u af einhverj-
um ástæðum að afhenda heild-
sölum svo milljónum skiptir.
Frjálst samkomulag besta
lausnin.
Það, sem hjer hefur verið
drepið á, verður að nægja að
þessu sinni til að sýna að með
öllu er ástæðulaus sú umkvört-
un, að rjetta þurfi hlut sam-
vinnuverslunarinnar um inn-
flutning frá því, sem verið hef-
ur, með einhverjum nýjum regl-
um. Er að vísu margt í þessu
sambandi, sem þörf er gaum-
gæfilegrar rannsóknar á í þing-
nefnd, en alveg efast jeg um að
þessi málatilbúningur komi til
með að reynast í þökk kaupf je-
laganna. Reyndar vita þá líka
allir, að það er ekki af góðvild-
inni einni saman, sem málið er
flutt.
Hitt er svo ljóst að aðilar
verslunarinnar hafa mjög ólíka
aðstöðu til þess að safna að sjer
skömmtunarseðlum fyrir fram
og mundi því leiða til mesta mis
rjettis að láta þá segja til um
innflutningsskiptingu milli kaup
manna og kaupf jelaga eða kaup
manna innbyrðis, sem einnig
geta haft mjög misjafna að-
stöðu að þessu leyti.
Fyrir neytendur horfir fram-
kvæmd þessarar tillögu í frv. 6.
þm. Reykvíkinga þannig við, að
inneiddir væru einskonar nýir
átthaga- eða verslunarfjötrar,
þar sem þeir, sem afhent hefðu
fyrirfram skömmtunarseðla
sína, hefðu þar eftir ekki í önnur
hús að venda en sömu búðina —
sama fyrirtækið og veitt hefir
skömmtunarseðlunum móttöku.
Frjálsræðið, sem hæstv. þm.
hafa gert sjer svo tíðrætt um í
kvöld, er best tryggt í viðskipta
málum með frjálsu samkomu-
lagi samvinnuverslunarinnar og
kaupmannaverslunarinnar, inn
an þeirra takmarka, sem að-
staða þjóðarinnar í heild skap-
ar á hverjum tíma, — og ein-
mitt á grundvelli yfirlýstrar
stefnu ríkisstjórnarinnar í versl
unarmálum, sem nú er lögfest
í 12. gr. 1. um Fjórhagsráð.
Nemendur á vegum
N.F. hjálpað um
gjaldeyri.
NEMENDUR þeir, sem Nor
rænu fjelögin i Svíþjóð og Finn
landi buðu ókeypis skóladvöl í
vetur, fóru með Drottningunni
á fimmtudaginn síðastl. Leit út
fyrir á timabili að nemendur
þessir gætu ekki farið, þvi þó
Norræna fjelagið hefði fengið
gjaldeyrisleyfi fyrir þá, kr. 150
á hvern þeirra, til þess að þeir
gætu komist til skólanna, neit
aði Landsbankinn að afgreiða
þennan gjaldeyri. Norræna fje
lagið skrifaði þvi Norræna fje-
laginu í Svíþjóð að nemendun
um liefði verið neitað um gjald
eyri og út liti fyrir að þeir
myndu ekki geta notað sjer
hið góða boð, en þá bauðst fje-
lagið til þess að borga farið
fyrir nemendurna lika, en
danska Norræna fjelagið bauðst
til þess að borga fyrir nemend
urna 'gistingu i Kaupmanna-
höfn. Þessir nemendur fóru:
Jón Bjarnason frá Núpskóla til
heimilis i Reykjavík, Erlingur
Hansson frá Laugarvantsskóla
til lieimilis i Reykjavík, Njáll
K. Breiðdal frá Laugarvants-
skóla til heimilis i Reykjavík,
Herdis Sigurðardóttir, frá
Reykjaskóla í Hrútafirði, til
heimilis í Reykjavik, Sigriður
Jóhannsdóttir frá Langaskóla
til heimilis í Hveragerði, Elías
J. Jónsson frá Reykholtsskóla,
frá Bolungarvík, Bryndís Þor-
valdsdóttir frá Unglingaskóla
Vestmannaeyja, frá Blönduósi
og til Finnlands Matthías Har-
aldsson frá Gagnfræðaskóla
Reykjavíkur, til heimilis i
Reykjavík.
Sk ipbrotsma n na-
skýli á Söndunum
HINN 29. SEPTEMBER s.l.
kl. 17 lagði .ieg af stað frá Rvik
ásamt Jóni K. Bergsveinssyni
og var ferðinni heitið austur á
Sanda. Jeg var fyrir löngu bú-
inn að ráðgo"a þessa ferð, s*:rn
var farin til þess að sjá með
eigin augum þær torfærur, sem
svo mörgum sjómanninum hef-
ur orðið örðiigt yfirferðar, þeg-
ar þeir hafa verið svo ólánssam-
ir að sigla skipum sínum á land
þarna, sem of oft hefur kornið
fyrir, og þá oft leitt af meiri og
fór jeg að sjá skýlin sem Kvenna
deildir Slysavarnafjel. hafa lát-
ið byggja á hinum ýmsu stöð-
um þar sem tíðust hafa verið
skipsströndin, og hætturnar
mestar. Jeg hef oft siglt með-
fram þessum stöðum og athug-
að þá á uppdrætti, en mjer gat
aldrei komið lil hugar að hætt-
urnar væru eins alvarlegar, eins
og jeg sá í þessari ferð. Það er
því ekki alveg út í bláinn ftð
konurnar settu sjer það mark
að gera það sem þeim var auðið
til bjargar þeim mönnum, sem
bærust á laml víðsvegar á sönd-
unum. Enda eru þær búnar nð
reisa þarna austurfrá hvorki
meira nje ;ninna en sjö skip-
brotsmannaskýli, svo vel útbú-
in af klæðnaði, rúmfötum og
matvælum, sem best varð ákos-
ið í útihúsi. Jeg held að mjer
sje óhætt að fullyrða það; að
enginn þarf að líða skort í
nokkra daga, þó f jölmenna skips
höfn bæri þar að garði, enda
hægt í sæmilegu skygni að gera
vart við sig með því að skjóta
upp rakettu. Er því ástæðulaust
að yfirgefa skýlin fyr en mann-
hjálp berst irá næstu bæjum.
Þetta alt hefur kostað mikið f je,
og hafa konurnar aflað þess xneð
framlögum almennings á ýmsan
hátt. Enn þó hugsa þær sjer að
búa skýlin betur út af ýmsum
öryggistækjum, sem eru nokkuð
dýr.
Þess skal getið að á Meðrd-
landssandi, þar sem fyrsta
kvennadeildarskýlið var bygt, er
búið að reisa stikur með strönd-
ir.ni á 22 km. vegalengd með ör
sem vísar Jeiðina að skýlinu og
svo þaðan að næsta bæ, Lyngum
og er það 15 km.
Gudbjartur Ólafnson.
NORSKI rithöfundurinn Sigurd
Christiansen andaðist s.l. laug-
ardag og var jarðsettur í gær í
Drammen. Christiansen var einn
af þektustu rithöfundum Noregs
og kunnastur fyrir bók sína ,,To
levende og en död“, sem komið
hefur í íslenskri þýðingu. Útför
hans í gær fór fram á kostnað
bæjarsjóðs í Drammen, en rit-
höfundurinn var Drammenbúi
og átti Ireima í þeim bæ lengst af
ævinni. Rúmlega 1000 mahns
fylgdu honum til grafar. Méðal
þeirra, sem töluðu við gröfina
var Arnulf Överland skáld.
Lyf gegn kóleru
JERUSALEM: — Gyðinga lækna-
skólinn í Jerúsaiem hefur boðist
til að senda meðul til Egyptalands
gegn kóleruveikinni, en hefur ekki
fengið svar frá stjórnarvöldum
landsins. Kólerufaraldurinn heldur
enn áfram og hafa nú alls látist
úr veikinni 6132 menn.