Morgunblaðið - 21.11.1947, Qupperneq 7

Föstudagur 21. nóv. 1947
MORGUNBLAÐIÐ
Greinargerð útvegsmanna með ályktun-
um fulltrúaráðsfundar L. í. Ú. til
TJtvegsmenn komu saman til
fundar í byrjun þessa mánað-
ar. Viðfangsefnið var það eitt
að leitast við að benda á leiðir
út úr hinum mikla vanda, er á
öllum Sviðum steðjar að aðal-
atvinnuvegi þjóðarinnar — sjá
varútveginum.
Frá því í lok ágústmánaðar
— þegar sýnt þótti að þriðja
síldar-vertíðin í röð myndi
bregðast, og þorri fiskiskipa
landsmanna yrðu flakandi í
sárum og sokkinn í svíðandi
skuldir, bendti Landssamband
íslenskra útvegsmanna þegar á
þá staðreynd, að útgerð mundi
af sjálfu sjer stöðvast án rót-
tækra aðgerða hins opinbera í
því, að skapa varanlegan og
heilbrigðan starfsgrundvöll fyr
ir sjávarútveginn.
Utvegsmenn lögðu spilin á
lborðið. Þau sýndu þetta:
Útgerð stór og smá, er rekin
með stórfeldu fjárhagslegu
tapi. Lánstraust hankanna er
þar með að sjálfsögðu þrotið.
Sjóveð hvíla á miklum hluta
fiskiflotans og vinslustöðvarn-
ar í Iandi rísa ekki undir rckstri
sínum. Og þó er sennilegt, að
sjávarútvegurinn leggi þjóðar-
búinu til 284 milj. króna í er-
lendum gjaldeyri á þessu ári.
Verð afurðanna á erlendum
markaði eftir ófriðarlokin og
til þessa dags e.r sennilega mun
hærra en bjartsýnustu menn
gátu gert sjer -vonir urn, miðað
við reynslu þá, sem fekst að
aflokinni fyrri heimsstyrjöld-
inni. Það er því engum blöðum
um það að fletta hvar mein-
semdina er að finna fyrir því,
að svo alvarlega horfir um af-
komu aðalatvinnuvegar þjóð-
arinnar: Þ. e. Ástandið innan-
lands.
*• Með þessa staðreynd fyrir
öugum gerðu útvegsmenn sam-
þyktir sínar í byrjun þessa mán
aðar, og hafa þær birtst í blöð-
um og verið lesnar , útvarpi.
En forspjall þessara samþykta
útvegsmanna hefur enn ekki
birtst almenningi, sem þó er
afar þýðingarmikið, þar eð
mörgum eru ekki nógsamlega
kunn þau rök, er h'ggja til þess,
að svo alvarlega horfir í dag.
Þegar Landssamband ísl. út
vegsmanna sendi Ríkisstjórn og
Alþingi ályktanir fulltrúaráðs-
fundar síns, fylgdu þeiip svo
hljóðandi greinargerð:
Landssamband íslenskra út-
vegsmanna hefur kvatt saman
fulltrúaráðsfund sinn, til þess
að ræða hin miklu vandamál,
tr nú steðja að aðalatvinnuvegi
þjóðarinnar, sjávarútveginum.
Fulltrúaráðsfundurinn hefur
nú setið að störfum undanfarna
daga og rætt mál þessi mjög
ítarlega. Eru útvegsmenn sam-
mála um það, að ef ekki verður
nú þegar hafist handa um var-
anlega lausn hinna mestu
vandamála þjóðarinnar, dýrtíð
inni og verðbólgunní í landinu,
muni alvarlega og illa horfa
um atvinnulíf þjóðarinnar og
afkomu þjóðarbúsins vegna fyr.
irsjáanlegrar stöðvun'ar mikils
hluta framleiðslutækja lands-
manna.
Fulltrúaxáðsfundurinn leyfir
Ríkisstjórnar og Alþingis
Aðstoð við vjelbátaflotann — Lausn
vandamálanna þolir enga bið
Eítir Jakob Hafstein
framkvæmdastjóra L. í. Ú.
sjer því hjermeð að senda hæst-
virtri ríkisstjórn og hinu háa
Alþingi, eftirfarandi erindi og
áiyktanir um lausn vandamál-
anna:
I nefndayáliti því, sem lagt
var fyrir fulltrúaráðsfund
Landssambandsins þ. 11 nóv.
s.l. ár, er í stórum dráttum og
skýrum rakið þáð helsta, sem.
gerst hefur í útvegsmálum þjóð
arinnar frá því á árinu 1942,
þegar vjelbátaflotinn var rek-
inn með viðunandi afkomu. —
Jafnframt er gei'ð grein fyrir
því, hvernig dýrtíðin í landinu
sem síðan hefir jafnt og þjett
aukist ár frá ári, hefur þrengt
meir og meir að aðalatvinnu-
vegi þjóðarinnar, sjávarútvegin
um, svo að yfir honum vofir
fullkomið öngþveiti eða jafnvel
algert hun, ef ekki verða fundn
a,r varanlegar og heilbrigðar
leiðir til leiðrjetthigar í þessum
efnum.
I umræddu nefndaráliti er
m. a. bent á þetta: .
Þegar samningarnir voru gerð
ir við breska macvælaráðuneyt
ið 1942 um fisksöiur til Bret-
lands, var vísitala framleiðslu-
kostnaðar í landinu 183 stig. Þá
var verð á nýjum fiski innan-
lands, slægðum með haus, kr.
0,45 fyrir kg. Var afkoma vjel-
bátaflotans þá sæmileg og
hafði verið það frá árinu 1940.
mælikvarði á útgjaidaukningu
sjávarútvegsins, þar sem ýmis-
legt það, er útvegurinn þarfn-
ast til reksturs síns, og ekki
hefur áhrif á útreikning dýr-
tíðarvísitölunnar, hafi hækkað
enn meir en vísitalan sjálf.
í þessu sambandi má. geta
þess, sem er mjög mikilsvert
atriði, en virðist þó oft gleym-
ast þegar rætt er um þessi mál,
að grunnkaup við alla vinnu
hefur hækkað gííurlega síðan
1942. Mest varð hækkunin það
ár, en síðan hefur orðið svo að
segja árleg grunnkaupshækk-
un víðast hvar á landinu. —
Þannig var t. d grunnkaup
verkamanna í Reykjavík 1939
— 1.45 pr. klst.
22/8. 1942 hækkar almenn
vinna upp í kr. 2,10 pr. klst. og
þá er vinnan jafnframt flokk-
uð og verður þá grunnkaup í
hæstu flokkum kr. 3,60 pr. klst.
—22,2. 1944 hækkar almenn
vinna í kr. 2,45 pr, klst, — 1.3.
1046 hækkar almenn vinna í kr.
2,65 pr. ldst. og síðast 5.7. 1947
hækltar grunnkaup í almennri
vinnu í kr. 2,80 pr. klst. Víðasl
hvar annarstaðar á landinu hef
ur grunnkaUp hækkað hlut-
fallslega miklu meira en í Rvík
vegna þess, að fyrir stríð var
kaupgjald verkamanna, svo að
Segja allsstaðar á landinu
miklu lægra en í Reykjavík,
en nú sumsstaðar orðið eins
stafana gegn dýrtíðinni og vcit'3
bólgunni að þær dugi til þess
að koma á jafnvægi milli fram-
leiðslukostnaðar innanlands og
afurðaverðs á erlendum mark-
aði, eða aðrar ráðstafanir, sem
leiði að sama marki. Eins og
nú standa sakir, er vjelskipaút-
gerðin svo sokkin í skuldafen,
að hún má sig hvergi hræra,
án þess að eiga það vfst að
sökkva dýpra. Skuldabaggarn-
ir og tilkostiiaður við útgerð-
ina er orðinn svo mikill, að eng-
in leið er að keppa við aðrar
þjóðir um verð á erlendum
markaði.
Vjelaskipaflotinn aflar, svo
sem kunnugt er, verulegan
hluta þess gjaldeyris, sem fæst
fyrir útflutningsvörur. Stöðv-
un hans myndi valda algerðri
kyrstöðu í byggingum, margs-
konar iðnaðarvörum og opin-
ferum framkvæmdum. Óhætt
má fullyrða, að allur þorri
kaup sitt í hluta af afla vjel-
bátflotans og hinna, sem vinna
fyrir föstum launum eða tíma-
vinnu í landi, og það í stórum
stíl við óarðbæran atvinnu-
rekstur fyrir þjóðarbúið.
í framhaldi af þessu er gerð
grein 'fyrir hinni brýnu nauð-
syn þess, að koma sjávarút-
veginum á heilbrigðan grund-
völl, svo hægt sje að reka fram
leiðslutækin til sjávarins án fyr
irsjáanlegs tapreksturs, og bent
á ýmsar leiðir til að ná því
marki.
Þar eð augljóst þótti, samkv. þeirra, er vinna í landi, eigi
Eftir það fer alvarlega að
„halla undan fæti“ fyrir útveg hátt og munumn hvergi ná-
inum í landinu. þ,rí að frá þeim
tíma fer framleiðslukostnaður
ört hækkandi (dýrtíðin), en
fiskverðið stendur svo að segja
í'stað. Þannig reyr.dist meðal-
vísitala áysins 1943 að vera
257 ht stig, en fiskverðið ó-
breytt. Árið 1944 er meðalvísi-
tala framfærslukostnaðarins
orðin 268 ■*/* stig, og fiskverðið
enn óbreytt. Enn hefur vísital-
an hækkað árið 1945, eða upp
í 275 V2 stig, en fiskverðið enn
að mestu leyti óbreytt, nema
hvað greitt var 15% hærra
verð — eða kr. 0 52 fyrir kg.
-— fyrir nokkurn hluta fiskjar
þess, sem bátaflotinn seldi til
útílutnings í fiskkaupaskip það
&r.
Ári5 1946 er meðalvísitala
framfærslukostnaðgrins í land
inu orðin 29334 stig, en hækk-
ar í desember sama ár upp í
306 stig*og er þá fiskverðið að
eins ' kr. 0.50 fyrir kg.'
Næst er á það bent í fyrr-
greindu nefndaráliti, að hækjt-t
unin á vísitölu framfærsþij
kostnaðarins sje ekki rjettur
lægt því eins mikill hlutfalls-
leg, og hann var fyrir stríð.
Auk þessa hefir dagvinnutími
verið styttur, yfir- og nætur-
vinna hefst mun fyr á sólar-
liringnum og er greidd! með
miklu hærra álagi, en var fyrir
stríð, eða 5.0% og 100%, en var
víðast áður 25% og 50% álag
í dagvinnu. Þar að auki koma
svo minkuð afköst, sem hefur
gert alla vinnu mun mikið dýr-
ari á undanförnum árum.
Ofan á þetta allt bætist svo
ýms skyldugjöld, svo sem or-
lof, allskonar tryggingargjöld
o. fl. o. fl.
Þegar þessar staðreyndir eru
athugaðar, sjest glögt, að vísi-
framanskráðu, að vjelbátaút-
gerðin hefði engin starfsskil-
yrði með þeirri dýrtíð, sem var
í nóv. 1946 (ví§italan 302 stig)
og því fiskverði, sem líklegt
var að fengist á erl. markaði,
var horfið að því ráði, að Al-
þingi tók ábyrgð á lágmarks-
verði útgerðarinnar og sjá-
manna kr. 0.65 pr. kr. fyrir
slægðan fisk með haus. Þrátt
fyrir það, þó að verð þetta næði
eigi því verði. 75 aur., er fund-
ur L. í. Ú. 11. nóv. taldi að
þyrfti að fást, svo líklegt væri
að vjelbátaútgerðin bæri sig.
Hófst útgerð upp úr áramótum
á þeim vjelskipum, sem fengu
skipshafnir, en á allmörg skip
fekst engin áhöfn.
( Vertíðin hepnaðist eigi sem
best og varð afkoma flestra
skipanna harla rýr. Fór þar
saman að afli varð eigi eins
mikill og hann hafði verið árin
á undan og eins hitt, að verðið
á fiskinum var ekki nógu hátt
miðað við hina miklu dýrtíð í
landinu, og kom þá í ljós, að
verð það, er L.I.Ú. hafði reikn-
að með, að þyrfti kr. 0.75 pr.
kg. var síst of hétt. Varð því
niðurstaðan sú, að tap varð á
flest öllum vjelbátum.
Hugðu margir gott til að ná
því upp á síldveiðinni, en sú
von brást sem kunnugt er. Er
nú svo komið ,að enn hefur vísi
talan stórkostlega hækkað,
þrátt fyrir tuga miljóna nið-
urgreiðslur úr ríkissjóði. Allur
fjöldi vjelskipaflotans er sokk-
inn í -skuldir. Eigendur mjög
margra skipa hafa ekki getað
greitt skipverjum hlut þeirra
af síldveiðunum, vátryggingar
gjöld skipanna, afborganir og
vexti af skipunum eða önnur
nauðsynleg útgjöld
Athugun, sem gerð hefur ver
talan er enginn raunverulegur ið á afkomu skipa á vetrarver-
mælikvarði á framleiðslukostn tíð og síldarvertíð, sanna þetta
aðinn í landinuf þar sem grun- j mjö gljóslega. Þó tími hafi eigi
kaupshækkanir, styttur vinnu- j unnist til frekari athugana, er
tími o. fl. hefur aukið fram- j raunar öllum hunnugt um af-
leiðslukostnaðinn að minnsta komu vjelskipaútvegsins, sem
kosti annað eins og vísitölunni var að Visu slæm á s.l. ári, en
nemiir. : ier nú þannig, a ðengin von er
Þá er ennfrenmr bent á hið til .að yjelskjpin fari af stað. á
mikla ósamræmi, sAm er á milli vertíð, nema þvi aðeins að grip
(launa): þeirra manna, er -fá; ið verði til svo róttækra ráð-
atvinnu sína undi.r þeim gjáld-
eyrir, sem útvegurinn ber að
landi. Það er því beinlínis lífs-
skilyrði fyrir þjóðina, að öll út-
gerðin hafi starfsskilyrði og þar
eigi sjer engin stöðvun stað.
Dýrtíð og verðbólga stafar
að miklu leyti af innanlands-
ástæðum og þar sem við ráð-
um nú yfir betri skipakosti en
nokkru sinni fyrr, er það undir
okkur sjálfum komið að gera
þær ráðstafanir, sem þarf, svo
að útgerðin geti starfað hindr-
unarlaust og rækt hið þýðing-
armikla hlutverk sitt með þjóð
inni.
Þar svo lengi hefir dregist að
ráðast gegn dýrtíðinni verða
átökin að sjálfsögðu miklu harð
ari og róttækari.
Það .verður þó sennilega ekki
um neina eina leið að ræða til
umbóta í þessu efni, heldur
verður að fara fleiri leiðir til
þess að ná markinu: — að
öll aðalframleiðslutæki Islend-
inga verði starfrækt, eftir því
sem efni standa til á hverjum
tíma og að þeir, sem að fram-
leiðslunni starfa, og bera á
henni ábyrgð og áhættu, verði
að minsta kosti ekki ver úti
en aðrir þegnar þjóðfjelagsins.
Nú líður óðum að vetrarver-
tíð og þolir þetta má lenga bið,
þar sem útgerðarmenn þurfa
nú þegar að fara að gera alls
konar ráðstafanir í sambandi
við útgerðina, svo sem að ráða
menn, afla veiðarfæra og beitu,
útbúa báta sína o fl. Að þessu
athuguðu vill fulltrúafundur
L.Í.Ú. beina eftirfarandi álykt-
un til ríkisstjórnar og Al-
þingis:
Svo mörg eru þau orð. En í
þessu stutta erindi er glögg-
lega sýnt fram á, hvernig jafnt
og þjett hefur sigið á ógæfu-
hliðina fyrir aðalatvinnuvegi
þjóðarinnar síðustu 5 árin, eða
frá því að fiskverðið innanlands
var 45 aurar fyrir kg. og dýr-
tíðarvísitalan 183 stig.
Svipað má benda á um rekst
'Ur togaraflotans. Þega'r verðið
var hæst á ísfiskinum í Bret-
,landi og áhættan mest a ’sigl-
itigunum árið 1942, íjellust
(Framhald á bls. 12)