Morgunblaðið - 06.07.1948, Blaðsíða 6

MORGUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 6. júlí 1948.
í B
- RÆÐA BJARNA
NAR
Framh. af bls. 5.
Aðvörun.
Þessi einstæða ráðstöfun, að
taka ábyrgð á einni aðal út-
flutningsvörunni og greiða hana
hærra verði en fyrir hana
fjekkst á erlendum markaði,
hefði átt að vekja menn til
hugsunar um, að nú.væri til-
kostnaðurinn innanlands orðinn
yfrið hár. Lengra yrði ekki far-
ið í að auka hann. Þessvegna
væri tími kauphækkananna nú
liðinn. Verður og að játa, að
ýmsir vöknuðu til meðvitund-
ar um, að í óefni væri komið
og ljetu sjer tíðrætt um það.
En þegar komið hefur að kaupi
og pyngju hvers einstaklings
um sig eða stjettarhóps og heiid
ar, hefur kveðið við nokkuð
annan tón. Þá hafa menn enn
mjög talið sig afskipta og heimt
að meira í sinn hlut, jafnvel þó
að þeir gætu unnt einhverjum
öðrum að bera mun minna úr
býtum en hann hefur gert.
Ríkisstjórnin gerði sjer auð-
vitað ljóst, að eitt helsta við-
fangsefni hennar hlaut að vera
stöðvun dýrtíðarinnar, og lækk
un eftir því sem fremst yrði
við komið. I orðum hljóðar þetta
vel, en þegar að er gáð, þarf
tvennt til að þetta geti náðst.
Orsök verðbólgunnar.
Á annan bóginn þarf erlenda
varan að hætta að hækka eða
helst lækka í verði. Verð henn-
ar er hinsvegar að mestu leyti
fólgið í erlendum tilkostnaði,
sem íslendingar ekki hafa nein
áhrif á hver verður. Farmgjöld-
in eru að vísu að nokkru leyti,
sem betur fer nú orðið, inn-
lendur tilkostnaður, en að öðru
leyti eru þau útlendur, og að
svo miklu leyti sem um inn-
lendan tilkostnað er að ræða,
eru þau langsamlega mest kaup
gjald. Sama er um dreifingar-
kostnaðinn innanlands. Þar
kveður mest að kaupgjaldi í
einni eða annari mynd.
Mönnum hefur að vísu orðið
tíðrætt um kaupmannsgróðann.
En þá er þess að geta, að í tíð
núverandi stjórnar hefur vöru-
álagning verið lækkuð verulega
frá því sem áður var. Kveður
, svo rammt að því, að jeg hygg
stjórnina nú frekar ámælisverða
fyrir að þola of rír kjör þeim
til handa, sem kostnað bera af
dreifingunni, en hið gagnstæða.
Um það geta smákaupmenn og
ýmsir aðrir talað af meiri þekk-
ingu en jeg.
Hvað sem um það er, er víst,
að aðalhluti af kostnaði útlendu
i
vörunnar er hið útlenda verð-
lag, sem við ráðum ekki við.
Á hinn bóginn er tilkostnað-
urinn innanlands, sá, sem veld-
ur verðbólgunni fyrst og fremst
kaupgjald með einhverjum
hætti.
Þegar kommúnistar
lofuðu að hindra
kauphækkanir.
Ef stöðva átti verðbólguna
varð því ekki framhjá því kom-
ist, að stöðva varð kaupgjalds-
hækkanir, og ef lækka átti verð
bólguna hlaut skammt að verða
komist á þeirri leið án þess að
til kauphækkana vrði að koma.
Þessar staðreyndir höfðu menn
auðvitað lengi haft í huga. Þess-
vegna var það ein af forsend-
um fyrir stjórnarmynduninni
1944, að kommúnistar lofuðu þá
að beita sjer fyrir, að kaup-
hækkanir innanlands stöðvuð-
ust, nema aðeins lagfæringar til
samræmingar, og var þá miðað
við þáverandi Dagsbrúnartaxta
í Reykjavík sem hámark.
Allir vita, að kommúnistar
stóðu ekki við þessar ráðagerð-
ir. Þegar þeir höfðu farið hall-
oka í bæjarstjórnarkosning-
unum í ársbyrjun 1946, gripu
þeir strax til Dagsbrúnarverk-
falls, í því skyni að nota sam-
tök verkalýðsins til að herða
lið sitt og hressa það við. Knúðu
þeir þannig fram nokkra kaup-
hækkun og var henni auðvitað
fylgt eftir í öðrum f jelögum víðs
vegar um land.
Hótanir kommúnista.
En úr því að kommúnistar
höfðu farið þannig að, þegar
þeir voru enn í stjórn, — báru
ábyrgðina — og vænta mátti,
að þeir tæki tillit til þeirra örð-
ugleika fyrir atvinnulífið, sem
þeir jafnvel og aðrir vissu að
myndi stafa af sífelldum kaup-
hækkunum, þá gat enginn gert
sjer tyllivonir um, að vel mundi
fara eftir að þeir voru kómnir
í harðvítuga stjórnarandstöðu.
Um það bil, sem. stjórnin var
mynduð og fyrstu mánuðina þar
á eftir, fóru kommúnistar held-
ur ekki dult með, að þeir
mundu knýja stjórnina frá á
allra næstu mánuðum. Sögðu
þeir þá hiklaust, að þeir myndu
nota verkalýðsfjeiögin og verk-
fallsvopnið í þessu skyni. Ætlun
þeirra var sú, . að knýja fram
verkföll undir yfirskyni krafna
um miklar kauphækkanir og
þar með helst að neyða ríkis-
stjórnina frá völdum. Og ef það
tækist ekki við fyrsta áhlaup,
þá a. m. k. að hækka kaupið
svo, að dýrtíðin yrði með öllu
óviðráðanleg og stjórnin y-rði af
þeim sökum að beiðast lausnar
þegar fram á haustið kæmi.
Dagsbrúnar-verkfallið.
Þetta þokkaléga áform komst.
í framkvæmd með Dagsbrúnar-
verkfallinu í júní í fyrra og
öðrum verkföllum, sem við það
voru tengd. Vegna þess að ó-
verjandi var að stöðva síldveið-
irnar vegna smávægilegs ágrein
ings um kaup, varð niðurstað-
an sú, að samið .var um nokkra'
kauphækkun. Sú hækkun var
þó aðeins minnihluti af því, sem
kommúnistar höfðu fengið Dags
brún og önnur fjelög til að
krefjast. Enda höfðu sum fjelög
in, sem kommúnistar þá beittu
fyrir sig, lítið eða ekki annað
upp úr verkföllunum en kaup-
missirin meðan á þeim stóð. En
sjálf Dagsbrún fjekk ekki meiri
kauphækkun handa sínum
mönnum en svo, að margra
mánaða eða ársvinnu þurfti til
að vega upp á móti því tjóni,
sem verkamenn höfðu beðið af
hinu langvinna verkfalli.
Auðvitað varð árangur þess-
arar kauphækkunar samt sá,
sem til hafði verið stofnað: Að
hækka enn tilkostnaðinn innan-
lands, auka dýrtíðina og verð-
bólguna og skapa þannig meiri
örðugleika fyrir framleiðslu og
lífvæna atvinnu en áður höfðu
verið. Þessar afleiðingar komu
m. a. fram í hækkun landbún-
aðarafurða-verðsins á s. 1.
hausti, sem að sjálfsögðu varð
að hækka, úr því að tilkostnað-
urinn hafði hækkað og úr því
að kaupgjáld þeirra stjetta, sem
kjör bæhdanna eru miðuð við,
hafði hækkað að aura tali.
Kommúnistum hepnast
aukning verðbólgunnar
en mistekst aðaláformið.
Ávextir þessarar kauphækk-
unar Dagsbrúnar fyrir rjettu
ári eru enn ekki til fullnustu
uppskornir, því að enn eiga sjer
öðru hvoru stað kauphækkanir
gerðar til samræmis við þessa
kauphækkun. Er að sjálfsögðu
erfitt að standa á móti því, að
aðrir verkamenn og aðrar stjett
ir fái hliðstæð kjör við þá, sem
kommúnistar fengu sem forríð-
ara í verðbólgubaráttu sinni.
Væri það og auðvitað ekki nema
ánægjulegt að hækka kaupið, ef
þar væri um raunverulega kjara
bót að ræða almenningi til
handa. Meinið er það, að með
hinum sífelldu kauphækkunum
er verið að grafa undan J.ífs—
mætti atvinnuveganna — gera
okkur erfiðara fyrir um sölu
afurða. En á því, að afurðasalan
takist vel, hvílfr að lokum fjár-
hagsleg hamingja og velfarnað-
ur allia stjetta í landinu, að
hverju sem hver um sig vinnur.
Moldvörpustarf kommúnista
hafði þannig að þessu leyti tek-
ist að nokkru leyti, þósað í mun
minna mæli væri, en þeir í upp-
hafi höfðu ætiað sjer. Hitt mis-
tókst gjörsamlega að nota þessi
verkföll til að knýja ríkisstjórn-
ina frá völdum. Afleiðingin
varð þvert á móti sú, að fleiri
sannfærðust en nokkru sinni áð
ur, um, að flokki, sem slík vopn
nötaði, væri ekki treystandi, og
að á meðan annars væri ekki
vÖl yrði að nýtast við núverandi
stjórnarsamstarf til að halda
uppi löglegri stjórn í landinu.
Flesturn finst sinn
hlutur pf rír.
• Sú aukna verðbólga, er staf-
aði af tilræði kommúnista, ger*ði
énn óumflýjanlegra en áður, að
reyna að*finna varanleg ráð til
lækningar henrii. Af þessum sök
um lagði ríkisstjórnin í það
nijög mikla vinnu sjálf — og
fjejdj i lig, @aeð,sjer rp'arga sjer-
1 fræðingapg þar að auki fulltrúa
frá ýmsum stjettum, síðari
hluta ársins 1947, — að reyna
að fínna lausn dýrfíðarmálanna,
að reýna að færa verðlagið inn-
anlands'til samræmis við mark-
aðsverð erlendis.
Niðurstaða ailra þessara bolla
légginga var sú, að allir kváðu
sig reiðubúna til að taka þátt
í lækkunaráformum á verðbólg
unni, þangað til kom að sjálf-
um þeim, Þá fór mjög að vand-
ast málið og virtist flestum, að
byrðar þær, sem þeirra stjett
yrði að bera, væri ærið þunga'r
fyrir, þó að enn væri ekki á þær
aukið.
Úrræðin tvö.
RækilegHhugun málsins leiddi
hinsvegar í Ijós, að þarna var
í raun og veru ekki riema um
tvær höfuðleiðir að ræða. Ann-
aðhvort bein kauplæltkun, sem
að vísu var hægt að kalla lækk-
un á vísitölu, en hlaut þó að
hafa í för með sjer verulega
kaupskerðingu, jafnvel þó að
kjaraskerðingin yrði mun minni
en sjáif vísitölulækkunin, eða
þá lækkun á gengi peninganna.
Við samnaburð kom í ljós, að
gengislækkun mundi a. m. k.
til að byrja með koma miklu
betur við allan almenning.
Kjaraskerðingin, sem af henni
leiddi, yrði minni heldur en af
nokkuru öðru úrræði. Samtímis
því, sem gengislækkunin mundi
koma atvinnuvegunum, og þá
fyrst og fremst útflutningsversl
uninni til skjótari og meiri
nota en nokkur önnur leið, er
menn komu auga á.
Hugsanlegt var líka, að sam-
eina einhverja vísitölulækkun
við gengislækkun, þannig að
hvorttveggja leioin yrði farin
samtímis, og þurfti þá skemmra
að fara eftir hvorri um sig
heldur en ella hefði þurft.
Kommúnistar ætla að
knýja fram gengis-
lækkun.
Jeg skal játa, að jeg hefi ver-
ið eindreginn á móti því að
lækka gengi krónunnar. Liggja
til þess auðskildar ástæður,
fyrst og fremst hve óholl áhrif
gengislækkun hlýtur að hafa á
sparnaðarhug almennings, og
harðneskjan, sem kemur fram í
því að ríra gildi þess fjár, sem
gamalt fólk og e. t. v. farlama
hefur dregið saman, oft með
»
ærnu erfiði, sjer til lífsviður-
væris, þeg'ar á móti tæki að
blása.
En þessar og aðrar mikil-
vægar ástæður geta þó ekki eytt
þeirri staðreynd, að hinar sí-
felldu kauphækkanir síðastlið-
inna 8 ára og verðbólgan, sem
af þeim hefur stafað, hafa raun
verulega fellt krónuna í gildi.
Fram hjá formlegri viðurkenn-
ing þess verður ekki kómist til
lengdar nema með því að lækna
verðbólguna,. lækka tilkostnað-
inn og færa kaupgjaldið til sam-
ræmis við raunverulegt verð-
lag vörunnar á erlendum mörk-
uðum. Ef og á meðan þetta tekst
ekki blasir við að fara verði
hina leiðina út úr ógöngunum,
sem sje að fella verði gengið.
Við skulum og hafa í huga,
að kommúnistar stefna mark-
víst að því að knýja fram gengis
lækkun. Barátta þeirra fyrir
hækkuðum tilkostnaði og auk-
inni verðbólgu er emmitt háð
af ráðnum-hug í þeim tilgangi,
að gengislækkun verði óum-
flýjanleg. Hin venjulega tvö-
féldni þeirra og sviksemi kem-
ur hinsvegar fram í því, að
þeir ætla að kenna öðrum um
þá afleiðingu, sem er óhjá-
kvæmileg af atferli sjálfra
þeirra, og búa sig undir að nota
hana sem enn nýtt tilefni kaup-
hækkunaröidu um land allt, svo
að ómögulegt verði að forðast
lömun atvinnulífsins.
Dýrtíðarlögin.
Allar þessar íhuganir og ýms-
ar fleiri leiddu til þess, að á
s. 1. vetri reyndist ómögulegt
að ná samkomulagi um fram-
tíðarlausn þessara mála. Menn
töldu ekki fært að hverfa frá
fiskuppbótunum, sem ákveðnar
höfðu verið árinu áður. Ef slíkt
hefði verið gert hefði þurft að
lækka vísitöluna niður fyrir
200 stig eða fella gengið um
a. m. k. 40%. Hvorttveggja
sýndist mönnum meira en unnt
væri að gera í einu stökki. Ein-
kanlega á meðan einstaka at-
vinnurekstur virtist bera sig
sæmilega, svo sem útgerð ný-
sköpunartogaranna og síldveið-
ar að sumri til, a. m. k. ef veru-
legur afli fæst,
Niðurstaðan varð því sú, að
ákveðið var að halda enn fast
við hinar il’-æmdu niðurgreiðsl
ur á landbúnaðarvörum og
bátafiski á þessu ári, en lækka
vísitöluna úr 328 niður í 300
stig, eða nærri um 10%. Auð-
vitað var mönnum. ljóst, að þessi
ráðstöfun hlyti að hafa nokkra
raunverulega kjaraskerðingu í
för með sjer fyrir launastjett-
irnar. En þeir töldu svo sem
rjett var, að skemmra yrði ekki
gengið, ef forða ætti stöðvun
mikils hluta framleiðslunnar.
Skilningur verkalýðsins
nauðsynlegur.
Ymsir töidu þýðingarlaust að
reyna þessa leið nema jafn-
framt væri lögboðið, að grunn-
kaup mætti ekki hækka frá því,
sem verið hafði, og bentu á, að
kommúnistar mundu þegar í
stað nota verkalýðssamtökin til
að sprengja þessi lög. Aðrir
hjeldu því fram, að þá fyrst
myndu kommúnistar fá öflugt
vopn í hendur, ef lög-binda
ætti kaup. Engu yrði áorltað í
þessum efnum nema með ná-
inni samvinnu við verkalýðinn,
og yrði þess vegna að treysta
því, að hann ljeti ekki komm-
únista leiða sig út í algera ó-
færu. Varð það ofan á, að reyna
hversu til tækist. í þessu og
voru þó ýmsir mætir menn full-
ir efasemda.
Enn er auðvitað ekki sýnt,
hvernig sú tilraun tekst, og ó-
neitanlegt er, að kaup hefur
víða hækkað eftir að dýrtíðar-
lögin 1947 voru sett.
Ósigur kommúnista
á Norðfirði.
Þó er sannleikurinn sá, að
enn hafa ekki átt sjer stað kaup
hækkanir nema til samræmis
við það, sem áður var orðið en
þau lög gengu í gildi. Allar til-
raunir til að brjóta þau sjálf á
bak aftur hafa þessvegna mis-
tekist. Eftirtektarvert er — og
eftirminnilegt — að kommún-
istar hafa, gagnstætt fyrirætl-
unum sínum, pkki treýst sjer út
í verkfall nú að nýju fyrir síld-
veiðarnar 1948, eins og þeir
gerði 1947.
Og tilraun sú, sem kommún-
istar gerðu á Norðfirði með til-
styrk bæjarstjórr.ar meirihluta
síns þar, að ákveða grunnkaup
3 kr. á klst. fyrir venjulega
verkamannavinnU, fór alger-
lega út um þúfur. jafnvel þótt
yfirlýstur tilgangur með þessu
væri sá, að hefja allsherjarsókn
gegn dýrtíðarlögunum. Hin
kommúnistiska bæjarstjórn sá
þann kost vænstan að hverfa
Framh. á bls. 7.