Morgunblaðið - 24.08.1948, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 24. ágúst 1948
uðríður Jónsdóttir
frá Hnefilsdal
UM fyrri helgi, hina 15. í
sumri, var borin til grafar aust-
ur í Hofteigi á Jökuldal Guðríð-
ur Jónsdóttir, lengi húsfreyja í
Hnefalsdal á Jökuldal. Ein af
hinum gömlu ágætu húsfreyj-
úm dalsins. Barnfædd í daln-
um og elskaði dalinn, bar sál
dalsins og svip frá fyrri öld
yfír fullra sjötíu ára aldurs-
skeið til hinstu stundar, og í
fjarlægum landshluta hin síð-
ustu ár. Eljukona og marg-
réynd, 11 barna móðir, fróð á
þjðoleg fræði og söguglöð.
ílún var fædd á Skeggjastöð-
um 28. nóv. 1877, dóttir Jóns
hreppstjóra Magnússonar, er
þar bjó lengi og var einn af
kóngum dalsins á sauðasölu-,
tímann, þegar Englendingar
kéyptu geldfje á Austurlandi
og „11 dali og 10, gáfu fyrir
gildan sauð, og geldærnar 9“,
eins og Páll Ólafsson orðaði það
í ljóðabrjefi. Magnús faðir Jóns
var Pjetursson og fluttist önd-
verðlega á fyrri öld af Tjörnesi
á Fljótsdalshjerað, eins og fleiri
merkir Þingeyingar gerðu á
þeim tíma. Kona Jóns og móðir
Guðríðar var Sigríður Jónsdótt
ir bónda í Mýnesi 1 Eiðaþinghá
Einarssonar. Var Jón hrepp
stjóri, merkilegur gáfumaður
og getur hans í fræðum eftir
Kristján Jónsson frá Hrjót. Afi
Jóns var Jón Oddsson prestur
á Hjaltastað, en kona hans var
Guðrún dótturdóttir Stefáns
prests og skálds í Vallanesi. Eru
þetta traustar austfirskar ætt-
ir. Var Sigríður tvígift og átti
fyrr Halldór Jónsson Halldórs-
sonar frá Reykjahlíð er austur
flutti 1805, að Hvanná. Var Jón
á Hauksstöðum bróðir Bjargar
á; Fossvöllum, er átti Benja-
rríín Pjetursson, er getur í Beina
fundssögu. Átti Sigríður 2 dæt-
ur á lífi eftir Halldór, er hún
gíftist Jóni Magnússyni. En þá
hafði hún eignast tvær dætur
með Jóni Magnússyni, er hana
dreymdi það, að hún þóttist
koma innan að Skeggjastöðum
og leiða allar fjórar stúlkurn-
ar tvær og tvær við hönd, en
þó ekki alsysturnar saman.
Þóttist hún þá komin nærri
hans komst eigi inn um Hof-
teigskirkjudyr, og varð að
syngja yíir karli utandyra.
Mundi þessu eigi trúað, ef enn
lifðu eigi sjónarvottar. Varð nú
brátt umfangsmikið heimili
þeirra hjóna, og barst forusta
sveitarmáiefna strax í hendur
Birni, og var hann kosinn i
hreppsnefnd fyrr en lögaldur
hafði til, og mun eins dæmi.
Lágu nú allra leiðir í Hnefils-
dal, og þótti þar öllum gott að
koma. Ox nú enn umfang
Björns í sveitar- og hjeraðsmál
um er hann varð hreppstjóri,
formaður fræðslunefndar og
búnaðarfjelags, formaður yfir-
kjörstjórnar Norður-Múlasýslu
o. fl. Óx nú umstang húsfreyju
og mun nálega ekkert heimili
hafa verið fjölsetnara gestum
og gangandi en Hnefilsdalur, og
það svo tugum ára skifti. Var
gestrisni húsbænda frábær,
þrifnaður og regla með ágæt-
um, gáfur og viðmót húsbænda
að fágætum, og fór hver maður
betur á sig kominn til allrar
orku en kom. Bær var stór í
Hnefilsdal og timburhús og bar
þrifnaður hans húsfreyju eigi
ljelegt vitni, því jafnan var
hvert herbergi sem nýsmíðað
væri. Voru og framfarir all-
miklar 1 búnaðj og raflýsti
Björn bæ sinn fyrstur manna
á Fljótsdalshjeraði.
Á þessu heimili var Guðríður
húsfreyja í 36 ár, og alltaf við
ágætan or’ðstýr. Sá aldrei á
þreki hennar í öllu því um-
stangi, sem á hana var lagt, og
bættist svo langvinnt heilsu-
leysi sumra barnanna ofan á
annir hennar.
Guðríður var fróð kona og
stálminnug, og hafði sjerstakt
yndi og áhuga að segja frá at-
burðum fyrri ára- Kunni hún
óvenju glögg skil söguefna, og
var hin þunga listræna örlaga-
saga henni jafnan hugstæðust,
sú sem gerðist í keðjurás lífsins
og oft með yfirskilvitlegum
hætti að örlagadómi.
Hún sagði einu sinni þessa
Sögu.
Antónius Antóníusson og
kona hans fluttust á efri árum
Jökulsá og missir þá stúlkurn- úr Álftafirði í Skeggjastaði á-
ar, er hún leiddi við vinstri hönd $amt 4. dætrum frumvaxta.
í ána. Við það vaknaði hún og Þetta var litlu fyrir aldamótin
þótti einsætt hvað boða mundi, síðustu. Þau dvöldu svo á
að langt líði þangað til að næst
verði grafið lík í þessum kirkju
garði“. Hinn næsta morgun
kenndi hún sjer sóttar, og var
látin að viku liðinni. Var hún.
jarðsungn næst á eftir Þóru, í
Hofteigsgarði.
„Þannig skrafar guð í skýj-
unum“, sagði þessi trúvitra
kona til áherslu á máli sínu og
lokunnar á listrænni sögu.
Kímnisagan var þó kannske
enn listrænni í frásögn hennar,
eins og þegar hún sagði frá
vinnumanninum í Hofteigi sem
hljóp út á vökunni og yfir í
Skeggjastaði á Þorláksmessu
til þess að gá innum fjósglugg
ann, því hann þekkti af heimilis
háttum þar, að þá mundu stúlk
ur þvo sjer undir jólahátíðina
En er dýrð guðs í sköpunar-
verkinu afhjúpaðist, rak vinnu
maður nefið í gluggann, en
stúlkunum sýndist eigi manns-
mynd á vera, og ráku upp óp
mikið svo af varð þys mikill í
bæ og fjósi.
Guðríður var dul kona, að
lundarfari, fráleikin umtali, og
mun aldreí hafa lagt nokkurum
manni ámæli, nema þegar sag
an þarfnaðist sinna mannlýs
inga. Öðrum sagði hún þó ekki
frá fyrri tímum en þeim, sem
hlusta kunnu, og munu fáir hafa
vitað yfir hve miklu hún bjó
af þeim fróðleik. Nú er það
flest farið allrar veraldar veg,
eins og hún sjálf, og er seint
að sjá, en sárt að sakna, enda
ekki einsdæmi, bara gömul
hirðuleysissaga.
Árið 1938, seldu þau hjón
Hnefilsdal, og áttu svo heima á
vegum barna sinna upp frá því,
fyrst á Skeggja^töðum, Jökul
dal, svo á Varðgjá í Eyjafirði,
en síðustu 4 árin í Hveragerði
Bjuggu þau þar í stóru húsi við
Skáldaeötuna og var hátt til
lofts og vítt til veggja í höfðings
skap og framkomu við gesti.
Leituðu enn margir á vil gam-
alla kynna, af þessum austfirsku
höfðingshjónum. Fundu það
einkum Jökuldælingar að var
var „sem niður numinn lægi“
nokkur hluti af Jökuldal. Auðn
aðist Guðríði að halda höfðings
skap ættar og sveitar til hinstu
stundar, þó á fjarlægum vett-
vangi væri.
Af börnum þeirra hjóna dóu
Lagfæringar á fissöl-
linni í bænum
Hugleiðingar og íill. HJörleifs Jénssonar
enda dóu þessar stúlkur Skeggjastöðum, og má vera að iÞÓ1-1 ' msku, og einn sonur upp-
skömmu síðar. Svona bert dreym þag hafi verið sama vorið og
ir ekki aðra en hina vitrustu þau komu, að kona Antoníusar,
menn, nema enga drauma marki yngsta dóttir hennar og Guð-
nje ráða kunni. Var Sigríður (ríður voru að taðverkum inná
orðlögð gáfukona og búforkur beitarhúsum, er heita Hólgerði,
hinn mesti. Guðríður naut hins ’ nú býlið Smáragrund, og er það
besta uppeldis hjá sínum merku jgegnt Ilofíeigi í dalnum. Þann
foreldrum, og gekk auk þess í ' dag var til grafar borin í Hof-
kvennaskóla einn vetur. j teigi ung kona af dalnum, Þóra
Árið 1902 gekk Guðríður að Þórðardóttir, systir sjera Einars
eiga Björn Þorkelsson frá í Hofteigi. Þær á Hólgerði sjá
Klúku í Útmannasveit. Var er líkfylgdin gengur í kirkju,
hann þá liðlega tvítugur að (og var veður gott, en loft skýj-
alpri, bráðgáfaður og ljek allt í að. Dragast ský þá saman í
höndum, gagnfræðingur frá skúrabliku yfir Seldalsbrún-
Flensborg. Reistu þau bú í
Hnefilsdal, en þá höfðu hinir
gömlu höldar í Hnefilsdal yfir-
gefið jörðina, sumir til Ame-
ríku, sumir „allrar
veg“ eins og Guðmundur
Magnússon, er var svo mikill
fyrir sjer á velli, að líkkista
um á Hofteigsfjalli, og leiðir
skúr í mjóu belti niður yfir
mýrarnar og bæinn og kirkju-
garðinn þar sem gröfin stóð
veraldar! opin. Barst skúrin nálega til
' þeirra á Hólgerðinu en eigi
fundu þær hann. Mælti þá
gamla konan: „Það er ólíklegt
kominn. Hin eru: Jón bóndi a
Skeggjastöðum, kvæntur Önnu
Grimsdóttir, Guðný, gift Stein-
þóri Einarssyni kennara á
Djúpalæk á Langanesströnd,
Þorkell, smiður í Hveragerði,
kvæntur Önnu Eiríksdóttir frá
Skjöldólfsstöðum, Stefán mjólk
urfræðingur í Rvík, kvæntur
Ingu Ólafsdóttir frá Geldinga-
holti í Árnessýslu, Sigríður gift
Jóni Þórarinssyni bónda í Jór-
vík í Útmanndsveit, Einar í
Reykjavík og Helga gift Sigmar
Ingvarssyni, prests á Desja-
mýri.
Guðríður dó með snöggum
hætti gesíkomandi á heimili
Þorkels sonar síns í Hveragerði.
Allir Austfirðingar og þá eink-
um Hjeraðsmenn blessa minn-
ingu hennar og geyma.
Benedikt Gíslason,
IIJÖRLEIFUR JÓNSSON fisk-
saii hefur sent blaðinu alllanga
umsögn um fisksölumálin hjer i
bænum frá fyrri tíð og fram á
þenna dag. Hann hefur um langt
skeið starfað við fisksölu, og
heíur því mikla reynslu í þessu
efni.
Hann segir m. a.:
Takmarkið er að nægilega
margar fiskbúðir komist upp í
bænum, þeim sje dreift hæfi-
lega um alla bæjarbygoina og
framar öllu: Sjeð verði um að
hins fyllsta hreinlætis sje gætt,
við alla meðferð og afhending
á fiskinum, sem seldur er til
neyslu í bænum.
Því miður verða allir kunn-
ugir að viðurkenna, segir H. J.
að fisksalan hjer í bænum er
að sumu leyti enn i dag, með
svipuðum hætti, eins og um
siðustu aldamót. Fyrsti fisk-
söiustaðurinn mun hafa verið
fjaran. Var ekkert við það að
athuga, eins og ástæðurnar voru
þá. Síðan var það gatan. Og nú
fer talsvert af fisksölunni fram
á torgum bæjarins.
Á tíinabili var mikil fisksala1
fyrir því, að vatnsrenr.sli er af
skr rnum skamti, þar sem fiskur
er afgreiddur. Fiskbúðir geta
verið þrifiegar og samsvaraö
kröfum tímans, þó þar sje eng-
inn íburður eða óhóflegur til-
kostnaðui’.
Annað er svo það, að sjeð
verði fyrir því, að fiskbúðunum
sje dreift haganlega um bæinn,
í öll hverfi hans. Þetta finnst
nrjer að skipulagsmenn bæjar-
ins eigi að annast, eða þeir sem
veita byggingarleyfin. Það er
mikilsvert að þessu atriði hag-
k'æms skipulags í bænum sje
fulmægt. Eins og gefur að skilja
þar eð afgreiðslutíminn fyrir
viðskifti þessi á hverjum degi
er stuttur, og er einmitt á þeim
tima dags, sem húsmæðurnar
h&fa mikið að gera. Jeg teldi
þetta skifta meira máli, að
dreifa fiskbúðunum hentuglega
uíii bæinn en að gera veður út
af því, hvort bílskúr er feti nær
eða fjær götu eða hvort ris á
einbverjum húskumbaldanum,
sem bygður er, er sentimetran-
upi hærra eða lægra.
Jeg vil að endingu gera það
í skúrum niður við höfnina. En að tillögu minni, segir Hjörleif-
á síðustu árum hafa risið upp ur ,að heilbrigðisyfirvöld bæj-
nokkrar fiskbúðir, sem að hrein- j arins láti þar til hæfa menn,
læti, þrifnaði og hagræði öllu, | sem til þess eru kvaddir, segja
eru í fyrirtaks lagi. Hinar eru tii um það, hvaða lagfæringar
þá fleiri, sem eru með gamla
laginu.
Verst er þó, að torgsalan skuli
fá að viðgangast enn. Þar er
ekki hægt að koma við nauðsyn-
þurfi að gera á hverri einstakri
fiskbúð í bænum, til þess að hún
verði nægilega þrifaleg, og sam-
svari kröfum nútímans. Og síð-
an verði sjeð um, að þessar lag-
legasta hreinlæti. Þar verða þeir færingar verði framkvæmdar
sem fisliinn kaupa, að híma úti
í hvaða veðri sem er, og „berj-
ast um bitann“. Auk þess, sem
þessar torgstöður trufla á stund
um umferðina óþægilega.
H. J. heldur áfram:
Lítum þá snöggvast á hin
Gjarna mættu fisksalarnir sjálf-
ir vera teknir með í þau ráð.
Enda yrði hjer ekki um neina
þvingunarráðstöfun að ræða.
Tiliögur mínar eru þessar í
stuttu máli: Burt með alia torg-
söiu á fiski. Fyrir þá verslun
nýju og velhýstu hverfi í bæn- etga að vera nóg húsakynni í
um. — Vitað mál er, að svo borginni. Hjer er ekki rúm fyrir
mikið er keypt af fiski til 1°J gsöiu. Að allar þær fiskbúðir,
neyslu 'i bænum, að það þarf að sem lagíæra þarf, verði lagfærð
sjá hverju bæjarhverfi fyrir ar eftir vissum reglum.. Og kom
þrifalegri og fullkominni fisk- (ið verði sem fyrst upp fiskbúð-
búð. jurri í þeim bæjarhverfum, þar
En hvernig er þetta? 1 Mela- ^sem þær vantar enn. Þetta mun
h 'erfinu, sem stundum er kall-! geia átt sinn þátt í þvi, að koma
að „Milljónahverfið", er ein æskiiegum menningarbrag á
fiikútsala úr bíl. Er það litt í höíuðstaðinn okkar.
samræmi við hið glæsilega -------
hverfi. í Hlíðunum, sem er álíka
reisulegt hverfi, hefur fram til
lessa aðalfisksalan verið í lje-
legum timburskúr. í Laugar-
neshverfinu var lengi vel ein
fisksala í hermannabragga.
1 Kleppsholtinu, sem er að
verða eitt hið fólksflesta út-
hverfi bæjarins, a. m. k. hið
víðáttumesta, hafa húsmæður
mátt fara alt að því kílómeters-
leið eftir fiskinum, og bíða eft-
ir afgreiðslu langar stundir ým-
isí úti, eða í ijelegum húsakynn-
um. Má geta nærri hvernig hús-
mæðrunum fellur slikt fyrir-
j komulag.
Eitt er það að fiskbúðirnar
sjeu svo rúmgóðar, og hrcinleg-
ar að fullnægt sje kröfum nú-
íruman segir að lítið
ávinnisf gegn dýr-
tíðinni
TRUMAN forseti Bandaríkj-
anna sagði á blaðamanna-
fundi, að aðgerðirnar móti hin
um tólf kommúnistaleiðtogum
væru undirbúnar af republikön
um, sem liafa meirihluta á
þingi, í þeim einum tilgangi,
að draga athygli fólks frá frum
varpi forsetans um varúðarráð
stafanir gegn dýrtíðinni. Enn
fremur sagði liann, að republik
anar vildu í rauninni ekkert
gtra til að stöðva dýrtíðina í
tírnans í því efni. Að t. d. næg landinu óg gæti svo fanð, að
vatnsræsting sje í fiskbúðunum. það yrði bráðlega of seint að
Nú er nóg vatnið í bænum, svo
ekki er vatnsskorturinn afsökun' um
reyna að spyrna við broddun