Morgunblaðið - 04.01.1949, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 4. janúar 1949-
M O R G ll!S B L A Ð I Ð
9
>eim verðifiæfun!
Á ÁRINU, sem nú er að byrja,
rennur út kjörtímabil mitt sem
forseti íslands. Þá eru liðin 8
ár síðan jeg var fyrst kosinn
ríkisstjóri og 5 ár síðan jeg var <
fyrst kosinn forseti.
Það gæti verið freistandi að |
minnast nú eitlhvað á störf min
þessi 8 ár undanfarin. Jeg vil
ekki þreyta hlustendur á því.
En þó vil jeg minnast lítilshátt-
ar á sumt, sem kemur í huga
minn er jeg lít yfir þessi ár.
Er jeg tók við ríkisstjóra-
starfinu 17. júní 1941, lýsti jeg
m. a. þeirri ósk minni. að ein-
hugur mætti ríkja með þjóðinni
um lausn þeirra vandamála, ;
sem þá voru framundan. Enn-
fremur, að menn á þeim alvöru
tímum, sem þá voru og steðj-
uðu að, Ijetu eigi hugsunina
um eigin hagsmuni eða fallvalt
an stundarhagnað sitja í fyrir-
rúmi fyrir því, sem talið væri
þurfa til lífsbjargar þjóðar-
heildinni.
Viðburðarík ár
Þau ár, sem síðan eru liðih,
hafa verið óvenjulega við-
burðarík fyrir íslensku þjóð-
ína. Heimsstyrjöld geisaði,
styrjöld sem vjer íslendingar
drógumst inn í þrátt fyrir ein-
lægan vilja vom tii að vera
hlutlausir. Svo að segja fyrir-
varalaust urðum vjer að velja
um varnarleysi eða hervernd
stórveldis. Vjer kusum her-
verndina. Hjer sat í mörg ár
erlent setulið. t því sambandi
komu upp ýms áður óþekt
vandamál. Á tímabiiinu þurfti
að ráða fram úr framtíðar-
stjórnskipulagi Islands, sem
gert var með stofnun lýðveldis
Ins 17. júní 1944, með svo að
segja einróma jákvæði allra
kosningaþærra manna hjer á
landi. Þar kom fram á ánægju-
legan hátt einhugurinn er á
reið. Oss taer aldrei að gleyma
því, hve ómetanlegt það var
íslensku þjóðinni bæði inn á
við og, ekki síður, út á við, að
hún stóð þá sem eírtn maður.
íhugun þess mætti verða oss
lærdómsrík á öðrum sviðum.
Ef litið. er á það, hvernig oss
tókst að ráða fram úr þessum
vandamálum, verður myndin
fremur björt.
Hinsvegar hafa vonir brugð-
íst á ýmsum öðrum sviðum. •—
Um innanlandsmál hefir yfir-
leitt tekist miður að skapa
þann einhug, sem jeg í bjart-
sýni minni setti á óskaseðilinn,
er jeg tók við ríkisstj órastarf-
inu fyrir 8 árum. Sumpart
vegna þess, hve miður þetta
tókst, höfum vjer átt, og eig-
um enn, við mikla verðbólgu
og dýrtíð að glíma, sem mikið
veltur á um framtíð vora,
hvernig rætist úr. Og nú, hálfu
fimta ári eftir stofnun lýðveld-
isins rofar ekki enn fyrir þeirri
nýju stjórnarskrá, sem vjer
þurftum að fá sem fyrst og al-
raennur áhugi var um hjá
þjóðinni og stjórnmálaleiðtOg-
unum, að sett yrði sem fyrst.
í því efni búum vjer því eiin-
þá við bsetta flík, sem sniðin
var upprunalega fyrir annað
Nýársávnrp forsela íslands
land, með öðrum viðhorfum,
fyrir heilli öld. Er lýðveldið
var stdfnað, var þesS gætt að
breyta engu öðru í stjórnar-
skránni en því sem óumfljjan-
legt þótti vegna breytingarinn-
ar úr konungsríki í lýðveldi.
Mikil þróun hefir orðið á síð-
ustu öldinni með mjög breytt-
um viðhorfum um margt. —
Vonandi dregst eigi lengi úr
þessu að setja nýja stjórnar-
skrá.
Meðferð fjármála
Því verður tæpast neitað að
hugur flestra heíir oeinst íals-
vert að gróða og auknum tekj-
um hjer á landi undanfarin 8
ár, og ýmsar framkvæmdir
fengið svip af því. Þess var full
þörf að bæta og jafna kjör
manna hjer á landi. Óvæntar
tekjur einstaklinga og þess op-
inbera sköpuðu góða aðstöðu
til þessa, ef vel var á haldið.
Tilraunir hafa verið gerðar í
þessa átt og sumt hefir borið
árangur. En því fer fjarri, að
þetta hafi tekist að öllu leyti
eins vel og efni áttu að geta
staðið til. Fjármál og efnahags
mál eru vandasöm meðferðar,
ekki síst fyrir þjóð, sem hefir
svo litla æfingu í meðferð
slíkra mála, sem vjer höfum.
Það er erlent máltæki, sem
lýsir því, að mönnum hætti
við því. að einblína svo á trje-
in að þeir taki ekki eftir skóg-
inum sjálfum. Hefir ekki hent
oss eitthvað þessu líkt? Höfum
vjer ekki heillast svo af aukn-
um gróða, að vjer höfum ein-
blírtt um of á peninga og það,
sem kaupa má fyrir peninga?
Hefir einstaklingum. og stjett-
um ekki hætt við því að leggja
meiri áherslu en skyldi á aukna
fjáröflun? Höfum vjer ekki
stundum gleymt því, að maður
inn lifir ekki á einu saman
brauði, að til eru önnur verð-
mæti, sem einnig eru lífsnauð
syn? Mjer finst,. að svo hafi
verið.
Vjer erum ekki einir um
þess háttar mistök. Þau hafa
líka komið fyrir hjá öðrum
þjóðum. En vjer megum ekki
gleyma þvi, að margar þessara
þjóða mistu mikil verðmæti á
ófriðarárunum, annað hvort
fyrir beinar eyðileggingar hern
aðarins, fyrir það að vinnuaflið
dróst frá arðbærum framleiðslu
störfum að eyðandi . hernaði,
eða af öðrum ástæðum. Þessar
þjóðir þurfa því að leggja mik
ið á sig til þess að byggja upp
að nýju. Vjer urðurnt aðeins að
litlu leyti fyrir slíkum missi
verðmæta, samanborið við ótal
margar aðrar þjóðir. Sumir
hjer á landi virðast af þessum
ástæðum hafa tamið sjer þá
trú, að vjer þyrftum lítið að
oss að leggja, að minsta kosti
minna en margar aðrar þjóðir.
Að vjer hefðum sjerstöðu sem
væri betri en aðstaða annara
lþjóða. Og, að ósanngjarnt væri,
mæti þótt ekki verði beinlínis
mælt á peningamælikvarða.
fyrir mentun, vísindi og menn-
ingu. Alþjóðasambandið ua
heilbrigðismál. Alþjóðastyrktar
sjóð barna. Alt hefir þetta á
stuttum tíma unnið víðtækt
! og mikilsvert starf til aukinn-
Og að vinna að'breyttum hugs |ar menningar^og mannúðar v
Sveinn Björnsson forseti
að-vjer hjeldum ekki öllu því,
sem meira fjármagn en vjer
höfðum þekt áður hafði fært
oss af umbótum um alla aðbúð
manna og lífsvenjur.
Beynslan er óvægin
Reynslan er óvægin og hún
mun sýna oss, að engin þjóð
getur haft slíka sjerstöðu til
frambúðar. Með bættum sam-
göngum og margskonar auk-
inni tækni, hefir samlíf þjóð-
anna orðið alt annað og miklu
nánara en áður. Þjóðirnar eru
nú háðari hver annari en áður.
Einni þjóð 1 sambýlinu getur
ekki vegnao vel til frambúðar,
ef hinum vegnar ekki sæmi-
lega.
Af eðlilegum ástæðum, sem
jeg drap á, hefir viðleitni þjóð-
anna til endurreisnar snúist
mjög um endurreisn á fjárhags
sviðinu. Af því leiðir m. a. að
peningamælikvarðinn vill
verða nokkuð áberandi hjá
þjóðum, stjettum og einstak-
lingum, fleiri en oss íslending-
um.
En þess eru merki, að á
þessu sje að verða nokkur breyt
ing. Að. menn sjeu að komast
að þeirri niðurstöðu, að ef
menn halda áfram að einblína
á trjein sjái þeir aldrei sjálf-
an skóginn.
Er menn lesa erlend blöð,
verður ekki komist hjá því að
taka eftir því að fleiri og fleiri
af þeim sem um þau mál skrifa,
víkja að því, að það sje ekki,
og verði aldrei, einhlítt að
beina öllum huga og allri orku
að því einu að auka fram-
leiðslu verðmæta með sem
mestan hagnað fyrir augum,
og að hugsa of mikið um að
afla sjer þeirra lífsþæginda,
sem kaupa má fyrir peninga.
Menn verði einnig að hugsa um
tvent annað:
1. Að skapa skilyrði til þess
að varðveita frelsi þjóðanna
fyrir ásókn utan að og varð-
veita þau verðmæti sem þegar
eru fyrir hendi. í því skyni
hugsa þjóðirnar mikið um
margskonar vígbúnað og annað
öryggi hernaðarlegs eðlis.
2. Að reyna að vinna einnig
að því, sem gefur lífinu verð-
unarhætti í þessu efni.
Starfsemi
Sameinuðu Þjóðanna
Jeg vil fara fám orðum um
þá starfsemi í þessa síð.ar-
nefndu átt, sem þegar hefir
verið skipulögð óg er verið. að
skipuleggja á vegum Samein-
uðu þjóðanna. Svo að segja um
leið og ófriðnum lauk, eða jafn-
vel fyrr, hófst þessi starfsemi.
Jeg hygg að blöð, útvarp og
almenningur ljái þessari starf-
semi minni athygli en æskilegt
væri. Þriggja mánaða ársþingi
Sameinuðu þjóðanna er ný
lokið. Hverjar frjettir fjekk all
ur almenningur aðallega frá
þessu þingi? Það var um
ágreining á stjórnmálasviðinu,
sem erfitt reyndist að jafna;
um átök milli austurs og vest-
urs; um óvægileg orð andstæð-
inga í þessum málum hvers í
annars garð.
Skyldi þessu ekki hafa verið
veitt meiri athygli en sumu
sem gerðist á sama þingi, sem
kann að verða engu síður
merkilegt? Berlínardeilan, beit
ing neitunarvaldsins, átök um
upptöku ríkja sem óskuðu að
ganga í Banáalagið o. s. frv.
Þetta kannast víst flestir við.
En hvað hefir mátt lesa mikið
í blöðum um mannrjettinda-
skrána sem samþykt var á
þessu sama þingi án mótat-
kvæða af 48 ríkjum. Þau sam-
þyktu m. a. að hjer eftir
skuli virða það, að allir menn
sjeu bornir jafnrjettháir; að
varðveita trúfrelsi, skoðana-
frelsi, ritfrelsi og fundafrelsí í
öllum þessum rikjum og vinna
að því að svo verði með öllum
þjóðum. Ennfremur felast í
mannrjettindaskránni mikils-
verð atriði um fjelagsmál og
fleira. Það er erfitt að segja
það nú, hver áhrif þessi sam-
þykt kann að hafa í framtið-
inni. En ef þess er minst, hve
geysimikil áhrif mannrjettinda
yfirlýsing frakkneska þjóðfund
arins árið 1789 hafði og hefir
haft alt fram á síðustu tíma,
þá sýnist það ekki óvarleg til-
gáta að þessi samþykt 48 ríkja
geti haft mikil og góð áhrif á
þróun mannkynsins, eigi síður
en samþykt þjóðfulltrúa eins
ríkis fyrir hálfri annari öld.
Og það er ekki þing Sam-
einuðu þjóðanna einu sinni eða
tvisvar á ári, sem vinnur öll
verkin frekar en önnur þing.
Það eru sístarfandi á vegum
Sameinuðu þjóðanna nefndir
og stofnanir, sem vinna ómet-
anlegt mannúðar- og menn-
ingarstarf. Jeg skal aðeins
nefna nokkur dæmi: Alþjóða-
samband verkamanna (sem að
heiminum, og á sjálfsagt enn
meira óunnið, ef nýr ófriður
truflar ekki störfin — og jafn-
vel þótt það böl hendi mann-
kynið ennþá einu sinni, áð'
heimsstyrjöld skelli á. Þetta
ætti og að verða til þess að aukn
samúð og vináttu milli þjóð-
anna.
Bætt ÍMigarfar
Vonandi getur þetta haft
áhrif einnig til hugarfarsbreyt-
ingar hjá rnönnum, þeirrar
hugarfarsbreytingar, sem fleiri
og fleiri þyrstir í. Vjer verð-
um að reyna að veita þessum
málum meiri athygli en verið
hefir. Vjer þurfum, hver ein-
staklingur, að reyna að temja
oss að stinga hendinni í eigin
barm og ihuga, hvort ekki
megi bæta hugarfarið. Vjer
þurfum þá að beina athyglinn.i
alveg sjerstaklega að þeim
verðmætum í lífinu, sem ekki
verða ávalt fyrst og fremst met-
in til peninga.
Þegar mönnum hefir tekist
að skapa sjer betri lífskjör en
áður og aukin lífsþægindi,
hættir þeim við að hugsa sera
svo: Engu af þessu mun jeg
nokkurntíma sleppa. Jeg mun
gæta þess af allri orku, að ekk-
ert af þessu verði frá mjer
tekið. Jeg þarf þess til þess að
mjer og mínum geti liðið vel.
Þetta er hreinræktuð einstakl-
ingshyggja bundin við ytri
aðbúð.
Það er mannlegt að hugsá
þannig. En getur ekki verið
hjer að einhverju leyti um
hyllingar að ræða, eitthvað
sem sýnist en er ekki? Við
þurfum öll þak yfir höfuðið,
mat og drykk, klæði og skæði.
Alt þetta má oftast kaupa fyr-
ir peninga. En hve mikið þurf-
um vjer umfram þetta? Dóm-
ar manna um það verða senni-
lega nokkuð misjafnir, máske
eins margir og mennirnir eru,
hver með sínu viðhorfi.
Hvað gerir góður og gæt-
inn maður, ef hann einn góðan
veðurdag verður sannfærður
um, að tekjur hans hrökkva
ekki lengur fyrir því sem hann
hefir hingað til getað veitt sjer
af þægindum — eða jafnvel
nauðsyojum? Hann hugsar ráð
sitt og reynir að finna leiðir
til þess að minka kostnaðinn;
hvað hann geti minkað við sig
og hvað hann geti jafnvel neit-
að sjer alveg um af því, sem
hann hefir vanið sig á. Þetta
þurfa þjóðirnar að gera, og
margar þjóðir hafa gert það á>
ýmsan hátt undanfarin ár.
Vjer íslendingar verðum einn—
ig að vera við því búnir. Og ef
niðurstaðan yrði svo sú, sem
vísu var til áður, en fellur nú ^ hvergi nærri er ósennileg þótt
undir Sameinuðu þjóðirnar). I sumum icunni í fljótu bragði
Alþjóðasamband flóttamanna. | ag fjnnast slíkt fjarstæða, að
Samband sameinuðu þjóðanna Framh. á bls. 11