Morgunblaðið - 30.08.1949, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 30. ágúst 1949.
MORGUNBLAÐIÐ
9
ÖRLAGARÍKLR SÁTTMÁLI
ÁRA
Eftir Alexander Daliin
ÞAÐ var í morgunsárið hinn
24. ágúst 1939, sem Moskvu-
útvarpið tilkynnti, að undirrit-
aður hefði verið griðasáttmáli
milli Rússlands og Þýskalands.
Stjórnmálamenn víðsvegar um
heim spruttu upp úr rúmum
sínum og skunduðu til embætta
sinna. Sumir voru tortryggnir,
svo sem Daladier, sem hrópaði
í ákafa: „Þetta er firra, þetta
er fásinna.“
Launráð brugguð
Aðrir, svo sem Chamberlain
viðurkenndu af hógværð sinni,
að þetta kæmi mönnum mjög
á óvart, og væri ill tíðindi. —
Sannleikurinn var sá, að Hitler
hafði rjett fyrir sjer í því, að
frjettirnar hæfðu hinn hrjáða
heim eins og tundurskeyti.
Fyrst nú að tíu árum liðnum
verður með öllu rakinn upp-
runi þessa samnings og greitt
úr flækjum hans. Verður það
unnt með því að styðjast við
þýsk skjalasöfn, brjefaskriftir
stjórnarerindreka þessara tíma,
rjettarrannsóknirnar í Niirn-
berg og minningar þeirra, sem
við málið voru riðnir. Samning-
urinn varð ekki til í skyndingu
eins og sumir vilja vera láta.
Kreml brúaði bilið milli Hitlers
og Stalins með því að standa í
samningamakki við Breta og
Frakka til málamynda samtím-
is því, sem kommúnistar á laun
nálguðust Berlín að vel hugsuðu
máli.
Þegar sáttmálinn var undirrit
aður, segir í hinni þýsku skýrslu
að Molotov hafði drukkið Stalin
til, ,,en Stalin hefur breytt
stjórnmálaviðhorfinu með ræðu
sinni, er hann hjelt í mars þ. á.
og var hún fullskilin í Þýskal.“
Ræða Stalins, er hann hjelt á
þingi kommúnistaflokksins,
hafði að geyma fyrstu vísbend-
ingu þess efnis, að Moskva ósk-
aði eftir, að viðhorfið til Hitlers
yrði „eðlilegt“.
Eftir 1919
Raunar hafði oft verið reynt
að koma á skilningi milli Þýska
lands og Rússlands. Frá því
1919 höfðu þjóðirnar litið hvor
á aðra sem bandamenn í friði
og ófriði. Á árunum fram til
valdatöku Hitlers höfðu þær
oft haft leynilegt samstarf um
hernaðar- og stjórnmál. Árið
1931 sagði Stalin Emil Ludwig,
að ef um væri að ræða samúð
Rússa með einhverri þjóð, þá
væri það ekki með Ameríku,
„heldur hafa þeir vitaskuld
samúð með Þýskalandi.“ Einnig
í Þýskalandi var uppi stefna og
þá sjerstaklega í hernum, sem
var hlynnt vinfengi við Rússa,
þó ekki væri til annars en þess,
að Þjóðverjar þyrftu ekki að
heyja stríð nema á einum vig-
stöðvum. Hitlerstjórnin leitaði
fyrir sjer við og við, en án
árangurs. Fram til haustsins
1938 hjelst opinber fjandskap-
ur milli nazistanna og Sovjets-
ins.
Seinna urðu örlagarík straum
hvörf í Múnchen. Nokkrum vik
um eftir að sú dapurlega saga
gerðist, komu stjórnir Þýska-
lands og Rússlands sjer saman
um, að blöð landanna skyldu
l^ggja niður árásir á höfuð-
iciði Hitler kleift að heija styrjöld
ALEXANDER DALLIN, höfundur þessarar greinar,
hefir lokið níimi við rússnesku stofnunina í Columbía-
háskólanum. Hann vinnur að því að semja doktorsrit-
gerð um samhúð Þjóðverja og Rússa. Greinin birtist
upphaflega í New York Times.
Fyrri grein
ÁNÆGJA í KREML. — Stalin og Ribbentrop, utanríkisráð-
herra Hitlers eftir samningagerðina, sem gerði Hitler kleift að
fara í stríð.
paura hvors annars. Næsta
skrefið var viðskiptasamningur.
Svo hjelt Stalin ræðu sína 10.
mars 1939, þar sem hann for-
dæmdi vesturveldin fyrir að
„egna Rússa á móti Þjóðverj-
um.“
Meðan Litvinov átti í samn-
ingum við Frakka og Breta um
bandalag, þá óx leynimakk
Rússa og Þjóðverja frá því að
vera verslunarlegs eðlis til þess
að verða stjórnmálalegt sam-
komulag. Molotov kom í stað
Litvinovs sem utanríkisráð-
herra og fór hann þess á leit
við Breta og Frakka að senda
hernaðarsendinefndir til Mosk-
vu og höfðu þau þá nokkrar
vonir um samkomulag.
Rússar tala
tveimur tungum
Seinna kom í ljós, að Kreml
ljek tveimur skjöldum um þess-
ar mundir. Hinn 22. júlí var
tilkynnt í Moskvu, að teknar
hefði verið upp að nýju „samn-
ingaumleitanir um verslun og
lánsviðskipti" milli Rússa og
tæki til alls lkndflæmisins frá
Eystrasalti til Svartahafs.
Moskvumenn urðu áskynja,
hve mjög Hitler lá á að gera
sáttmálann, svo að hann hefði
óbundnar hendur í Póllandi.
Fóru þeir sjer því að engu óðs-
lega, ef svo skyldi fara, að hvor
tveggja biðillinn byði hag-
kvæmari skilmála, er allt væri
í eindaga. Hitler hafði fyrir
sitt leyti gefið hernum í skyn,
að árásin á Pólland hæfist hinn
1. sept., svo að hann var enn
bráðlátari en meðbiðillinn. Við-
ræður nokkra daga enn færðu
heim sanninn um, að sáttmál-
inn mundi hafa að geyma leyni-
lega skiptingu Póllands og
Eystrasaltsins.
Rússar draga samninga
við Vesturveldin
á langinn
Lokaáfanginn fer i hönd.
trop utanríkisráðherra hinn 19.
ágúst. Tveimur dögum seinna
var verslunarsamningurinn und
irritaður og birtur ásamt þeirri
greinargerð Rússa, að „einnig
stjórnmálaviðskipti yrðu auk-
in.“ Enn gerðu Frakkaar og
Bretar tilraun til að koma á (
bandalagi við Rússa, hvað sem i
það kostaði. En Ribbentrop var
á leið til Moskvu.
Vika
mikilla urlaga
Þannig hófst sú vika, sem í
var gert út um mikil örlög.
Meðan Ribbentrop flaug til
Moskvu bollalagði Hitler sigur
sinn. Hann stefndi aðalhers-
höfðingjum sínum til Berchtes-
gaden hinn 22. ágúst og tjáði
þeim áætlanir sínar. „Jeg skal
finna það, sem með þarf til nð
rjettlæta, að við hefjum styrj-
öld,“ sagði hann. „Engu mg.li
skiptir hvort nokkurt vit verður
í tylliástæðunni eða ekki. Eng-
inn spyr sigurvegarann, hvort
hann hafi sagt sannleikann. —
Þegar hafin er styrjöld, er það
ekki rjettlætið, sem skiptir
máli, heldur sigurinn.“ Öllum
undirbúningi innrásarinnar var
lokið, og Hitler afrjeð, að hún
, skyldi haíin 26. ágúst eða 4 dög-
um síðar.
Til að gleðja hershöfðingjana
bætti hann við: „Jeg hef ein-
ráðið, að við Stalin verðum sam
herjar. í fyrsta skipti í sög-
unni þurfum við ekki að berj-
ast nema á einum vígstöðvum.“
Foringinn hrópaði: „Gatan er
grejðari en .hún hefur nokkru
sinni verið. Leiðin er hermönn-
unum opin til Póllands. Styrk-
ur okkar er fólginn í hraðanum
og miskunnarleysinu. . .. Verið
óvægnir og harðir. Verið skjót-
ari og miskunnarlausari en and-
stæðingurinn."
Ribbentrop ræðir við
Stalin og Molotov
Að aflíðandi hádegi hinn 23.
ág. lenti Ribbentrop í Moskvu.
Hann ræddi í 3 stundir við þá
þeir, sem það gerðu, voru menn
irnir, er hittust af skyndingu í
Kreml.
Um óttubil hjeldu þremenn-
ingarnir undirritun samnings-
ins hátíðlega. „Herra Molotov
og Stalin drukku fast“, segir *
þýsku skýrslunni. Það var Ijett
yfir samræðunum. Stalin tjáði
Ribbentrop settlegur í bragði,
jað and-komintern sáttmálinn
^hefði raunar skotið Lundúna-
1 borg skelk í bringu svo og
bresku smákaupmönnunum. —•
Ribbentrop sagði af háttleysi
sínu, að Stalin gengi í and-
komintern bandalagið, þegar
öllu væri á botninn hvolft. —
Stalin og Molotov brostu hæv-
erkslega.
„Jeg veit, hve mjög
þýska þjóðin elskar
foringja sinn“
Brátt kom þar, að þremenn-
ingarnir ræddu framtíðarhorf-
urnar. Stalin var sammála
Ribbentrop um að niðra Bret-
um og sagði, að ,,ef Bretar væri
alls ráðandi í heiminum, þá
væri það vegna flónsku ann-
arra þjóða, sem sífellt Ijstu
blekkjast.“ Um Frakkland full-
yrti Ribbentrop við gestgjafa
sinn, að „það verður áreiðan-
lega sigrað,“ ef til styrjaldar
kemur.
Enn voru nokkrar skálar
drukknar áður en gestirnir
voru búnir til brottfarar. Stalin
drakk foringjanum til, því '\é
„jeg veit, hve mjög þýska þjóð-
in elskar foringja sinn.“ Ribb-
entrop vildi ekki vera eftirbát-
ur hans og drakk Stali'n ttl
heilla. Ér Ribbentrop fór frá
salakynnum Molotovs, þrysii
Stalin hönd hans og fullvissaði
hann um, að „Sovjetríkin munn
ekki bregðast samherja sínum,
og legg jeg þar við drengskap
minn.“
Þegar Ribbentrop og Hitler
hittust í Berlín síðdegis, Ijekti
þeir á als oddi. Upphafsáætlun
þeirra hafði verið hrundið í
framkvæmd: — Eining Frakk-
lands, Bretlands og Rússlanda
var rofin. Þá var sú áætlunin
eftir, að fá V.-Evrópu til hlut-
leysis. Ef gera átti innrásina í
Stalin og Molotov síðdegis og Pólland hinn 26- ágúst- eins n
aðrar 3 stundir eftir kvöld-
verð. í upphafi var Stalin þurr
á manninn, en er Ribbentrop
hafði fallist á hverja textabreyt
inguna á fætur annarri, fór hon
Dagana 3. og 4. ágúst virðast um að liðkast um málbeinið og
báðir aðilar hafa afráðið að >-einlægni gætti milli aðilanna.
leiða sáttmálann til farsælla Griðasáttmálinn var nokkuð
lykta. Allt að einu var tekið ó ræddur> en hann var það eina,
sem heimurinn fjekk að vita
um brugg þeirra. Fullkomið sam
komulag náðist. Molotov og
Ribbentrop undirrituðu þýsk-
rússneska sáttmálann, en Stalin
stóð þeim að baki.
Leynisamningur
Rússa og Þjóðverja
En við aðalsamninginn var
skeyttur leynisamningur, sem
var falinn þögninni um árabil.
í fjórum greinum, sem soðnar
voru saman í flýti, innsigluðu
stjórnir kommúnista og nazista
örlög þeirra landa, er lágu milli
þeirra, frá norðurheimskauti að
Svartahafi. Með einu penna-
striki voru örlög 50 milljóna
manna og 6 þjóðlanda ráðin, og
móti sendinefndum Frakka og
Breta, og tóku þær til starfa
Þjóðverja. — Tveimur dögum hinn 11. ágúst. Var þeim þá alls
seinna beindist athygli heimsins ókunnugt um þær viðræður, er
að þvi, að Vesturveldin hefði j fóru fram á bak við þá. Skýrsl-
fallist á að senda hernaðar- an um fundi þeirra við Voro-
nefnd til Moskvu. Hinn 25. júlí shilov marskálk, er franska
breyttust þýsk-rússnesku samn sendinefndin hefur gefið út, leið
ingarnir svo, að nú voru þeir ir i Ijós, hvernig Rússarnir
ekki framar um efnahagsmál og komu sí og æ með nýjar tálm-
fyrir opnum tjöldum, heldur anir og málalengingar.
var nú um að ræða leynilegar Berlín tók nú að sækja mjög
viðræður um stjórnmál. — í fast, að málum yrði hraðað. —
skemmtilegu kvöldverðarboði Hinn 15. ágúst fjellst Molotov á,
lýsti dr. Karl Schnurre, þýskur að flýtir væri „nauðsynlegur til
sjerfræðingur um utanrikis- að þurfa ekki að horfást í áugu
Verslun, þvi fyrir rússnesku við óþægilegar staðreyndir“ —
fulltrúunum, hvernig í kjölfar þ. e. að Þjóðverjar taki Pólland
viðskiptasamnings gæti komið upp á eigin spýtur. Loks fjellst
víðtækur stjórnmálasáttmáli, er Stalin á að taka á móti Ribben-
Hitler ráðgerði, varð að gefa
fyrirskipanir um árásina degin-
um áður. Því var 25. ágúst sá
dagur, er annað hvort varð að
hrökkva eða stökkva.
Öngþveiti.
sem ekkert varð úr
Undir hádegi spurði Hitler
blaðafulltrúa sinn, Otto Die-
trich, hvort nokkrar frjettir
væri af stjórnarkreppum í V.-
Evrópu. Þegar Dietrich kom
eins og álfur út úr hól og spurði,
hvað Hitler ætti við, hrópaði
íoringinn: „Vitaskuld á jeg við
bresku og frönsku stjórnina.
Engin lýðræðisstjórn tollir í
sessi eftir að hafa goldið slíkt
afhroð og Chamberlain og
Daladier hafa beðið vegna
Moskvusáttmála okkar“. En
ekkert varð af stjórnarkrepp-
unum.
Hitler og Ribbentrop höfðu
vaðið í villu og svíma og von-
uðu alltaf að Frakkland og Bret
land mundu setja ofan, og for-
Frh. á bls. 12.