Morgunblaðið - 11.03.1950, Blaðsíða 6
6
MORGUNBLAÐIÐ
Laugardagur 11. mars 1950.
Alflar leiðir, sem til greina lioma, skerða kjör
almennings meira en gengislækkunarleiðin
Haitastefnan skapar stöðuga útþenslu ríkisbóknsins
Góðir stúdentar!
Þessu erindi mínu maetti að
efni til skipta í þrennt. Fyrst
mun jeg ræða lítilsháttar þau
vandamál í okkar atvinnu- og
fjárhagslífi, sem nú kref jast úr-
lausnar, að því búnu mun jeg
ræða að nokkru þær leiðir, sem
til greina koma og svo að síð-
ustu koma að því að ræða þær
tillögur, sem sjerstaklega eru
til umræðu hjer í kvöld.
1
í hverju eru
vandamálin fólgin?
Það vandamál, sem er fyrst
og- fremst til úrlausnar í okkar
fjárhags- og atvinnulífi og
nauðsynlegt er að leysa sem
fyrst, er eins og kunnugt er
f járhagsvandamál útvegsins. —
Orsök þessa vandamáls er sú,
að eins og kunnugt er, þá hefur
framleiðslukostnaður hjer inn-
anlands farið stöðugt hækkandi
að undanförnu, en jafnframt því
þá hefur gengi íslensku krón-
unnar verið haldið óbreyttu og
verðlag erlendis á sjávarafurð-
um jafnvel farið lækkandi. Fyr-
ir löngu er í rauninni svo kom-
ið, að ein þýðingarmesta grein
sjávarútvegsins, nefnilega báta-
útvegurinn, hefur alls ekki get-
að staðið undir sínum fram-
leiðslukostnaði án styrks af
hálfu þess opinbera, og nú er
svo komið, að engin útflutn-
ingsframleiðsla ber sig lengur,
svo eitt eða annað verður að
gera henni til hjálpar.
Orsakir dýrtíðarinnar
Um þetta mál held jeg að
varla geti verið skiptar skoð-
anir hvaða skoðanir sem menn
annars kunna að hafa á þeim
leiðum eða þeim úrræðum, sem
hjer kæmu til greina. Jeg get
ekki farið langt út í það hjer,
að rekja orsakir dýrtíðarinnar,
þó að það sje í sjálfu sjer þýð-
ingarmikið undirstöðuatriði, að
gera sjer nokkra grein fyrir
þessu, því að til þess að lækna
sjúkdóminn, ef svo mætti segja,
þ áer auðvitað nauðsynlegt að
þekkja eðli hans og orsakir. En
í sem allra stystu máli þá ætla
jeg að segja nokkur orð um það,
hvernig mjer kemur þetta fyrir
sjónir, og raunar hygg jeg, eins
og jeg rnun nú færa nokkur
dæmi til stuðnings, að um það
atriði sje ekki ágreiningur á
milli hagíræðinga.
Orsök dýrtíðarinnar er sú, að
fjárfesting og hallarekstur hef-
ur að untianíörnu verið meiri en
nemur sparifjármyndun og af-
skriftum. Tii þess að gera dæm-
ið einfaldara má sleppa halla-
rekstrinum og afskriftunum og
segja, að höfuðorsök dýrtiðar-
innar sje sú, að fjárfestingin
hefur verið meiri heldur en
sparifjármyndunin. Það mætti
kannske roeð tiltölulega ein-
földu dæmi, sem að vísu er of
einfalt tii þess að allt sje tekið
þar með, gefa ofurlitla hug-
mynd um þann hugsunarhátt,
sem liggur þessu að baki.
Við getum gert ráð fyrir því,
iandsverslun hindrar ekki mi
Ræða Ólafs Björnssonar prófessors á sfúd-
enfafundinum í Listamannaskálanum
að þjóðartekjurnar næmu 1200
milljónum króna. Þessar tekj-
ur fá menn annað hvort úr
neysluvöruframleiðslu, og und-
ir neysluvöruframleiðslu heyrir
þá t. d. framleiðsla landbúnað-
arvara, innlends iðnaðarvarn-
ings og raunverulega líka sá
hluti útflutningsteknanna, sem
varið er til kaupa á neysluvör-
um, en hins vegar úr allskonar
fjárfestingarframleiðslu, en und
-ir hana heyra verklegar fram-
kvæmdir af öllu tagi, ýmsar
byggingar, hafnargerðir, og má
svo lengi telja.
Nú búum við í rauninni við
áætlunarbúskap, þannig að í
aðalatriðum þá eru það yfir-
völdin, sem ákveða það, hvern-
ig skipta skuli framleiðsluþátt-
um þjóðfjelagsins á milli neyslu
vöruframleiðslunnar og fjár-
festingarstarfseminnar. Fjár-
hagsráð ákveður það, hvað
mörg hús megi byggja, hvað sje
gefið af fjárfestingarleyfum, og
þar fram eftir götunum. Sömu-
leiðis ákveður f járhagsráð í stór
-um dráttum, hvernig innflutn-
ingnum eigi að skipta á milli
neysluvöruinnflutnings og inn-
flutnings á kapital- eða fjár-
festingarvöru. Segjum nú að
þessi yfirvöld mundu ákveða
það, að neysluvörur skyldu
framleiddar fyrir verðmæti,
sem næmi 700 millj. króna, en
fjárfesting skyldi nema 500
millj. þannig að þessum 1200
millj., sem þjóðartekjurnar
nema, er skipt þannig, að 700
millj. skapast í neysluvörufram
-leiðslunni en 500 millj. í fjár-
festingarstarfseminni.
Annað atriði er það, sem f jár-
festingaryfirvöldin ráða
— Fýrri hiuti —
hagfræðingarnir f jórir, sem stóð
-um að hagfræðingaálitinu; að
tilhlutan prófessors Magnúsar
Jónssonar, formanns Fjárhags-
Þegar launþegarnir sjá, að pen- ráðs, haustið 1948. Þar er rakið
ingar þeirra hrökkva skemmra fræðilega og all ítarlega, að
en þeir höfðu ætlað að afkoma orsakir dýrtíðarinnar sjeu ein-
þeirra versnar, þá vilja þeir fá ’ mitt þær, að fjárfestingin sje
hækkað kaup. meiri heldur en sparifjármynd-
unin. Sömuleiðis var í þessu
áliti vakin sjerstök athygli á
því, að ófremdarástandið í versl
unarmálunum, vöruskorturinn,
hinn mikli rnilliliðagróði o. s.
frv. ætti rót sína að rekja til
Nauðsynlegt að
samræma f járfestingu
og sparif jármyndun
Að síðustu má svo benda á
það, að ef halda á sömu fjár- þessa.
festingarstarfseminni uppi, og I
, * .„. ... , Þo að jeg nefni okkur fjora
það sparif je, sem bonkunum I, ö J
, , , , . . ... , , . í þessu sambandi, þa held jeg,
berst, er ekki nog til þess, þa , ■ ,,•*,*,*
* , . ... „ ,. , , . að það þurfi ekki ao skoða það
verður þessari fjarfestmgu ekki ,
^ , sem hernaðarleyndarmal leng-
haldið afram, nema með aukn- b
„ . , ur, að höfundunnn var raun-
um utlanum og nymyndun i ’
tekna, þannig að þetta leiðir þá lVerU ega ^ 1ne"a(ann> það
til þess, að þjóðartekjurnar ivar101135 Haralz ^æðmgur.
i i , , , , * jVið himr geroum ekkert annað
hækka 1 næstu umferð og svo ! ^
lr i, , t 11 • .. . . en að lesa þetta yfir, gera
koll af kolli. Þetta misræmi , ...
• it , .. . . kannske einhverjar smábreyt-
milli fjarfestingannnar og span . , , , _, J
n-r , . ... . mgar a þvi, lana okkar góða
-fjarmyndunarmnar er orsokin *
... 'i . . .. , nafn undir það og hirða fyrir
til sihækkandi verðlags og auk- , ^ , ,7,
,, . |það litilfjorlega þoknun og þar
mnar dyrtiðar. . l „ . ..A 6
t , ,, , , 'íram eftir gotunum. En einmitt
I sjalfu sjer er þetta kannske ;, , _
'i þessu aliti koma skyrt fram
sem
það er nu þanmg, að borgar A ÖXvVil
^ einfaldur hlutur, en ef til vill ' _ y
drmr t .d. oska eftir þvi, að; þessi grundvallaratriði,
kaupa neysluvörur fyrir 1000 er Það nu fyrst 0§ fremst skort'
millj., en spara aðeins 200 millj.
ur skilnings á þessu, sem er
þá sjáum við, að eftirspurnin ein aðalorsök þess, hve lítinn
eftir neysluvörunum nemur árangur hinar svokólluðu dýr-
1000 millj., en kostnaðarverð tíðarráðstafanir sem hingað til
þess sem er á boðstólum af,hafa verið gerðar> hafa borið'
þeim, er aðeins 700 millj. króna Það má kannske leggja okkur
virði. Hjer er því um mismun
að ræða, þannig að eftirspurn
er meiri heldur en framboð,
sem nemur 300 millj króna.
Þetta myndi svo leiða til þess,
að neysluvörurnar hækkuðu í
verði, þær verða seldar á 1000
þús. millj. króna og mismunur-
inn á söluverði þeirra og því,
sem kostaði að framleiða þær,
kemur þá til að renna sem gróði
til framleiðenda þessara vara.
hagfræðingunum það til lasts,
að við höfum ekki nægilega
snemma vakið athygli á þessu.
Ef rakin er forsaga þessa máls,
eða þær hugmyndir, sem fram
hafa komið um þetta frá hag-
fræðingum, þá tel jeg að í fyrsta
skipti hafi verið vakin athygli
á þessu í hagfræðingaálitinu frá
1946.
Þó að ekki sje langt út í það
farið þar, er þó skýrt tekið
þess að skapa verð-bólgutil-
hneigingu. Nú er það að vísu
þannig, að þessi gróðamyndun
í neysluvöruframleiðslunni ger-
ir tekjuskiptinguna ójafna, og
ekki myndi þetta þá sennilega leiða
yfir, en það er, hvernig borg- til þess, að það yrði sparað
ararnir skipta tekjum sínum á nokkru meira heldur en áður,
milli þess, sem þeir verja til svo að neysluvöruframleiðend-
neysluvörukaupa og þess sem ur myndu leggja eitthvað af
þeir spara, því að ef sjeð er burt þessum gróða fyrir, sem myndi
frá sköttum og öðru slíku, má íj þá þýða það, að þeir eignuðust
aðalatriðum segja, að borgar- í þau framleiðslutæki, sem fram-
fram, að enda þótt áhugi væri
Á ýmsan hátt verður þetta til þá rnikill fyrir fjárfestingu af
ýmsu tagi, sem almennt var
nefnt nýsköpun, þá gæti orðið
of mikið af því góða. Tillögurn-
ar um stofnun fjárhagsráðs mið
-uðu fyrst og fremst að því að
setja hjer einhver takmörk. Það
má kannske deila um það hvort
arnir kaupi annað hvort neyslu-
vörur og þjónustu fyrir sína
peninga eða þá, að þeir leggja
leidd eru, eða eignuðust kröfur,
sem því svarar, og alltaf hlýtur
það að vera þannig, þó að mis-
þá fyrir. Ef það væri nú þannig,' ræmi sje kannske á milli fyrir-
miðað við það sem við sögð- j ætlana um sparnað og fjárfest-
um, að neysluvöruframleiðslan | ingu, að eftir á þá hlýtur þetta
næmi 700 millj. og fjárfesting- j alltaf að verða jafnt hvað öðru.
arframleiðslan 500 millj., að
borgararnir skiptu tekjum sín-
um milli neyslu og sparnaðar í
nákvæmlega sama hlutfalli,
þannig að þeir keyptu neyslu-
vörur fyrir 700 millj. króna, en
spöruðu 500 millj., þá væri það,
sem kalla má peningalegt jafn-
vægi, það væri ekki tilhneiging
til verðhækkana og atvinna
gæti verið nokkurn veginn nægi
-leg fyrir alla o. s. frv. En ef
En þetta leiðir einnig til verð-
hækkana á annan hátt. Þessi
mikli gróði í neysluvörufram-
leiðslunni mundi leiða til þess,
að framleiðendur þar mundu
vilja auka framleiðslu sína, svo
þeir mundu bjóða í framleiðslu-
þætti, sem væru nötaðir í fjár-
festingarframleiðslunni. í þriðja
lagi, og það er kannske aðal-
þetta hafi verið heppilegasta
mönnum hafa seinna orðið Ijós.
Mætti lesa upp úr því örfáar
setningar.
Þar stendur svo: „Vegna sí-
felldrar óvissu um framtíðar-
horfur, væntanlegan innflutn-
ing og efnisútvegun, er miklu
vinnuafli haldið lítt virku eða
óvirku bæði í iðnaði og við
byggingar. Fyrirtæki, sem kost-
að hafa stórfje, geta ef til vili
ekki starfað að fullu vegna
skorts á útbúnaði, er ef til vill
kostar ekki nema lítið f je. Mik-
ill fjöldi manna eyðir tíma sín-
um mestmegnis í efnisnöp og
sífellt stapp við innflutnings-,
skömmtunar- og fjárfestingar-
yfii-völd. Oft er hjer um fag-
lært, dýrt vinnuafl að ræða.
Þetta á ekki einungis við hið
eiginlega atvinnulíf, heldur
einnig við heimilin. — S'ífellt
meira af tíma húsmæðranna fer
í leit og bið, og þetta nær einn-
ig til heimilisfeðranna, og það
bitnar aftur á móti að nokkru
á atvinnu þeirra. Á hinn bóg-
ráðstöfunin, en það sem fyrir inn þenst innflutnings-, skömmt
vakti, var fyrst og fremst þetta,
að setja því einhver takmörk,
hvað ráðist yrði í mikla fjár-
festingu. Það næsta sem skrifað
hefur verið um þetta af hag-
íræðingum, voru nokkrar grein
-ar, sem jeg skrifaði í Morgun-
blaðið vorið 1948, Allt var það
þó lauslegt., eins og eðlilegt er
í slíkum blaðagreinum, en þar
gerði jeg nokkra grein fyrir
því, að ein af aðalorsökum hinn
-ar vaxandi dýrtíöar væri sú,
að fjárfestingin væri meiri held
ur en gjaldeyrisgeta þjóðarinn-
ar og sparnaðargeta leyfði.
Hagfræðingaálitið frá 194S
-unar- og hömlukerfi ríkisins
stöðugt út og dregur til sín æ
meira vinnuafl úr öðrum grein-
um. Þá þróun má frá þjóðhags-
legu sjónarmiði telja til af-
kastarýrnunar,“
Sumir mundu kannske ætla,
að ef höfundanna að þessu hefði
ekki verið getið, að þetta hefði
getað staðið í grein í „Frjáls
verslun“ eftir t. d. Eggert Krist-
jánsson eða einhvern kaupsýslu
-mann annan þekktan, en þetta
stóð raunar í álitsgerð okkar
fjórmenninganna.
Á síðastliðnu sumri, þegar dr.
Benjamín Eiríksson var hjer á
vegum þáverandi ríkisstjórnar,
Það ítarlegasta, sem fram þá kom greinargerð fyrir þessu
hefur komið um þessi efni fyrir
atriðið, þá hlýtur þetta að leiða Benjamín, ef svo mætti segja,
til krafna um hækkað kaup.var álitsgerð, sem við sömdum,
miklu betur undirbyggð tölu-
lega heldur en áður hafði verið.
Frh. á bls. 7