Morgunblaðið - 04.04.1951, Qupperneq 5

Miðvikudagur 4. apríl 1951
MORGUNBLAÐIÐ

LímidatTtS tónlistarinnar44 frá (Vfoskva Fimmíu®u,:
Kæri höfuð-tónlistargagnrýn- I
andi íslands:
Mjer þykir fyrir því að sjá í
Morgunblaðinu, að þjer gjörið |
yður að talsmanni „línudans-
tónlistarinnar" frá Moskva. O-
frjáls og ófrjó tónlist, sem hlýð-
ir lagafyrirmælum ógnarstjórn-
arinnar! Jólasálma saklausra
barna afskræmir hún að boði
valdhafanna o'g gjörir að „djöftil-
legu“ innrósar-hergöngulagi —
samkvæmt yðar eigin frásögn. I
Er þetta í samræmi við eðli .
listarinnar?
Listin er alltaf smekksatriði — !
og ef yður fellur vel við ríg- ^
bundna afskræmis-list, þá er það
yðar einkamál. En þjer hafið á-
byrgð gagnvart fjöldanum, sem !
dáir yður og virðir.
Tónlistargagnrýni á að vera
frjáls, eins og listin sjálf. Og jeg
er yður ekki sammála, kæri dr.
Páll, um list Katchatúríans. Hún )
virðist mjer vera ófrumleg stæl- I
ing á Tschaikowsky og öðrum
eldri Rússum — en ekki að sarha
skapi vel heppnuð. Hún er há-
vaðasöm og ruddaleg i meira
lagi.
Því hefur verið haldið fram
hjer, að Katchatúrían þessi sje
„frægur“ vestan hafs. — Það rná
segja okkur íslendingum allt —
með því að við höfum smíðað ut-
an um okkur einskonar einka-
járntjald úr reglugjörðum og
lagat'yrirmælum, sem varna
frjálsum frjettaflutningi að ber-
ast til landsins með blöðum og
tímaritum.
Það vill svo til, að jeg hef'
dvalist í Bandaríkjunum, meira
og minna, í síðastliðin átta ár — j
eða síðan 1942. Jeg fylgdist vel
með því sem fram fór í tónlistar- J
lífi New York borgar og víðar |
í Ameríku, en New York er mið-
stöð listalífsins í Bandaríkjunum.
Nafn Katchaturians sá jeg aldrei
á verkefnaskrá tónleika. Þó
kunna verk hans að hafa slæðst
inn í einstaka tónleika á þessum
árum, þó jeg yrði þess ekki
vör. En að segja að þetta tónskáld
sje frægt, eða „populært", vest-
an hafs nær ekki nokkurri átt. f
Annar maður með sama nafni,
Katchetúríán, er frægur í Amer- t
íku og má vera að þar hafi ver- i
ið blandað málum. Þessi maður'
var málari og bjó í New York
í mörg ár, þar til hann dó fyrir
örfáum árum. Var sá maður
persneskur að ætt — enda báru '
verk hans með sjer ótvíræð ein- :
kenni hinnar austrænu listar.'
Verk hans voru á sjerstakri sýn-
ingu í New York árið 1949, þeg-
ar Persakeisari — sem nú er
nefndur írans-keisari — var á
ferð í Bandarikjunum. Hafði ■
hann málað mynd af keisaranum,!
sem var þar til sýnis.
Þegar jeg kom aftur heim til
íslands, siðastliðið vor, heyrði
jeg í fyrsta sinn tónlist Katcha-1
túríans í útvarpinu hjer. Jeg
varð dálítið undrandi og hugs- j
aði: Nú — var hann líka tón-'
skáld? — En siðan hef jeg kom-
ist að raun um, að þetta eru tveir
menn — annar frægur málari í
Ameríku — en hinn, tónskáldið,
óþekktur maður þar.
Að tónverk Katchatúríans og
tveggja annara tónskálda rúss-
neskra, sje uppfærð vestan hafs
v,jafnóðum og þau birtast“ er mis
sögn, kæri doktor. Hvaðan sem
sú missögn kann að stafa.-------
Fiugufótur fyrir þessum frjett-
um kann að vera sá, að Shostako-
vitz, einn þessara manna, átti
einu sinni því láni að fagna, með-
an á stríðinu stóð, að 5. symfónía
hans var tekin á míkrófilmu og
flogið með hana til New York,
þar sem hún var uppfærð, ný af
nálinni. Það þótti tíðindum sæta
i þann tíð.
Skömmu seinna fjell sá maður
í ónóð hjá Stalin, fyrir að semja
tónverk, sem vestrænum þjóð-
um fjelli í geð. Brást hann auð-
mjúklega við og lofaði bót og
betrun. En þá bregður svo við,
að verk hans heyrast ekki vest-
an hafs lengur — og hefur svo ver
ið hin síðari ár. — Nú er hann
kominn í náðina aftur hjá Stalin
og svo hátt í tignina, að hann var
Opíð brje! f!l dr. Páfs fsó!
\
V
sendur með sendisveitinni á
„Friðardúfu-þinginu“, sem haldið
var í New York 1948. Og aldrei
hef jeg sjeð aumari svip á manni,
heldur en á Shcstakowitz, þegar
hann kom vestur til að sitja það
þing! Enda hafði hann þá geng-
ið ur.dir okið og heitið því, að
halda tónverkum sihum „á lín-
unni“.
Sovjet listamenn eru nauð-
beygðir til að semja og flytja
„pólitísk" tónverk. Tónlist Rúss-
lands er ekki frjálsari en hvað
annað þar i landi. Hitler bann-
aði á sínum tíma að flytja tón-
verk eftir aðra höfunda en Aría.
Stalin gengur lengra og bannar
að semja annað en það, sem
íellur valdhöfunum í geð!
Rússum nútímans hættir mjög
til að státa af listum sínum. En
sannleikurinn er só, að hin rúss-
neska líst, sem mjög er í háveg-
um höfð i Bandaríkjunum, var
mótuð af stórbrotnum listamönn-
um, sem uppi voru fyrir og um
aldamótm síðustu. Má þar fremst
frægan telja, Tschaikowsky,. sem
fæddist rjett fyrir miðja nítjándu
öldina, en dó íyrir aldamót. Hann
var fyrstur rússneskra tónskálda
til að fá viðurkenningu í Vestur-
Evrópu, því rússnesk tónlist var
ekki viðurkennd þar fyrir hans
daga. Næstir honum komu þeir
sem kallaðir voru „The Big Five“.
Þeir voru samtimamenn hans, en
þó yngri í listinni. Voru það þeir
Borodin, Rismky-Korsakov,
Moussorgsky, Cui, Glasanov. Var
það á fyrsta tug tuttugustu aldar-
innar, sem þessir menn stóðu á
hátindi frægðar.— eða löngu á
undan bjdtingunni 1917. Strav-
insky var yngri en þessir menn,
enda þurfti hann að flýja land
eítir byltinguna og býr nú í
Kaliforníu. Rachmaninoff þurfti
líka að flýja land og dó í útlegð
í Kaliforníu fyrir örfáum órum
síðan. ■— Hljómsveitarstjórarnir
írægu Koussewitzky og Stok-
owsky hafa einnig fengið grið-
land í Ameríku — ásamt píanó-
snillingunum Horowitz, Brail-
owsky og Arthur Rubinstein —
svo að nokkur nöfn sjeu nefnd
af öllum þeim hundruðum stór-
brotinna listamanna, sem orðið
hafa að flýja land vegna stjórn-
arfarsins i Rússlandi. — Proko-
fieff, sem þjer nefnið meðal nú-
tíma listamanna Sovjet Rúss-
lands, var reyndar einn af alda-
móta-listamönnum Rússlands, því
hann var með hinum fræga
Diagilef-ballett, sem kenndur er
við Monte Carlo, og samdi verk
fyrir ballettinn, sem flóttamenn
Rússlands gerðu frægan um alla
Evrópu og Ameríku. Hann virð-
ist þó hafa snúið aftur heim —
en fallið hefur hann í ónóð, sam-
kvæmt fregnum, sem segja að
nýlega hafi honum verið fyrir-
gefin öll hans fyrri list, með því
að hann hefur heitið því að
þræða nú „línuna“ eftirleiðis. —
Virðist svo sem maðurinn sje far-
inn að ganga í barndóm!
Kynnst hefi jeg frægum ball-
ett-manni rússneskum, sem
gjörði tilraun til að vinna með
byltingarstjórninni — en kaus
heldur útlegð heldur en að
beygja sig og hneppa list sína
í viðjar Sovjet-stjórnarinnar.
Hann var kennari eða prófessor
í sinni göfugu list. Verkamenn
og konur, sem enga hugmynd
höfðu um undirstöðuatriði list-
arinnar voru teknir í ballettinn
og látnir dansa, sagði hann. Og
líkt mun hafa verið í fleiri grein-
um listarinnar. Kúltúr forfeðr-
anna að engu hafður —- og ný
list byggð á engum gömlum
grundvelli. — Þessi listamaður
elskaði og þráði föðurland sitt ó
meðan hann lifði.. „Hvenær sem
jeg kem heim, verður af mjej;
tekið höfuðið",. sagði ha.nn. Hann
dý 1944 ,á New Jersey.
Öðrum manni. rússneskum, hef
jeg líka kynnst, sem vgf jeikhús-
stjóri við eitt leikhúsið í Moskva,
cn hrökklaðíst þaðan allslaus ,ár-
ið 1923. Hann vann einnig fyrstu
órin með byltingar-stjórninni, en
gat ekki hlýtt boði hennar og
banni hvað listinni við kom. —
Hann flúði til Evrópu og gjörð-
ist leikhússtjóri við helstu leik-
hús höfuðborganna þar, og má
ennþá sjá merki áhrifa hans í
helstu leikhúsum Evrópu. Þessi
maður býr nú i Connecticut í
Bandar ik j unum.
Það má segja eins og Jósep
sagði við bræður sína forðum:
„Þjer ætluðuð að gjöra mjer illt,
en Guð snjeri því til góðs“ —
því listamenn þessir hafa flutt á-
hrif hinnar þróttmiklu og frum-
legu mssnesku listar um Öll Vest
urlönd síðastliðin 30 ár, til ágóða
fyrir allan hinn vestræna lista-
heim. En nú bregður svo við, að
Sovjetstjórnin vill fleyta rjóm-
ann af frægð þeirra manna, sem
hún hefur ofsótt og hrakið í
útlegð.
En hvað gjörst hefur heima
fyrir í Rússlandi á sama tíma
vita fáir — allra síst íslending-
ar, af fyrgreindri ástæðu — þvi
Rússar hafa byggt um sig ósýni-
legan „kínverskan múr“, sern
enginn kemst inn fyrir eða út
úr — nema vildarmenn valdhaf-
anna, og í þeirra erindum.
Jeg hygg að við sjeum á sama
máli, dr. Páll, um það að engin
list geti. nóð fullum þroska á fá-
um árum, sem svift er bæði sam-
bandi við fortíðar listamenningu
sína — og keyrð er í fjötra ó-
frelsis í nútið.
Verið í Guðsfriðí.
Krisíín Þórðardóttir Thoroddsen.
Svar !rá Pál!
fsólfssyni
RITSTJÓRN blaðsins sýndi Páli
Isólfssyni ofanritað brjef og ósk-
íði hann að segja þetta:
KÆRA frú Kristín Þ.Thovoddsen!
Á dauða mínum átti jeg von, en
ekki opnu brjefi frá yður. Vil jeg
þó nota tækifærið til að tjá yður
að slík brjef munu mjer ætíð kær-
komin frá yðar hendi, hvort held-
ur þau eru opin eða lokuð.
Hið ágæta brjef yðar er goít
sýnishorn þess, hvernig hægt er að
koma af stað deilum án alls til-
efnis, list, sem jeg hjelt þó .frekar-
tilheyrði stjórnmólamönnum en
yndisiegum konum.
1 rauninni erum við sammóla,
kæra frú um allt það, sem máli
skiftir. Það er p.ðeins þegar þjer
misskiljið mig eða sjálfa yður, eða
hermið rangt frá staðreyndum,
sem okkur ber á rnilli. Til þess
að leiðrjetta þann misskilning,
skal jeg nú rekja hjer helstu at-
riðin.
Þjer segið að jcg hefi gjört mig
að „talsftianni línudans-tónlistar
frá Moskva“. Sjálf segið þjer, að
listin eigi að vera frjáls. Hvað
sagði jeg? „Jeg tel, að illt sje að
ákveða með Iagáfyrirmælum
hvert stefna ber í þesum efnum,
því fyrst og fremst er sönn tón-
list, og á að vera, persónuleg tján-
ing. Snilligáfan ryður sjer sína
eigin braut, henni verða engin tak-
mörk sett hvort sem er, eða hvað
sem öðru líður“. Hvað ber hjer
á milli, kæra frú Thoroddsen?
Um list Khachatúríans segið
þjer: „Hún virðist mjer vera ó-
frumleg stæling á Tschaikowsky
og öðrum eldri Rússum — en
ekki áð sama skapi vel heppnuð".
En bíðum við. 1 niðurlagsorðum
greinar yðar, segið þjer: „að eng-
in list geti náð fullum þroska á
fánm áram, sem svift. er bæði sam
bandi við fortíðar listmenningu
sína — og keyrð er í f jötra ófrelsis
í nútíð“. Og' þjer eigið hjer aftur
við list Khachatúríans.
Þetta er auðvitað rjett, en það
stangast illa á við það, áem þ.ier
segið um stælinguna á Tschaikow-
sky og öðrum eldri Rússum. —
Annars er best að tala varléga um
stælingar. Þær koma í ljós ú'marg
Framh. á bls. 12.
Þorsfeínn Sigui
Bóndi er bústólpi
— bú er landstólpi,
því skal hann virður vel.
ÞEGAR hálfrar aldar skeið er
runnið af ævi mannsins er vert
að staldra við hjá merkjastein-
inum og svipast um. Á þessu ævi
skeiði hefur rhaðurinn venjuleg-
ast náð að mestu andlegum
þroska og vexti, og sýnt hversu
dugandi hann er og hvað í honum
býr, og þá hvers má af honum
vænta meðan orka og líf endist Er
það þá holt og nytsamt samferða-
mönnunum að meta og dæma
verk hans og hann af rjettsýni.
Sje um að ræða atörku, dugnað
og aðra mannkosti, má sá dómur
verða mörgum til örvunar og
eftirbreytni.
Það var því hinn merkilegasti
háttur upptekinn, þá farið var
að minnast íslenskra bænda með
afmælisgreinum í blöðum og
tímaritum sem annara merkra
þegna þjóðfjelagsins. Með því
var sú langa þögn. rofin, sem á
var um drýgðar dáðir í sveitum
landsins, og um þann þátt í ís-
lénsku þjóðlífi er svo var þraut-
vígt að engin Heiðnabergsloppa
náði að höggva sundur. Er þetta
því rjettsýnni sem vaxtarbrodd-
ur þjóðlífsins hefur fengið nær-
ingu og lífsorku þaðan og enn
mun lengi við vara.
Jeg vil hjer með noltkrum orð
um aðeins geta eitis fimmtugs
bónda, sem með elju og atorku
hefur' skipað sjer í fremstu bænda
röð í sinni sveit.
Þorsteinn bóndi Sigurðsson i
Enni ótti fimmtugsafmæíi 1. mars
s.l. Hann er fæddur I. mars 1901
að Litla-Vatnsskarði á Laxár-
dal í Húnavatnssýslu. Foreldrar
hans voru Sigurður Seminsson og
Elísabet Jónsdóttir, Magnússon-
ar á Fjalli. Eru ættmenn beggja
þeirra hjóna þekkt sem myndar
og dugnaðarfólk.
Sigurður Semingsson og kona
hans bjuggu fyrst á Litla-Vatns-
skarði, en fluttust eftir fá ár að
Hvammi í Laxárdal og bjuggu
þar um þrjátiu ára skeið. Eftir
lát konunnár bjó Sigurður þar
síðast nokkur ár með börnum
sínum. Þau hjónin byrjuðu með
lítil efni, eins og algengt var á
þeim tima. En þrátt fyrir erfið-
Ustu skilyrði — búskap á ljeleg-
um kotum í mestu harðindasveit
tókst þeim hjónunum að ala upp
stórann barnahóp, og efnast all-
vel á seinni árum. Sigurður
keypti Hvamm og rak þar snot-
urt bú.
Þorsteinn, sem var einn af tíu
börnum Hvammshjónanna, fói
ungur heiman til að vinna fyrii
sjer á sumrin og ljetta þannig
erfiði foreldra. sinna. Var hann
aðeins eliefu ára, þá hann fór serr
vikadrengur að Geitaskarði. Bjc
þar þá sveitahöfðinginn Árn:
Þorkelsson. Var Árni barn-
góður, en gerði samt fyllstu kröí
ur til vngri sem eldri um erfiði
og afköst. En mælt var að honun-
hefði líkað vel við Þorstein, þc
ekki væri hann þá hár í loftinu
Alfarinn heiman fór Þorsteinr
þrettán ára gamall og vann þr
algert fyrir sjer. Var hann svc
hjú ýmsra bænda til tuttugu og
þriggja ára aldurs. Þótti hanr
skara fram úr flestum að kappi oé
karlmennsku við flest sveitastörl
og var því eftirsóttur og bauðs'
betra kaup en almennt tíðkaðist
Lærðist Þorsteini shemma a<
treysta á afla eigin handa, og ac
ekki er rriinna vert að. gæta fen|
ins fjár en afla þess.
Árið 1824 fluttist Þorsteinn ac
Enni og gerðist róðsmaður hj:
Halldóru Ingimundardóttur, ei
bjó þar ekkja. En fimm árum.sií
! ar giítist Þorsteini og hafa þai
] búið þar síðan. Strax á fyrsti
búskaparárum sínum í Enni ein
beitti Þorsteinn orku sinni að bi
skapnum og ræktuninni — sljet
' aði (únið og stækkaði.. Var töðu
fengur þá lítill á Er.ni og engja
I slægjur að heita engar, end:
I hafði þúskapur þar mest byggs
Ú sauðfjárbeit. Meðan stóð á túi
ræktuninni, sótti Þorsteinn hey
skap á flæðiengjum í Þingi og ó;
ekki í augum erfiðleikar við svo-
langsóttan heyafla, þegar á þann.
hátt var hægt að stækka búið.
Eins og áður er á drepið, er
Enni ekki stórbýli, til þ-'S!»
skortir landrými og útengi, en
hefur hagsætt kjarnaland og
fjörubeit. En þegar Þorsteinn
kom að Enni var þegar farið aí>
þrengjast um hagábeit. Hafði
Kaupfjelag Húnvetninga þá'fyrir
alllöngu byggt verslunarhús sín
norðan Blöndu í Ennislandi, og
fentrið auk þess allmikið lancl og
girt það til afnota fyrir viðskipta
menn. Fjölgaði bráðlega ibúðum
kauptúnsins norðan Blöndu, sem
höfðu kýr og annað búfje. Sóttu
þeir um ræktunarlóðir í Ennis-
landi og kröfðust þar beitar fyrir
fienað sinn. Gat Ennisbóndinn
illa staðið móti þessum kröfum,
enda varð við þeim að mestu. Þeg
ar svo káuptúnshlutarnir, beggja
megin árinnar voru sameinaðir í
einn hrepp, gerði Blönduóshrepp-
ur kröfu til kaupa á þeim hluta
Ennislands, sem raunverulega
var þá notað af kauptúnsbúum.
Við það tapaðist frá búrekstri :*
Enni meir en þriðji hluti lands-
ins. Varð þessi eðlilega og ófrá-
víkjanlega þróun kauptúnsins
mikið áfall fyrir athafnabónda á
litilli jörð. Hefðu sennilega flest-
ir bændur í sporum Þorsteins
gefist upp við búskapinn og selt
jörðina. Með hetiudáð og harð-
fylgi varði hann land sitt meðan
mátti. En að endaðri orustu og
óhjákvæmilegum ósigri hugsaði
hann: „Ekki skal gráta, heldur
safna liði“. Lagði hann með tvd
földu afli til atlögu að móum og'
mýrum og breytti þeim í iðgrænt
tún, og bætti þann veg tapið. SvO
fer hverjum sem ríkir eru af
ráðsnild og dugnaði. Þorsteíni
hefur tekist að færa svo út < arð~
inn að reka má stórt bú i Er.ni
á heimafenginni töðu og öðr-
um jarðarnytjum. En Ennistúníð
eitt hið fegursta i hjeraðinu, þar
sem það hallar með mjúkum líu
um móti suðri og sól. Bíður og
mikið uppþurkað land þess, ul>
verða sumpart brotið til ræktun-
ar, en annað til beitar. Þanr.ig
geta hagsýnir atorkumenn breytt
smábýlum í stórjarðir.
Þorsteinn í Enni naut engra
skólamenntunar, nema nokki ar
tilsagnar undir fermineu, serr*
hann hefur ávaxtað vel. Er hann
einn þeirra er má kalla siáif-
menntaðann með ágætum.
Jónatan Líndal hreppstjóri safið.i
meðal annars um Þorstein 1 ræðit
í fimmtusafmæli hans, að hann
væri svo vel menntur að harm
vgeri hið besta fær til allra trún-
aðarstarfa. sem um væri að ræðf*
i sveitafjelögum landsins. Ert*
ummæli Jónatans góður vitnis-
burður, og encla undirstrikaðar af
Jpeim öðrum, er best til þekkja.
Þorsteinn var fyrst kosinn *
hreppsnefnd Engihliðarhreppu
1934 og alltaf síðan entíurkosinn.
Vara oddviti sveitarinnar hefur
hann verið tvö siðustu kjörtíma-
bil. I stjórn og endurskoðun vegí*
fjelagsins hefur hann verið í
sextán ár. Ýmsum fulltrúastörf'-
um fleiri fyrir sveitunga sína
hefur hann gegnt lengi. Þorsteinir
gengur heill og óskiptur til fylgiít
hverju máli, sem harin telur rjett
og hann tekur að sjer, og lætur
ógjarnan hlut sinn. Hefur hanr*
sem aðrir hreinlyndir og harð-
snúnir málaúdgjumenn orðið fyr
ir allmiklu aðkasti þeirra er telja
slíkt skaðlegt ofurkapp, ■ eða
télja hlut hans verða of mikinn.
Er eðlilegt að slíkt reyni um oi'
skapríkan mann. svo brugðið geti
til harðleikni í orustuhilanum.
En djörfung og drengskapur eru
samt sem áður hans sterku eig-
inleikar, og því mega við hann
sættir takast á ómenguðum gruncl
velli.
Þörsteini ér jafn hugleikið aö
Vinna' að heill sVéitar sinnar og
verja rjett hennar seríi sinn eifir*
Og sje það sKoðun hans að ekk'*
sje rjétt að farið i þeim má'lum
snýst hanh hart við hverjum sen\
Framh. á bls. 12.