Morgunblaðið - 02.11.1951, Side 5

Föstudagur 2. nóv. 1951.
MORGUN BLAÐIÐ
5
Landsfundarræða lljerriii Bepedikfssoiiai’
Fransh. af bls. 2
flota, sem nú er orðinn sæmi-
lega álitlegur, og hefur enn auk-
ist við komu varðskipsins Þórs,
er einmitt var samið um og veitt
fje til meðan Jóhann Þ. Jósefs-
son var fjármálaráðherra, hinn
sami, er var meðal upphafs-
manna þess, að fyrsti Þór var
keyptur.
Áður en allar þessar ráðstaf-
anir voru gerðar, mátti segja, að
útlendingar hefðu um langt skeið
haft friðland til ýmiskonar at-
hafna innan landhelginnar, sem
þeim voru nú bannaðar, og má
því nærri geta, að ýmsum hafi
þótt illa við sig komið. Má þó
ekki gleyma því, að oft áður
hafði skorist í odda við landhelg-
isgæslu, milli löggæslumanna og
erlendra lögbrjóta. Munurinn var
sá, að nú var markvisst unnið að
þessum máium undir stjórn ís-
lendinga sjálfra.
Af) LÁTA JAFNT
SFIR ALLA GANGA
En þó að st.iórnarvöld hjer
þættu oft æði hörð í horn að taka
í þessum efnum, kom það þó ekki
að sök, vegna þess, að ætíð var
á það lögð megin áhersla að
láta jafnt yfir alla ganga, og láta
alla njóta fulis rjettar. Þess-
vegna hafa fallið um sjálft sig
þær ásakanir, sem oft hafa t. d.
verið bornar fram í Englandi út
af harkalegri meðferð á breskum
togaraskipstjórum.
Nauðsynin á fullkominni að-
gæslu og rjettiæti í þessum efn-
um á auðvitað ekki síður við
nú en áður.
í haust varð dómsmálastjórn-
in þó fyrir aðkasti út af því,
að hún hefði ekki amast við því,
að rússnesk veiðiskip, er dvöldu
hjer fyrir sunnan land, hefðu
farið inn í landhelgi til þess að
bæta þar úr sjótjóni, sem þau
höfðu orðið fyrir. Var fullyrt,
að dómsmálaráðuneytið hefði
veitt Rússunum ,,undanþágu“, er
ekki væri tíðkanlegt að veita.
í lögunum frá 1922 um rjett
til fiskveiða í landhelgi, er jeg
minntist áðan á, og eru með
ströngustu lögum, sem um þetta
þekkjast, segir í 3. greininni á
þessa leið:
„Erlendir fiskimenn, er reka
kynnu fiskveiðar utan landhelgi,
mega leita skjóls við strendurn-
ar, til þess að bjarga sjer undan
stormi og óveðri“.
Ákvæði þetta hefur ætíð verið
skilið svo, að ef erlent skip yrði
fyrir sjótjóni vegna storms eða
óveðurs, væri því heimilt, að
bjarga sjer í skjól við land og
gera þar við tjónið, þannig, að
skipið yrði haffært á ný. Slíkt
er ekki undanþága frá lögunum
heldur bein framkvæmd á þeim.
Framkvæmd, sem auðvitað verð-
ur að ná til allra, hvort sem þeir
eru okkur sjerstakir aufúsugest-
ir, eða ekki. Hitt er svo annað
mál, að löggæslumenn, þ. á m.
á varðskipunum, eiga að sjá um,
að þessari heimild laganna frá
1922 sje ekki misbeitt. í þessu má
hvorki vera of eða van.
FISKISTOFN LANDGRUNNS-
INS ÞOLIR EKKI OFVEIÐINA.
Mönnum er hinsvegar nú orðið
Ijóst, að strangar reglur um not
aðeins þriggja mílna landhelgi og
röggsamleg framkvæmd á þeim
reglum, nægja ekki til þess að
vernda fiskistofnirm við landið.
Land okkar er, ásamt grunn-
inu umhverfis það, glöggt af-
markað frá öllum öðrum lönd-
um.. Þar sem öll afkoma okkar
er svo mjög háð fiskveiðunum,
er það eðlilegt, að við teljum okk-
ur eiga sanngirniskröfu til veiða
á þessum slóðum umfram aðvíf-
andi þjóðir, sem allar búa langt
x burtu við betri landkosti og
eiga því margs annars völ. Sök
sjer væri, þótt þjóðir þessar
flykktust hingað til fiskiveiða,
jafnvel þótt þaó væri.okkur til
einhvers traíala, eí fiskistofninn
þyldi slíka veiði. En nú verður
ekki lengur um það villst, að
ofveiði er staðreynd, og þá teljum
við, að aðkomumennirnir verði
að víkja af miðunum á undan
okkur.
Öll eru þessi rök svo þekkt,
að óþarft er að fjölyrða um þau
og í Xslendinga hóp eru eflaust
fáir, sem gerast í almanna áheyrn
andstöðumenn þessara skoðana.
En hvernig á að fá rjett okkar
í þessum efnum viðurkenndan?
Það er þrautin þyngri. Það er
tiltölulega auðvelt að standa hjer
og gera grein fyrir því, að við
teljum okkur eiga rjett á þessu
og fá síðan samþykktar harðorð-
ar kröfur um framgang málsins
að okkar vild. Áhugi landsmanna
til lausnar málinu er vissulega
mjög mikilsverður, því ekki mun
af veita, að sem flestir leggist
á eitt um að finna rök fyrir
okkar málstað. En hætt er við,
að rökræður okkar og ályktanir
reynist ekki einhlítar til lausnar
málinu.
HVAÐ ERU ALÞJÓ0ALÖG?
Það er því rniður ekki víst,
að þetta mál verði leyst á' inn-
lendum vettvangi eingöngu.
Það verður heldur ekki leyst
með sömu aðferð og við beittum
í sjálfstæðisbaráttunni gegn Dön-
um forðum. Hjer er ekki um að
ræða kröfugerð á hendur einni
erlendri þjóð, sem undir niðri
veit, að hún heldur rjetti fyrir
okkur, eins og Danir þá vissu.
Nú er þvert á móti um það að
ræða, hvað sjeu alþjóðl. lög. Lög,
sem ekki aðeins snerta okkur
eina, heldur flestar þjóðir heims.
Og andstæðingar okkar í þessu
máli eru sjer þess alis ekki með-
vitandi, að þeir geri á okkar
hluta, heldur telja þeir sig vera
að framfylgja viðurkenndum al-
þjóðareglum.
Mál þetta er því engan veginn
svo einfalt sem við óskum og
okkar hagsmunum mundi henta.
Það er því heldur engan veginn
augljóst, hvaða aðferð sje iíkieg-
ust til að fá eðlilegum kröfum
okkar fullnægt.
AFSTAÐA ÍSLENDINGA
ÓTVÍRÆÐ
Til framgangs málinu eru tvær
höfuð leiðir.
Önnur er sú að leita
fyrirfram samþykkis annarra
þjóða um framkvæmdir okkar í
þessum efnum. Þessi skoðun hvíl-
ir á þeim grundvelli, að engin
þjóð megi stækka landhelgi sína
eða gera einhliða friðunarráð-
stafanir utan hennar fró því sem
verið hefur, nema samþykki ann-
arra komi til. Eru Bretar fremst-
ir í flokki þeirra, sem þessu halda
fram, en mjög mörg riki önnur
eru sömu skoðunar. Telja Bretar
og fylgismenn þeirra, að þriggja
mílna landhelgi sje sú regla, sem
við verði að miða. Ef frá henni
eigi að víkja, þurfi annaðhvort
að styðja það við gamlar viður-
kenndar reglur um einstök til-
felli, eða þá nýja samninga. Hins-
vegar segja Bretar, að ekkert sje
því til fyrirstöðu, að þeir fáist
til að gera samning, t. d. um
friðun fiskimiða, þar sem sjer-
staklega stendur á. T. d. hafa
þeir alls ekki aftekið að gera
samninga um friðun Faxaflóa, cf
það mál væri tekið upp með rjett
um hætti, að þeirra dómi.
Aðrir telja aftur á móti að
engin slík allsherjarregla gildi
um stærð landhelgi, sem Bretar
og fylgismenn þeirra halda fram.
Hvert einstakt ríki geti þvert á
móti, innan vissra hóflegra marka
að visu, sjálft kveðið á um,
hversu stór landhelgi þess skuli
vera, eða a. m. k. kveðið á um
vissar friðunarráðstafanir, nema
því aðeins, að ákveðnir milli-
ríkjasamningar tiltaki annað,
eins og samningur Breta og Dana
frá 1901, sem skuldbatt ísland
um að halda ekki fram meira en
3 mílna landhelgi gegn Bretum.
Megi og svo fara, að rjett þvki
að hafa iandhelginá mismunandi
stóra í mismunandi samböndum.
Enginn efi er á því, hver rjett-
arreglan samrýmist betur rjett-
| arhugmyndum okkar Islendinga.
Svo sem fyrr segir virðist okkur
einsætt að við eigum rjett tíl
ails landgrunnsins. Það er einnig
vafalaust, hvor reglan myndi
verða okkur hentari. Það er á-
reiðanlegt, að þótt ekki sje það
vonlaust verk, og verði að vinn-
ast, ef ekki tekst betur til, þá
mun það seinfarin leið að fá
samþykki allra aðila, er hags-
muna eiga að gæta, til nauðsyn-
legra verndarráðstafana á fiski-
miðum íslendinga. Það varð því
að ráði, eftir að allar hliðar þessa
máls höfðu ýtarlega verið rædd-
ar, að íslendingar skyldu hefja
framkvæmdir i málinu með ein-
hliða ákvörðun.
ÞJÓÐRJETTARLEGUR
UNDIRBÚNINGUR MÁLSINS
Áður en þetta var ráðið, hafði
Hans G. Andersen, þjóðrjettar-
fræðingur, safnað margháttuðum
gögnum í málinu og lagði þar
með til efniviðinn í hinn lög-
fræðilega grundvöll, sem fram-
kvæmdir okkar hvíla á og er á
engan hallað, þótt sagt sje, að
tiliögur hans hafi reynst heilla-
drýgstar í þessu máli. Á þessum
grundveili voru svo lögin um vis-
indalega verndun fiskimiða land-
grunnsins byggð, og fekk Jóhann
Jósefsson, þáverandi sjávarút-
vegsmálaráðherra, þau lögfest á
þinginu 1948.
Samhliða þessu var unnið að
því að fá Faxaflóa friðaðan með
alþjóðlegri samþykkt, en fyrir
þvi friðunarmáli hefur Pjetur
Ottesen beitt sjer manna mest.
í þcirri viðleitni varð vitanlega
að gæta þess, að við þyrftum
eltki hennaf vegna að afsala
rjetti okkar til einhUða ákvarð-
ana, ef til kæmi. Boðuðum við
til alþjóðlegrar ráðstefnu um
málið á árinu 1949, en af henni
varð ekki, fyrst og fremst vegna
þess að Bretar töldu málið tekið
upp á röngum grundvelli.
Þeir töldu, að taka ætti málið
upp innan ramma samningsins
um möskvastærð o. fl., er gerður
var með þátttöku íslendinga í
London á árinu 1946, en við höfð-
um ekki enn staðfest 1949, vegna
þess að við töldum pkkur ekki
óhætt að gera það nema fyrir-
vari' fengist um, að við afsöluðum
okkur ekki þar með rjetti til ein-
hliða ákvarðana. Náðist ekki sam
komulag um orðalag slíks fyrir-
vara fyrr en nú á þessu ári, enda
var samningurinn staðfestur af
okkur strax og það samkomulag
var fengið. Áður höfðum við
gerst aðilar að ssmningi um
verndun fiskimiða í Norðvestur-
Atlantshafi, sem gerður var i
Washington 1949 og höfðum við
þá haft slíkan fyrirvara á sam-
þykki okkar frá upphafi.
SAMNINGNUM FRÁ 1901
SAGT UPP
Þegar tilraunin til þess að fá
Faxaflóa friðaðan fór út um þúf-
ur 1949, þótti ekki lengur ástæða
til að draga það að segja upp
landhelgissamningnum við Breta
frá 1901.
I framhaldi af öllum þessum
ráðstöfunum setti Ólafur Thors
vorið 1950 reglurnar um 4 mílna
friðað svæði fyrir Norðurlandi og
var það gert á grundvelli lag-
anna frá 1948.
KOMMÚNISTAR Á MÓTI
VEGNA RÚSSA
Því hefur ekki verið haldið á
lofti, en ástæðulaust er að þegja
um það lengur, eins og málin nú
hafa snúist, að þegar um það var
rætt í utanríkismálanefnd, hvort
gera skyldi þessa tilraun um
friðun fiskimiðanna, þá lýsti full-
trúi kommúnista yfir því, að
hann teldi tilraunina „hæpna“ og
að ,,betra væri að fara samnings-
leiðina.“ Um þessa afstöðu komm
únista heíur verið þagað, vegna
þess að við höfum í lengstu lög
viliað halda einin.rru um betta
mál út ó við. Kommúnistar haía
nú rofið þau grið og verður þá'
ekki lengur þagað um úrtöiur
þeirra í þessu velferðarmáli.
TJm ástæðuna fyrir þessari af- gildistími hinna fyrri reglna vr
stöðu kommúnista verður hvcr sinmitt á þeim tíma, þegar Bret,-
að álykta eftir því sem honum1 ar hvort sem er fiska ekki t
þykir líklegast. | þeim slóðum, þar sem hinar nýjt*
Nokkur skýring fæst væntan- . reglur taka til. Við getum þvt.
lega með því að athuga, að a-
kvörðun þessi bitnaði auk Norð-
urlandaþjóðanna einnig á Rúss-
um, því að það eru þessar þjóðir,
sem einkum stunda veiðar fyrir
Norðuriandi ásamt Bretum, en á
þeim bitna reglurnar ekki ó með-
an samningurinn frá 1901 helst í
gildi.
Ákveðið var ,að byrja friðun-
arframkvæmdir fyrir Norður-
landi m. a. vegna þess, að þar
gat friðun haft þýðingu, þótt
hún næði ekki til Breta. Á öðr-
um svæðum þurfti íyrst og
fremst að friða gegn ágangi
breskra skipa, og þótti því rjett
að láta aðgerðir þar bíða þang-
að til unt væri að taka málið í
heild upp við Breta.
En það var ekki hægí að gera
fyrr en samningurinn frá 1901
væri fallinn úr gildi og sýnt væri
hvernig færi um öóm i landhelg-
isdeilumáli Norðmanna og Breta.
ÞÖRF Á SKÝRUM
RJETTARREGLUM
Því að vitanlega verður að
horfast í augu við það, að mikil
óvissa gildir um rjettarreglurnar
í þessum efnum. Þar er því mið-
ur of fátt ákveðið að halda sig
okkur gersámlega að meinfanga-
lausu, látið hinar gömlu reglur
gilda þennan stuita tíma og hald-
ið öllum leiðum opnum fyrir þvL
EN HVERNIG FÆRI, EF —?
En við vejðum einnig að gera
ráð fyrir þriðja möguleikanum,
þótt hann sje ekki æskilegur i
okkar augum. Hann er sá, a<5
viðurkennt verði í Haag, að Bret-
ar hafi rjett fyrir sjer í málimt
og því verði slegið föstu, að ein-
hliða aðgerðir í þessum efnurrt
sjeu óheirnilar að alþjóðalögum.
Þá kann svo að fara, að engin
leið önnur en samkomulagsleiðin
verði fær í þessum efnum. E£
nú svo færi, að Ijóst yrði, að yiCS
ættum allt. undir samkomulagi
við Breta i ‘málinu, mundi þn
hafa verið hyggilegt af okkur aO
segja við þá, þegar þeir óskuði*
eftir að við frestuðum aðgerð-
um gegn þeim þangað til eítir
að dómur væri genginn, svo aíS
hægt væri að ræða og athuga.
málið í Ijósi hans, að segja þá:
„Við höfum ekkert við ykktts*'
að tala. Við höldum okkar á-
kveðna striki og gerum það setn
okkur sýnist.“
En koma síðan til þeirra, þegar
við, enda fengu íslendingar því * ’ómur væri genginn á móti okk-
áorkað á þingi Sameinuðu þjóð-
anna 1949, einmitt gegn and-
stöðu Breta, að meðal fyrstu
mála, sem alþjóðalaganefndin
skyldi rannsaka, væru rjettar-
reglurnar um landhelgina. En
þeirri rannsókn er enn ekki lok-
ið.
Það var því mikið happ, að um
svipað leyti og við hófum mark-
vissa sókn í þessu mikla velferð-
armáli, skyldi svo vilja til, að
málið átti að berast undir al-
þjóðadómstól. Okkur, sem að
framgangi málsins unnum, var
fiá upphafi ljóst, að mikilsvert
væri, að ekki þyrfti að skerast i
odda um málið fyrr en við gæt-
um fært okkur í nyt lærdóminn,
sem væntanlega mun felast i
þessum dómi.
Það var þessvegna ákveðið að
fresta um sinn ákvörðun um
hvað næst skvldi gera og láta í
bili einnig bíða að þessar nýju
reglur um landhelgina fvrir Norð
urlandi tæki gildi gegn Bret-
um, þrátt fyrir það, þótt
samningurinn frá 1901 fjelli úr
gildi 3. október s.l.
í þess stað var ákveðið að
senda 2 færa lögfræðinga, þá
Gissur Bergsteinsson hrd. og
Hans G. Andersen, til að fylgjast
með málflutningnum fyrir al-
þjóðadómstólnum í Haag.
OÓMSNIÐ URSTAÐAN
í HAAG
Um niðurstöðu þess dóms eru
þrír möguleikar fyrir hendi.
Hinn fyrsti og sá, sem við von-
um að verði, er, að dómurinn
viðurkenni einhliða rjett hvers
einstaks ríkis til ákvörðunar
fiskveiðilandhelgi sinnar.
Annar rnöguleikinn er, að á
dómnum og málflutningnum
verði ekkert að græða fyrir okk-
ur um þessi efni. Er það þó ekki
sennilegt, því að jafnvel þótt þar
verði ekki beinlínis skorið úr
því, sem okkur skiptir mestu
máli, hljóta þar að koma fram
mörg gögn og upplýsingar, er
geta orðið okkur að ómetanlegu
liði.
Hvor þessara möguleika, sem
ofan á verður, getum við strax,
er við höfum áttað okkur á efni
dómsins, en búist er við að hann
falli um áramótin, kveðið á um,
hverjar aðgerðir við teljuni-þá
vænlegastar til að hrinda Jngáli
okkar fram. jg" ’
Það eitt hefur þá gerst,
frestsins, að reglur sam
sem búinn ér a?®
samnmgi
í
I halda gildi nokkrum mánuouin j ~
| iengur en elia. Er og þess enn-i
| fremur að gæta, að þessi viðauka 1
ar málstað og Ijóst væri að '■ iCS
'þyrftum að sernja við þá og biðjr*
Breta þá um að taka upp samn-
inga við okkur. Væri þá ekki
hugsanlegt, að Bretar segðu:
„Nei, farið þið bara ykkar frarn,
þið sögðuð, að þið hefðuð ekkerfc
við okkur að tala um málið, þifS
hcfðuð einhliða rjett. Sjáið þi<5
nú hvað hann. dugar ykkur of?
farið ykkar fram eins og þið ætl-
uðuð.“
Þeir menn, sem svona hefðu
viljað fara að, hefðu vissuit g,-*
stofnað íslenskum hagsmunum *
stórfelldan voða og jeg segi þai5
hiklaust, að t;ii slikra aðfara hefði
jeg verið ófáanlegur. Hjer er senx
sagt ekkerí að vinna en öllu aií>
tapa.
SJERSTAÐA KOMMÚNISTA
Allir þeir, sem viðurkenna c.<Í
dómurinn i Haag hafi einhverjn
þýðingu i málinu, og á annaCS
borð fést til að hug'sa urn máliiS,
hljóta að viðurkenna, að rikis-
stjórnin fór rjett að, þegar á-
kvörðun um framhaldsaðgerðir *
máiinu var frestað i bili. Komm-
únistarnir, sem ráðist hafa heift-
arlega á þessa ákvörðun, hafa og,
þótt undarlegt sje, viðurkennfc
þetta með málflutningi sínum.
Þeir hafa sem sagt alveg yíir-
gefið rökræður um málið á grun<Ý
velH. laga og rjettar. Þeir hafa
hlaupið i alit annað og segja scin
svo:
Við mótmælum því, að þaiT
sjeu sendir menn til Haag og n.T
það sje beðið eftir Haag-dómn-
um vegna þess að okkur kemui*
ekkert við, hvað Haag-dómstóil-
inn segir um málið. Þetta er máí,
sem við eigurn einir að taka
ákvörðun urn og öðrum kemur
ekkert við.
Það er út af fyrir sig, að þessi
kenning kommúnista nú st.angast
aigeriega við það, sem þeir áður
hjeldu fram í utanríkismála -
nefnd. Látum það vera. Austan--
áttin hefur.-ætíð venð nokkuCS
misviðrasöm hjer á iandi, svo a5
við búumst* við öllu úr þeirri
átt.
• En livort sem við liöfum rjetfc
til að ákveða um þessi eíni einir
eða ekki, þá er hitt alveg víst,
að sá rjettur hefur fram að þessi*
verið vjefengður af fjölda mörg-
útn ríkjum, og ef Haag-dómstóll-
inn kv.eður nu ekki upp dóm, scn\
vérður okkur bersýniiega i hag,
þá verður sá rjettur til einhliðf*
s að^erða í málinu áfram vjefengöl
'XiTÁÞessvegna er það víst, að-e£
0-7 ~ - ----- ■- icr, veY'3uiríái,reiTn u1* úí
ildi um hálfrar aldar skeið, i a'
, ... , . . I slikum einhliða aðgerðum okk.u*
Hq oiiHi rmu-L'riim mQniuiiirn . , , ö “
a smum tima borinn undir Al—
Framh. á bls. ú f