Morgunblaðið - 09.12.1951, Blaðsíða 9

Sunnudagur 9. des. 1951
MORGUNBLAÐIÐ
9 1
fíorðlenzki síldarstoininn hefur hreytt um göngn
hcsnn
ÞAÐ er kunnara en frá þurfi að
segja hversu síldveiðar við Norð-
urland hafa brugðist undanfarin
ár. Á þar öll þjóðin við sárt að
binda. Þarf sízt að rifja upp þá
harmsögu fyrir þann hóp manna,
sem hér er saman kominn. Sízt
er að furða þótt ýmsar spurning-
ar varðandi eðli og framtíð þess-
ara veiða, séu ofaríega í huga
manna.
1. Hverju er aflabresturinn að
kenna?
2. Hafi síldin lagst frá, er þá
ekki von til þess að hún láti sjá
sig á ný og fylli miðin við Norð-
urlantl?
3. Hvar heldur Norffurlands-
síldin sig þegar hún leggst frá?
4. Er hægt að finna hana, og
er hægt að veiða hana, ef hún
finnst?
AFLABRESTUR STAFAR
ÝiVÍlST AF FISKLEYSI EÐA
BREYTTUM FISKGÖNGUM
í þessu erindi mun ég gera mér
far um að ræða þessi viðfangs-
efni, sem spurningarnar fjalla
um, án þess þó að lofa afdráttar-
lausum svörum, enda er enn
þungt um svör við sumum þess-
ara spurninga.
Allar fiskveiðar eru sveiflum
háðar, ýmist er landburður eða
dauður sjór, og allt þar á milli.
Eigi þurfum við lengra að sækja
en til annálanna okkar til þess að
sannfærast um þessa staðreynd
og daglega höfum víð fyrir aug-
um og eyrum, £ dagblöðum,
tímaritum og útvarpi, frjettir af
aflasæld eða aflaleysi hvaðan
æva úr veröldinni.
„Landburður af síld við Jót-
land“. „Sardínuveiðar Frakka
hafa brugðist algerlega". „Mok-
afli af þorski við Grænland11.
„Engin karfaveiði við Austfirði“,
svo drepið sé á nokkrar líklegar
fyrirsagnir.
Þegar frá er talið aflaleysi af
mannavöldum og veðra, á skort-
ur af einhverri fiskitegund í
venjulegri fiskileit orsök að rekja
til annars af tvennu: Raunveru-
legs fiskileysis effa afbrigðilegra
fiskigangna.
Fiskistofnarnir geta tekið mikl-
um sveiflum frá árabili til ára-
bils. Einn árgangur getur verið
100 sinnum sterkari en annar, og
er sízt að furða þótt slíkt setji
svip á aflabrögðin. Ef ungviði
nytjafiska er eytt svo mjög með
of mikilli veiði, að áirgangurinn,
sem á að spretta upp af því, nær
ekki að njóta sín þegar til kem-
ur, og ef þetta endurtekst og
verður að reglu, þá er að ræða
um ofveiði, en hún er alvarleg-
asta tegund aflaleysis er stafar af
fiskleysi.
En orsök aflaleysis getur
einnig verið önnur, sú að fiskur
gangi ekki á venjuleg m'sð, þótt
til sé í sjónum, aff físktrr Ieggist
frá, eins og það er nefnt.
NORURLANDSSÍIJMN HEFIR
VIKIÐ AF LEIÐ
Eg skal nú strax svara fyrstu
spurningunni, sem ég setti fram,
„af hverju hefur aflaleysið við
Norðurland stafað", og ég ætla
að leyfa mér að svara henni af-
dráttarlaust. SvariS verður á
þessa leið: Síldarskorturinn við
Norðurland sumurin 1945—1951
stafar ekki af því, að of mikið
hafi verið gengið á stofninn,
hann er ekki aff kenna síldar-
leysi í sjónum, heldnr því, að
síldin hefur þessi árlra hagað
göngum sínum öðru vísi en hún
gerði áður. Þessu til sönnunar
skal aðeins tvennt dregið fram,
sem hvort um sig ætti að taka af
allan vafa:
(1) . Aldursgreining á síldinni,
sem veiðist ber þaff með sér að
stofninn stendur eins og er með
miklum blóma. I honum er mjög
gamall fiskur, allt upp í tuttugu
ára og eldri, sem sýnir það, að
hann lætur ekki á sjá undan veið-
inni og stofninn er auk þess
styrktur af nokkrum ágætum ár-
göngum, sem mundu gefa prýðis
góða veiði, ef til þeirra næðist.
(2) . Það hefur tekizt að finna
sjálfan aðalstofninn, þar sem
hann heldur sig, annars staðar en
HcBEinsókmasfcip Eeita
og veiðar eilast í fcaii
Fyrirlesfur Árna Friðrikssonar á Fiskiþingi
á fjörðum, flóum og í sundum við
Norðurland.
Orsökin tii aflaleysisins eru
því breytíjr hættir á göngu síld-
arinnar. Á síðast liðnum þrem
árum hefur unnizt ný þekking á
þessu sviði, þekking, sem getur
haft úrslita áhrif á framfíð síld-
veiða hér við land og annars
staðar, og það ef til vill áður en
varir.
MERKINGARNAR GETA
VERIÐ LÆRDÓMSRÍKAR
Það er því ekki úr vegi að við
nemum staðar áður en lengra jr
haldið, að við litum nokkuð á
feril Norðurlandssíldarinnar um
úthafið, og vil ég þá byrja á því
að lýsa nokkuð þeirri rannsóknar
tækni, sem við eigum þekkingu
okkar að þakka, sem sé síldar-
merkingarnar.
Fiskur er merktur til þess að
kanna göngur hans, aldur, dán-
artölu í stofninum o. s. frv.
Ef þorskur er merktur á Sel-
vogsgrunni í apríl en veiðist vest-
ur á Barðagrunni í maí sama ár,
þá vitum við að þorskur gengur
á milli þessara staða á þessum
tíma árs, og hann er um það bil
einn mánuð á leiðinni.
Ef við merkjum smáfisk, sem
eftir stærðinni að dæma er
Iveggja vetra og endurveiðum
hann átta árum síðar, þá er hann
tíu vetra gamall.
Ef við veiðum eitt hundrað af
fiski frá einhverri merkingu a
fyrsta árinu eftir merkinguna, en
50 á öðru ári, þá hlýtur merkts
fiskinum, að öllu öðru jöfnu, og
þá einnig stofninum, sem merkt
var úr, að hafa fækkað um helm-
ing á árinu og þá er dánartalan
50 af hundraði.
Eins og kunnugt er fara 8 eða
9 síldar af hverjum tíu, sem veidd
ar eru við ísland eða Noreg, í
bræðslu.
En nú er svo langt frá því að
mannshöndin eða mannsaugað,
komizt í samband við hverja
sild, sem fer í bræðslu og þess
vegna mundu merki, sem fest
væru utan á síldina, fara for-
görðum umvörpum, og að litlu
gagni koma.
Af þessari ástæðu hefur verið
horfið að því ráði að nota stál-
merki, sem stungið er inn í mör-
inn á síldinni. Siðan er komið
fyrir segulútbúnaði í verksmiðj-
unum, sem draga stálið úr mjöl-
inu þegar merkt síld er brædd.
Þess er ekki kostur hjer,-og ekki
heldur þörf, að lýsa tækni merk-
inganna, en hins vegar er nauð-
synlegt að skýra nokkuð frá
gangi þeirra og niðurstöðum
þeim, er þær hafa borið að garði,
til fyllri skilnings á framvindu
þeirra máia, sem hjer. er-fjallað
um.
SAGA SÍLDARMERKINGANNA
í NOREGI OG HÉR
Síldarmerkingarnar hófust á
vorsíldarvertíðinni við Noreg
1948, en það voru, um leið fyrstu
síldarmerkingar í Evrópu og
reyndar í Atlantshafinu.
Síðan hefur verið merkt síld
á hverjum vetri við Noreg og á
hverju sumri við Island nema
1950, þegar merkingarnar urðu
að falla niður vegna fjárhagsiegs
getuleysis, og tvö síðast liðin
sumur hefur verið merkt síld í
hafinu fyrir austan Island.
Samtals hafa nú verið merktar
68.682 síldar, er skiptast þannig
á árin, að 1948 var merkt tæpt
hálft fjórtánda þúsund, 1949
rúmlega 8 þúsund, 1950 rúm 22
þús. og 1951 nærri 25 þús. Af
allri þessari síld hefur verið
merkt tæplega 55 þús. við Noreg,
tæplega 12 þúsund við ísland og
rúm 2000 á úthafinu.
Síldarmerkingarnar krefjast
mikils viðbúnaðar og kosta mikið
fje. Eigi er hægt að ætlast til að
skipið, sem merkir síld, geti
sinnt öðrum störfum það sum-
arið. En hins vegar er hægt að
komast af með hlutfallslega lítið
skip og fámenna skipshöfn,
Sem dæmi um það, hvert ofur-
kapp Norðmenn hafa lagt á síld-
armerkingar, eftir að árangur
fór að sýna sig, eins og ég mun
brátt víkja að, skal það nefnt að
síðast liðna tvo vetur hafa þeir
haft tvö skip, er einungis gáfu sig
að merkingum. Auk þess hafa
þeir búið út sjerstakan merking-
arbát, sem rannsóknaskipið
þeirra, G. O. Sars, getur tekið
með hvert sem farið er. Þannig
er hægt að sitja um færi til þess
að merkja síld, hvar sem hún
lmnst a utnaíinu.
Hér við ísland er öll aðstaða ;
til síldarmerkinga miklu erfiðari
en við INoreg, einkum vegna þess,
að starfið þarf að fara fram úti
á opnu haíi, þar sem oft er úfinn
sjór. Á þessu höfum við orðið að
kenna óþyrmilega hin síðari ár,
enda endurspeglast hinn hlutfalls
lega lági fjöldi merktra silda <
þessum erfiðleikum.
Á þessum stað vil ég sérstak-
lega leyfa mér að taka eitt fram.
Það er þýðingarlitið að ríkis-
stjórnin, hvort sem er hér eða í
Noregi, leggi stórfé til síldarmerk
inga árlega, nema það sé tryggt,
að segulútbúnaður sé í hverri
verksmiðju, svo að tryggt sé ör-
ugglega, að merki úr endur-
veiddri síld heimtist. Hér er að
ræða um sjálfan grundvöllinn
undir merkingarstarfinu, og velt-
ur allt á að hann bili hvergi.
Yfirleitt höfum við notið hinnar
beztu samvinnu við íslenzkar
síldarverksmiðjur í þessu efni,
eins og árangurinn sýnir. En ég
vil taka það skýrt fram, að þá má
ekki vanta segul í eina einustu
síldarverksmiðju á íslandi,
hversu lítil, sem hún kann að
vera, allra sízt á Austfjörðum.
MERKINGARNAR IIAFA
LEITT í LJÓS AÐ SÍLDIN FER
MILLI LANDA
Ég kem nú að því að tala um
árangurinn af síldarmerkingun-
um. Mér telst svo til að nú hafi
endurheimzt bæði við Noreg og
ísland um 460 síldar.
Frá þeirri tölu verðum við að
draga tæpar 200 síldar, sem Norð
menn veiddu á einum stað í
fyrra, rétt eftir merkingu, vegna
þess að þær geta ekki gefið okk-
ur neinar upplýsingar um göng-
ur síldarinnar, eða annað, sem
máli skiptir.
Þá verða eftir 277 endurheimt-
ar, Af þeim hafa 118 komið fram
við ísland, en 159 við Noreg. •—
Endurheimturnar skiptast þannig
á árin, að 1948 fundust 25 merki,
1949 57, 1950 78 og 1951 fundust
117 merki.
Hvað sýna svo þessar endur-
heimtur?
í fyrsta lagi það, að síld, sem
merkt er við Noretg veiðjst við
Norðurland. Sumarið 1949 fannst
eitt norskt merki við ísland og
síðast liðið sumar fundust hér 5
norsk :nerki.
í öðru lagi að síld, sem merkt
er í hafinu fyrir austan Island,
veiðist hér við land, því að eitt
merki þeirrar tegundar fannst
hér s.l. sumar.
í þriðja iagi, að síld, sem merkt
er við ísland, veiðist við Noreg.
Fyrsta íslenzka merkið fannst
við Noreg vorið 1949, vorið 1950
fundust 11 merki og síðast liðið
vor fundust hvorki fieiri né
færri en 17 ísienzk merki við
Noreg.
Og loks, í fjórða 3agi, hefur
það sýnt sig, að síld, sem merkt
er í hafinu, veiðist við Noreg.
Af þessum ni'ðurstöðum verff-
ur ekki dregin nema ein ályktun,
sem sé su, að Norðurlandssíldin
gengur til Noregs, hrygnir þar
með öðrum á vorin, en norska
stór- og vorsíldin gengur á Norff-
urlandsmið á sumrin.
Beinu lúmrnar á myndinni sýna feril norska rannsóknarskipsins G. O. Sars um hafið á tíma-
bilinu frá 23. júní til 1. sept. s. 1. sumar. Bognu línurnar sýna sjávarhitann (Celsius-stig) á 50 metra
dýpi (jafnhitalínur). í yfirborði er yfirleitt nokkru heitara en myndin sýnir og kaldara þegar
dýpra dregur í sjóinn. Síldin virtist einkum standa þar sem jafnhitalínurnar eru þéttast, þ. e. þar
sem skemmst er t. d. úr 8® sjó í 7°, úr 7° í 6® o. s. frv. eða m. ö. o. þar sem strauroar mætast.
Mest var af síld austur af ísiandi og við Jan Mayen. Það sést af myndinni að úti fyrir Norðurlandi
hefur sjórinn á þessu dýpi yfirleitt verið kaldur, og skammt út í 0° hita.
MARGSKONAR ARANGUR |
MERKINGANNA
Af þessu leiðir aftur, að þegar
síldveiði við Norðurland bregst,
eigum við að leita að stofninum
til austurs, en ekki til vesturs.
Það er einmitt þetta, sem hefur
verið gert hin síðari ár, í svo rík-
um mæli, að segja má að við
stöndum nálægt þáttaskilum að
því er varðar útgérð á Norður-
landssíld. Að því skal ég vikja
betur, áður en ég lýk máli mínu.
Freistandi væri að telja fram
ýmsan annan árangur, sem síldar
rannsóknirnar hafa fært okkur,
en þess er þó ekki kostur hér.
Aðeins vil ég leyfa mér að drepa
á eftirtalin atriði:
1. Síldartorfurnar eru ekki var
anlegar einingar, heldur leysast
þær upp þegar svo ber undir og
nýjar torfur myndast síðar úr
brotum ýmissa annara torfa.
2. Um hraða síldarinnar á göng
um hennar milli 3andanna, verð-
ur það eitt sagt að hann hlýtur
að vera að minnsta kosti um $
sjómílur á sólarhring, en er sjálf-
sagt misjafn, stundum meiri,
stundum minni.
3. Um feril síldarinnar frá Nor-
egi til íslands hafa merkingarnar
sjálfar enn sem komið er, ekki
gefið neina beina vísbendingu.
Hins vegar virðist leið sildar-
innar frá fslandi til Noregs liggja
fyrir norðan Færeyjar. Því síld,
sem merkt heíur verið í hafinu
milli íslands og Færeyja, norð-
arlega þó, hefur eins og ég drap
á, komið fram í vorgotssíldarmið-
unum við Noreg.
Síld, sem merkt var á Þistil-
firði s.l. sumar veiddist nokkrum
dögum síðar við Digranes, og
önnur síld, sem merkt var á
Kjölsensgrunni við Langanes,
veiddist 36 dögum síðar rösklega
100 sjómílur austur af íslandi.
Allt þetta sýnir stefnuna.
4. Enda þótt það láti að líkum,
að mörg af merkjunum úr endur-
veiddri síid komi aldrei fram, þá
eru endurheimturnar svo lágar,
að engin ástæða virðist vera til
þess að óttast um framtíð stofns-
ins, þótt miklu meira væri í
hann sótt, en nú er gert. Því allra
hæstu endurheimturnar frá ein-
stakri merkingu, komast lítið yf-
ir tvo hundraðshluta af því, sem
sleppt var, eftir merkinguna.
Þetta bendir vissulega á mjög
iága dánartölu í síldarstofninum.
5. Loks ætla ég að nefna eitt
dæmi til þess að benda á það,
hve mikil brögð hljóta að vera að
göngum síldarinnar milli Noregs
og íslands, því þar er sannarlega
ekki að ræða um neinar smávægi
legar undantekningar, heldur um
meginhluta stofnsins.
Síðast liðið sumar fengum við
5 norsk merki úr um 500 þúsund
hektolítrum af bræddri síld, eða
eitt merki úr hverjum 100 þús.
hektolítrum, en það er sama hlut-
fallstalan og við Noreg, því á
síðast liðinni vertíð fengu Norð-
menn rúm 60 merki úr rúmíega
6 milljónum hektolítra.
SAMVINNA NORÐURLANDA-
ÞJÓÐA f SÍLDAR-
RANNSÓKNUM
Sá árangur síldarmerkinganna,
____, Fraœh, á bU, 11 j