Morgunblaðið - 02.02.1952, Page 3

Laugardagur 2. febrúar 1952
MORGUNBLAÐIÐ
3
w
IViinningarofð um forsefa flslands
Framh. af bls, 2
izt einkenna Svein Björnsson, er
þetta þrennt: Trúin á Guð, land-
ið og þjóðina.
í öllum boðskap sínum til þjóð-
arinnar lagði hann megináherzlu
á guðstrúna — að undirstaðan að
menningarlegum og siðferðisleg-
tim þroska þjóðarinnar væri, að
hún tryði á Guð og breytti sam-
kvæmt því.
I öðru lagi trúði hann á gróðr-
armátt hinnar íslenzku moldar og
þreyttist ekki á að brýna fyrir
þjóðinni, að auka ræktun lands-
ins og efla landbúnaðinn.
í þriðja lagi trúði hann á fólk-
ið, hina uppvaxandi æsku, fram-
takssemi hennar, dugnað og þraut-
seigju og að henni auðnaðist að
halda svo vörð um sjálfstæði vort
■og frelsi, að vér glötuðum því
aldrei.
Nú er hann fallinn frá. Eftir
Stendur „hnípin þjóð í vanda“.
Öll þjóðin þakkar störf hins
mæta manns. — Þakkar fyrir líf
hans allt.
Hún þakkar og forsetafrúnni,
frú Georgíu Björnsson, fyrir
heimar starf við hlið manns síns
Forsetasetrið á Bessastöðum eins og þar var umhorfs í gær.
og flytur henni og börnum þeirra
alúðarfyllstu samúðarkveðjur í
þeirra miklu sorg.
Kristín L. Sigurðardóttir.
enntamenn blessa
minningu hans
ÉG ÁTTI því láni að fagna, að
þekkja hinn látna forseta um
langt skeið ævinnar. Öllum ber
saman um ljúfmennsku hans og
tígulega framkomu. Sendiherra-
störf hans í Danmörku voru jafnt
rómuð af Dönum og Islendingum.
Hann átti því erfiða starfi að
gegna að vera fyrsti sendiherra
Islands og miðla málum á þeim
árum, eftir viðurkenningu Dana á
fullveldi Islands 1918, er íslend-
ingar stefndu enn fram að stofnun
lýðveldis. Hann þurfti oft að eyða
misskilningi Dana á málefnum ís-
lands, vera sættir milli Dana og
Islendinga og stuðla að bróðurhug
milli beggja þjóðanna, auka gagn-
kvæman skilning, en halda þó fast
á málstað þjóðar sinnar. Þetta
heppnaðist honum svo vel, að hann
naut almennra vinsælda í Dan-
mörku. En íslenzka þjóðin kunni
einnig að meta hæfileika hans og
fól honum æðstu völd frá 17. júní
1941 til æviloka. Það má marka
af ræðu þeirri, er hann flutti, er
hann íyrst var kjörinn ríkisstjóri,
að hann gerði sér Ijósar skyldur
sínar, er hann komst m. a. svo
að orði, eftir að hafa bent á, að
ríkisstjóri (og síðar forseti) er
ábyrgðarlaus af stjórnarathöfn-
um: „Af ábyrgðarfrelsinu um
stjópnarathafnir leiðir að minni
skoðun það, að ríkisstjórinn vei'ð-
ur að gæta þess vandlega að gera
ekki neitt það í stjórnarathöfnum
sínum, sem telja mættí með réttu
misnotkun þessa ábyrgðarfrelsis.
Hann verður og sérstaklega að
gæta þess að víkja ekki af þeirri
braut, sem þeim manni ber að
þræða, sem falið er æðsta vald,
samkvæmt viðurkenndum venjum
nútímans í lýðræðisríki, þar sem
þetta æðsta vald er þingbundið“.
Starf hins nýja ríkisstjóra og
síðar forseta var miklum vanda
bundið, og hefur hann markað
stjórn utanríkismála og störf for-
seta með þeim ágætum, sem alþjóð
er kunnugt. Verður nú auðveld-
ara að feta í fótspor hans og halda
því merki, er hann hefur reist.
Hin langa sendiherraþjónusta
hans í Danmörku þroskaði for-
ystuhæfileika hans, jók þekkingu
hans á utanríkisþjónustu og al-
þjóðamálum og má því segja, að
hann hafi verið sjálfkjörinn for-
ystumaður þjóðar sinnar, er breyt-
ing varð á stjórnmálasambandi
Dana og Islendinga.
En meira er krafizt af þjóð-
kjörnum forseta en að hann kunni
öll skil á hinum vandasömu störf-
um þjóðhöfðingja, skyldum sínum
og takmörkunum starfsins. Þjóðin
óskar þess fyrst og fr.emst, að
hann sé heill og sannur Islend-
ingur, er starfi fyrir hagsmuni
þjóðarheildarinnar og hafi brenn-
andi áhuga á öllum þeim málum,
er henni megi að gagni verða.
Þjóðin óskar þess ennfremur, að
forsetinn sé auðmjúkur í hjarta og
trúaður á guðlega forsjón. Allir
eru sammála um, að hinn látni
forseti hafi verið gæddur þessum
eiginleikum. í fyrstu ríkisstjóra-
ræðu sinni komst hann m. a.
svo að orði:
„En framar öllu öðru lít ég á
starf mitt sem þjónustu, þjónustu
við heill og hag íslenzku þjóðar-
innar, þjónustu við málstað ís-
lendinga, hvað sem framundan
kann að vera. Það er því ásetn-
ingur minn að leggja fram alla
krafta mína, andlega og líkam-
lega, til þess að sú þjónusta megi
verða landi mínu til sem mestra
heilla“.
Hinn látni forseti kom hverju
sinni á hina árlegu háskólahátíð,
meðan heilsa hans leyfði. Hann
kom einnig í hóf stúdenta og hafði
mikinn áhuga á öllum velferðar-
málum stúdenta og háskólans. Ég
ræddi stundum málefni háskólans
við hann og leit hann réttilega
á, að efling æðstu menntastofn-
unar þjóðarinnar ætti að vera
sameiginlegt áhugamál allra Is-
lendinga, því að virðing alls lands-
ins myndi vaxa af því og verða
þjóðinni til gæfu og vegsauka.
Háskóli Islands, kennarar og
stúdentar, blessa minning hins
látna forseta.
Alexander Jóhannesson.
Einlægur stuðningsmað-
ur íslenzks landbúnaðar
VIÐ fráfall forseta fslands,’
Sveins Björnssonar, verður mér,
sem hafði af honum náin per-
sónuleg kynni, eðlilega hvarflað
í huganum til þeirra sólskins-
daga, er hann gekk hér um á
Bessastöðum, glaður og reifur,
léttur í lund og hvikur í spori,
með brennandi áhuga fyrir öllu,
sem var að gerast, jafnt hér á
staðnum sem í þjóðlífinu eða á
vettvangi alþjóðamála. Minning-
arnar sáekja á huganri hlýjar óg
hressandi, en verða þó fljótt sökn
uði blandnar, er mér verður hugs
að til þess, að nú er hann horf-
inn héðan og mun ekki framar
ganga hér um á gróandi vordög-
um og gleðjast með börnum og
blómum, við geisla hækkandi
sólar og angan og grósku íslenzkr
ar moldar. En þannig var Sveinn
Björnsson. Þó að hann vegna
starfa, er hann gegndi fyrir ís-
lenzku þjóðina, hefði tiltölulega
fá tækifæri til að kynnast móður-
moldinni og íslenzkum landbún-
aði, fyrr en hann settist að hér á
Bessastöðum, þá gegndi það
furðu, hve glöggan og næman
skilning hann hafði á búskap og
flestu því, sem landbúnað varð-
ar. Hann, sem- annars var að
mestu uppalinn í bæ og hafði í
æsku heldur litla kynningu af
búskap, hefur án efa haft með-
fæddan áhuga og sérstakan næm-
leika fyrir öllu því, er laut að
landbúnaði.
Mér varð þetta betur og betur
ljóst, er ég kynntist honum nánar
og komst að því í samtölum við
hann, að hann hafði kynnt sér
mjög vel og lagt á minnið ýmsar
nýjungar í landbúnaði, sem hann
sá og kynntist á ferðum sínum
erlendis, þá er hann gegndi þar
fjarskyldum störfum.
Það mun nú alþjóð kunnugt, að
hann átti einna drýgstan þátt i
því, að Bessastaðir voru valdir
sem forsetasetur, eftir að ríkið
átti kost á þeirri jörð. Ýmsir
höfðu talið eðlilegt og sjálfsagt,
að forsetinn sæti í Reykjavík, og
ef einhver annar en hann hefði
í upphafi verið valinn til ríkis-
stjóra og síðan forseta, er ég
óviss um, að á Bessastöðum væri
nú forsetasetur. Hins vegar munu
nú flestir viðurkenna, að hér hafi
vel ráðizt, og er það ein sönnun
þess, hve framsýnn hann var.
Þegar hann fluttist að Bessastöð-
um, var ástand jarðarinnar og
húsanna þannig, að hér þurfti
geysilegt átak, atorku, hagsýni
og dugnað til að koma því öllu
í það horf á skömmum tíma, að
það yrði ekki þjóðinni til van-
sæmdar í augum útlendra og inn-
lendra gesta, sem hingað sóttu.
En með sinni alkunnu háttvísi,
hógværð og lempni, samfara at-
orku og brennandi áhuga fyrir
hverju því, sem hann tók sér fyr-
ir hendur, tókst honum að koma
þessu öllu í svo gott horf á skömm
um tíma, að það gengur krafta-
verki næst. Það mun óhætt að
fullyrða, að engin menningarþjóð
hefur á jafnfáum árum og með
jafnlitlu erfiði og tilkostnaði
komið sér upp þjóðhöfðingja-
setri, sem jafnist að öllu á við
Bessastaði. Ég minnist þess nú,
að hanil sagði einhvern tíma við
mig, að sig iðraði þess mest, að
hann hefði einu sinni fyrir
áeggjan vina sinna látið aðra ráða
framkvæmdum, en það voru
breytingar þær, sem gerðar voru
á Bessastaðakirkju. Með þær var
hann alla tíð mjög óánægður.
Sveinn Björnsson var sérstakt
snyrtimenni og hafði ákaflega
glöggt auga fyrir allri umgoncni,
bæði utan húss og innan. Honum
— Ljósm. Mbl.: Ól. K. M.
gramdist því oft á ferðum sínum
um landið, hversu á skorti víða
um alla siðfágun og menningar-
brag í ytri umgengni manna,
bæði í bæ og í byggð. Þessi þjóð-
arlöstur okkar Islendinga, trassa-
skapur og hirðuleysi í meðferð
fjármuna, var eitur í hans bein-
um. Honum var því alveg sérstak
lega umhugað um, að öll um-
gengni hér á Bessastöðum væri
svo góð sem kostur var á. Hann
trúði því, að með góðu fordæmi
mætti hafa bætandi áhrif á aðra
í þessu sem öðru.
Eins og fyrr getur hafði hann
ótrúlega mikinn og einlægan
áhuga fyrir íslenzkum landbún-
aði. Þessi áhugi hans kom meðal
annars fram í því, að hann lagði
allt kapp á, að hér á Bessastöðum
væri rekinn búskapur af myndar-
skap, eftir því sem ástæður
leyfðu, og vonir hans stóðu til
þess, að það gæti orðið öðrum til
fyrirmyndar. Honum var líka vel
ljóst, eins og Sighvati á Grund
forðum, að „margs þarf búið við“,
og var hann því jafnan fús til að
leggja fram krafta sína við út-
vegun á mörgu því, er hann taldi
búinu nauðsynlegt. En mestur
var þó áhugi hans' fyrir ræktun
jarðarinnar og hvers konar til-
raunastarfsemi. Hann vildi fá úr
því skorið, hvað gæti gróið í ís-
lenzkri mold við íslenzkt veður.
Ég minnist þess, að tvö síðustu
árin, þegar gerðar voru hér sam-
anburðartilraunir með nokkur
kornafbrigði, sem ekki höfðu áð-
ur verið revnd hér á landi, hversu
tíðgengið honum var að tilrauna-
reitunum, þegar tók að líða að
hausti, og hve innilega hann
gladdist, er hann sá, hve sum af-
brigðin voru þroskavænleg, þrátt
fyrir óblítt veðurlag. Mörg þess-
ara afbrigða hafði hann sjálfur
útvegað erlendis frá, og var sem
hann bæri fyrir þeim föðurlega
umhyggju. Hann hafði einnig
mikinn áhuga fyrir skógræktar-
málum og lét á fyrstu árum sín-
um hér planta birki í lítinn reit
rétt hjá forsetasetrinu. Þessi
skógrækt hefur svo verið aukin
smám saman, og eru þar nú all-
mörg tré, sem eru líkleg til að
geta síðar teygt saman limkrón-
ur sínar yfir höfðum einhverra
eftirmanna hans hér á staðnum.
Hér á Álftanesi hafa um lang-
an aldur verið mikil landspjöll af
sjávarágangi. Sveini Björnssyni
var það strax ljóst, að hér þurfti
stórt átak, ef koma átti í veg fyr-
ir, að byggð eyddist smátt og
smátt af þessum orsökum. Hann
lét því gera áætlanir og teikning-
ar af ós Bessastaðatjarnar, en hún
eyðir nú landi níu bændabýla á
nesinu. Framkvæmd þessa verks
dróst þó á langinn um nokkurt
árabil af fjárhagslegum örðug-
leikum og fleiri ástæðum, þar til
nú á síðasta alþingi, að samþykkt
var fjárveiting til þessa verks,
mest megnis fyrir ötula baráttu
hans fyrir málinu. Það væri þvi
honum eflaust kærkominn og
verðugur minnisvarði, að vel og
myndarlega yrði að verki þessu
unnið.
Ég mun ekki rekja hér nánar,
það sem hinn látni forseti hefur
unnið fyrir íslenzkan landbúnað,
enda svo kunnugt, að ástæðulaust
er að telja það upp nú, aðeins
bæta þvi við, að íslenzkur land-
búnaður væri nú kominn miklu
lengra á veg á þroskabrautinni,
ef Sveinn Björnsson hefði getað
helgað honum allt sitt ævistarf
og andans krafta.
Öll íslenzka þjóðin syrgir nú
jfyrsta forseta hins endurreista
lýðveldis. En við, sem áttum þvl
láni að fagna að kynnast honum
í daglegu starfi, gleði og sorg,
söknum hans auk þess sem góðs
manns og trausts vinar, sem alltaf
var viðbúinn að rétta hjálpar-
hönd, hver sem í hlut átti, manns
sem hafði óbilandi trú á landi
sínu og þjóð, eins og sjá má af
orðum þeim, er hann viðhafði í
síðasta ávarpi sínu „hvort tveggja
er gott, landið og fólkið“.
Þetta voru hans kveðjuorð til
íslenzku þjóðarinnar og fóstur-
jarðarinnar.
Jóhann Jónasson .
Sýndi verkalýðssamtökun
um vinsemd og skilning
í DAG drýpur íslenzka þjóðin
höfði og kveður ástsælan forseta
lýðveldisins, Svein Björnsson, í
hinzta sinn.
Með fráfalli hans er höggvið
þeð skarð í þjóðarmeiðinn, sem
vandfyllt mun verða, því hann
var að allra dómi, er til þekktu,
einn sá mesti mannkostamaður,
sem okkar þjóð hefur alið, og æfi
ferill hans bæði margbrotinn og
undraverður.
Þctt okkur íslendingum greini
á um margt og sé það tamt að
deila, þá ættum við þó að geta
orðið sammála um það, að æfin-
týri gengur það næst, hversu ís-
lenzku þjóðinni hefur tekizt á
skömmum tíma að vinna sig upp
úr ósjálfstæðri, lítt þekktri og
blásnauðri þjóð, í sjálfstætt ríki,
með jafnréttisaðstöðu í samtök-
um frjálsra þjóða, sendiherra og
fulltrúa hjá mörgum menningar-
þjóðum heims og risavaxnar áætl
anir og framkvæmdir á nær öll-
um sviðum þjóðlífsins.
Þegar svo athugað er, að þessi
mikla breyting hefur aðallega
gerzt á s., 1. 35 árum, þá má það
öllum Ijóst vera, sem kynnt hafa
sér hin fjölþættu störf Sveins
Björnssonar, að þau eru eitt ó-
slitið ívaf þeirrar miklu framþró-
unar, sem að framan greinir.
Það verður vandfundin sú stétt
í þjóðfélaginu, sem ekki stendur
í meiri eða minni þakkarskuld
við hinn látna forseta vorn.
Verkalýðssamtökin hófu göngu
sína hér um líkt leyti og Sveinn
Björnsson byrjaði starf sitt sem
lögfræðingur. Á uppvaxtarárum
samtakanna áttu þau oft við
mikla og margháttaða erfiðleika
að etja, sem stundum leiddu til
þess, að leita varð lögfræðilegrar
aðstoðar. Sveinn Björnsson sýndi
samtökum verkamanna fljótt vin-
semd og skilning. Var því oft leit-
að til hans, þegar vanda bar að
liöndum, enda hélzt pslitin vin-
'átta og trúnaðarsamband milli
hans og verkalýðssamtakanna á
meðan hann gegndi lögfræði-
störfum.
Þá standa verkamenn og raun-
ar þjóðin öll í mikilli þakkar-
skuld við Svein Björnsson fyrir
það mikla brautryðjendastayf,
sem hann vann á árunum frá
1907 til 1920, með því að beita
sér fyrir og stofnsetja fjölda-
Framh. á bls. 5