Morgunblaðið - 20.03.1952, Qupperneq 8

HORGUNBLAÐIB
Fimmtudagur 20. marz 1952
Útg.:,H.f. Árvakur, Reyltjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjóri: Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Lesbók: Árni Óla, sími 3045.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjóm, auglýsingar og afgreiðsla:
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald kr. 18,00 á mánuði, innanlands.
í lausasölu 1 krónu eintakið. Kr. 1,25 með Lesbók.
SjálfsvÖrn smáþjóðar
ALLIR íslendingar munu fagna
ákvörðunum þeim, sem ríkis-
stjórnin hefur nú tekið í land-
helgismálum okkar. Með þeim er
stórt og áhrifamikið spor stigið
í baráttunni fyrir verndun fiski-
miðanna á landgrunninu um-
hverfis landið.
Eins og Ólafur Thors atvinnu-
málaráðherra tók skýrt fram í
útvarpsræðu sinni í gærkvöldi
hafa íslendingar byggt stefnu
sína í þessum málum á kröfunni
um að landhelgin yrði miðuð við
landgrunnið. Út frá því sjónar-
mjði voru lögin um vísindalega
verndun fiskimiða þess sett árið
1948.
Atvinnumálaráðherra vakti
hins vegar athýgli á því, að mörg
líki fylgdu þessari stefnu ekki
ennþá. Það hefðu íslendingar orð
ið að hafa í huga við framkvæmd
málsins. Það hlyti þó að glæða
vonir okkar um, að áður en langt
um liði auðnaðist okkur að afla
stefnu okkar almennrar viður-
kenningar, að nú væri svo kom-
ið, að almennt væri talið að sér-
hvert ríki hefði yfirráðarétt yfir
auðlindum í landgrunni sínu.
I framhaldi af þessum ummæl-
um komst ráðherrann þannig að
orði:
„Og við fáum með engu
móti skilið, að það sé rétt eða
sanngjarnt, né heltlur verði
það stutt með rökréttri hugs-
un, að strandríki eigi einka-
rétt á hagnýtingu auðlinda í
landgrunninu, enda þótt slík-
ur einkaréttur engin úrslita-
áhrif hafi á afkomu íbúa þess,
en að sama ríki njóti hins
vegar ekki sams konar einka-
réttar til hagnýtingar fiskimið
anna í sjónum vfir landvrunn-
inu, jafnvel þótt augljóst sé,
að cll afkoma þess velti á ein-
mitt þcssum rétti“.
Þessi rök eru svo sterk, að
óhugsandi er, að þau verði til
lengdar sniðgengin, enda þótt
ekki hafi verið mögulegt að hag-
nýta þau til frekari aðgerða en
felast í reglugerð þeirri, sem nú
hefur verið gefin út. En við und-
irbúning þeirra hefur verið höfð
hliðsjón af niðurstöðu Haagdóms
stólsins í deilu Norðmanna og
Breta.
Ríkisstjórn íslands hefur vand-
að mjög ailan undirbúning þeirra
þýðingarmiklu ákvarðana, sem
nú hafa verið teknar um vernd
íslenzkra fiskimiða. Nægir í því
sambandj að;minnast á nokkur
atriði hans. Arið 1948 voru sett
lög um vísindalega verndun fiski-
miða landgrunnsins.
. Næsta skrefið er uppsögn
samnings þess, sem Danir gerðu
við Breta um íslenzka fiskveiða-
landhelgi árið 1901 en með hon-
um voru flóar og firðir opnaðir
fyrir veiðum útlendinga og
þriggja mílna landhelgi ákveðin.
Samningnum var sagt upp 3.
október 1949 op féll hann því úr
gildi tveimur árum síðar eða 3.
október 1951.
Haustið 1949 fékk íslenzka
sendinefndin á þingi Sameinuðu
þjóðanna samþykkta tillögu um
að þjóðréttarnefnd samtakanna
yrði falið að rannsaka reglur
þjóðarréttarins um landhelgi.
Hinn 22. anríl 1950 var svo
gefin út reglugerð á grundvelli
landgrunnslaganna frá 1948 um
verndun fiskimiða fyrir Norður-
landi.
Þegar málaferli Breta og Norð-
manna hófust fyrir Haagdóm-
Sfólnum ákváðu íslenzk stjórnar-
völd að fvicnast eins vel með
þeim og frekast væri unnt. I því
skyni voru sendir áheyrnarfull-
trúar til Haag. Þegar dómur var
fallinn í málinu var hann tek-
inn til gaumgæfilegrar athugun-
ar og hliðsjón höfð af niðurstöðu
dómstólsins við undirbúning
nýrra ráðstafana íslendinga til
verndar fiskimiðum sínum.
Þetta er í stórum dráttum að-
dragandinn að þeim ákvörðunum
sem nú hafa verið teknar. Bar-
átta Islendinga fyrir þeim á sér
þó miklu lengri sögu.
Kjarni hinnar nýju reglu-
gerðar er, að dregin er grunn
lína frá yztu annesjum, eyj-
um og skerjum kring um
landið og þvert fyrir mynni
flóa og fjarða, en sjálf marka
línan fjórum mílum þar fyr-
ir utan. A þessu svæði eru
síðan bannaðar allar botn-
vörpuveiðar og dragnóta-
v'eiðar, bæði íslendingum og
úílendingum, en útlending-
um auk þess hverskonar aðr-
ar veiðar.
Þessar ráðstafanir hafa í för
með sér stóraukna vernd fyrir
íslenzk fiskimið. Heilum flóum
eins og Breiðafirði og Faxaflóa er
lokað fyrir allri botnvöruveiði og
öllum öðrum veiðum útlendinga.
Hliðstæðar ráðstafanir fyrir Norð
urlandi frá 1950 verða nú einnig
virkar gagnvart þeirri þjóð, sem
stærstan flota botnvörpuskipa
hefur sent hingað, nefnilega
Bretum.
íslendingar hafa beðið þess
með óþreyju að íslenzk stjórnar-
völd hæfu aðfferðir í þessum mál
um. Er það að vonum. En
aðalatriðið er þó það, að ríkis-
stjórnin hefur unnið markvíst að
þeim undanfarin ár. í slíku máli
skipta vikur eða mánuðir ekki
öllu. Hitt er þýðingarmeira að
þær ráðstafanir, sem gerðar eru,
fái staðist og tryggt rétt þjóðar-
innar um alla framtíð.
Ólafur Thors atvinnumálaráð-
herra, vék að því í lok ræðu sinn
ar að margir myndu nú spyrja,
hverra undirtekta sé að vænta
frá öðrum þjóðum út af þessum
ráðstöfunum íslendinga. Komst
hann þar að orði á þessa leið:
„Um það er bezt að fullyrða
sem minnst á þessu stigi málsins,
enda að því leyti ekki ástæða að
hafa um það miklar bollalegging-
ar, að íslendingar eiga um ekkert
að velja í þessu máli. Sí minnk-
andi afli íslenzkra skipa bregður
upp svo ótvíræðri og geigvæn-
legri mynd af framtíðarhorfum
íslenzkra fiskiveiða, ef ekk-
ert verður aðhafzt, að það er
alveg óhætt að slá því föstu:
1. Að engin íslenzk ríkisstjórn
er í samræmi við íslenzkan þjóð-
arvilja og þjóðarhagsmuni nema
hún geri ráðstafanir til að vernda
íslenzk-fiskimið og
2. Að þess er enginn kostur að
íslendingar fái lifað menningar-
lífi í landinu sínu nema því að-
eins að þær vemdunarráðstafan-
ir komi að tilætluðum notum.
Aðgerðir klenzkra stjórnar-
valda í þessu máli eru sjálfs-
vörn smáþjóðar, sem á líf sitt
og frelsi að verja. Að dómi
ríkisstjórnarinnar byggjast
þær auk þess á lögum og rétti.
í heimi samstarfs og vinar-
hugs ættu Islendingar því að
mega treysta því að málstaður
þeirra verði skoðaður með
sanngirni. Það nægir íslend-
ingum.
Ella er að taka því sem að
höndum ber.“
Undir þessi ummæli hljóta all-
ir Islendingar að taka.

ustu vopn styrja
TUNDURDUFLIN eru hræðileg
tortímingarvopn, það þekkjum við
gerst úr seinasta stríði.
HÆTTULÍTIÐ SPRENGIEFNI
Sprengiefnið trotíl er brætt og
því helt í járnkúlurnar. Venju-
lega vega tundurduflin 3—500
kg., stundum þó meira. Það er
ákaflega lítil hætta að fóst við
trotíl-efnið. Við getum hamrað
það, skorið í það og borið að þvi
eld án þess að sprenging verði í
því. Sprenging verður ekki fyrr
en viðeigandi hvellhetta kemur til
sögunnar.
Efnafræðingar hafa þó komizt
að raun um, að þetta sprengiefni
og önnur sama flokks geta tekið
breytingum með aldrinum og orð-
ið hættuleg, Þó eru þessar breyt-
ingar sjaldgæfar. Sprengingarn-
ar miklu í skipasmíðastöð danska
flotans, sem urðu í Holmen í vet-
ur, hafa líklega stafað af þessum
breytingum sprengiefnisins.
FALIN A BOTNINUM
Fyrstu tundurduflunum var
beitt í bandaríkska frelsisstríðinu
1776—’77. Síðan þá hefir stærð
tundurduflanna jafnt og þétt auk-
izt. Jafnframt hefir tundurútbun-
aður þeirra tekið miklum fram-
förum og verið gerður flóknari.
Helztu tegundirnar eru nu
snertitundurdufl, sem springa við
árekstur, segulmögnuð tunduvdufl
og hljóðbylgjudufl. Auk þessara
þriggja aðaltegunda ei'u fjöimörg
afbrigði. Snertiduflið er ven.ju-
lega svo gert, að í það er hengd-
ur stjóri, svo að það mari nokkra
metra undir vatnsskorpunni. Á
hinum tveimur tegundunum er
venjulega nokkru dýpra.
Við Danmörku, þar sem dýpið
er 10—20 metrar, liggja þau
venjulega á botninum. Þó að kjöl
skipsins beri hjá tundurduflinu í
margra metra fjarlægð, þá verður
sprenging, sem getur kostoð
margia mánaða viðgerð, þegar
bezt gegnir.
Sýningu Snorra
lýkur á morgun
„ORRI“ í Morgunblaðinu 16.
marz:
„.... Sýningin er lærdómsrík
og er Snorri Arinbjarnar meiri
málari en margan mun hafa
grunað“.
Bjarni Guðmundsson í Vísi
13. marz:
.... Elztu myndirnar eru til-
raunir 10 ára snáða til að Ijá hug-
myndum sínum form. Yngstu
myndirnar eru fullkomin lista-
verk, sem hafa að geyma alla
kunnáttu, skaphöfn og fegurðat-
skynjun miðaldra manns, sem
hefur helgað ævi sína óskipta
leitinni að fegurð og tjáningu
hennar ....“.
H. J. G. í Tímanum 14. marz:
„.... Svipurinn er hreinn og
norrænn, byggingin sterk, litii'n-
ir skýrir en látlausir, vinnu-
brögðin sannfærandi, andrúms-
loftið klassískt, tengsl mynd-
rænunnar og undirstraumsins
einlæg".
Björn Th. Björnsson í Þjóð-
viljanum 16. marz:
„.... Og fyrir mitt leyti verð
ég að gera þá játningu, að af-
mælissýning Snorra Arinbjarnar,
sem nú er haldin kemur mér
mjög á óvart. Reyndar gekk ég
þess ekki dulinn, að Snorri væri
góður málari, en hitt veit ég
ekki fyrr en nú, að hann er einn
af öndvegislistamönnum okkar.“
Sýningunni lýkur á morgun.
Spieisgieíiiið í þeim er
|ié meiniaust i umgengni
Þegar tundurduflið hefir ver-
ið gert óvirkt, er það allsendis
hættulaust.
TUNDURDUFL SLITUR UPP
Tundurduflin eru búin maig-
víslegum öryggisútbúnaði. Engin
hætta á að vera af þeim fyrr en
þau eru komin á tiltekið dýpi.
Þannig ættu þau að verða óvirk
aftur, þegar þau slítur laus frá
legustjóranum eða eru veidd upp.
En ekki er hægt að sjá við skelj-
um óg ýmsum sjávargróðri og
sjávardýrum, .sem setjast á tund-
urduflin, svo að öryggisútbúnað-
urinn verður óvirkur. Þessi smá-
dýr og jurtir hafa kostað marga
menn lífið.
Sérfræðingar leggja mikið kapp
á að smíða tundurdufl, sem óvín-
imir eiga bágt með að slæða upp.
Sum eru búin út með tækjum, sðm
ónýta slæðingarútbúnaðinn og
sprengja hann.
Hljóðbylgjudufl geta verið svo
úr garði gerð, að þau séu ónæm
fyrir sumum hljóðáhrifum. Þanníg
er ekki hægt að gabba þau méð
þeim tækjum, sem tundurdufía-
slæðarar draga gegnum vatnið,
heldur springur það ekki fyrr en
tundurduflaslæðarinn er sjálfur i
netinu.
Segulmögnuð tundurdufl og
hljóðbylgjutundurdufl eru sum
þannig, að þau springa ekki fyrsta
sinni, sem siglt er yfir þau. Þess
munu dæmi, að slik dufl hafi ekki
sprungið fyrr en í 11. sinn.
TUNDURDUFLUNUM LAGT
Á tundurduflasvæðum er dufl-
unum venjulega lagt með 100 —
150 metra millibili. Til að beltið
sé nokkurn veginn öruggt, verður
það að vera sett fjórum röðum.
Tegundunum er blandað saman,
svo að enn örðugra verði að brjót-
ast gegnum það. En vitaskuld má
allt af komast gegnum þessi belti,
ef menn vilja leggja hvað eina í
sölurnar. Þannig má til að mynda
rjúfa skarð í beltið með þvi að
senda tóm skip yfir það. Þá get-
ur einmitt komið sér vel að hafa
lagt tundurduflum, sem sprmga
ekki í fyrstu atrennu.
VQÍvokondi akrifar:
DAISICGA UnZOTJ
Góðs viti
IDAG er 20. marz. Þá er jafn-
dægri á vor, nótt og dagur
jafnlöng. Eftir tíðinni, eins og
hún hefir yfirleitt verið í marz,
gæti verið áliðnara vetrar.
.... góðs viti
Einhver vorhugur hefir líklega
fylgt auglýsingunni, þar sem til-
greind voru á annað hundrað
sumarblómafræ, sem á boðstól-
um væru. Verður hún að teljast
góðs viti, þó að varla spryngi út
fíflar undir bæjarveggnum að
sinni.
Leiði, sem fáir þekkja.
VIÐ norðausturhorn líkhússins,
sem var í gamla kirkjugarð-
inum við Suðurgötu, en þar serh
nú er vel gert klukkuport, er leiði
girt hárri járngirðingu. Fáir,
sem ganga þarna um, vita, hver
þar hvílir, því að engin áletrun
er til leiðbeiningar.
Það má kanhski segja, þegar
þessum áfanga er náð og menn
bafa lagzt til hinztu hvildar, að
þá sé jafnt á komið með öllum
og flestum sé sama, þó að þúfan
sín týnist, ef ekki er eitthvað
annað, sem heldur minningu
þeirra á lofti.
0
Girðingin þarf viðhald
G vegna lítillætis síns og
Ijúflyndis hér í lífi, mundi
sá, sem hvílir í áminnztum reit
ekki gera kröfu til, að merm
legðu fram fé eða fyrirhöfn til
að auglýsa nafn hans þarna eða
á annan hátt sýna legstað hans
viðeiagndi sóma, enda þarf þess
raunar ekki, til þess að nafn hans
geymist, en gleymist ekki, því að
þarna er jarðsettur Sveinbjörn
Sveinbjörnsson, tónskáld.
Fyrir allmörgum árum eða í
atvinnumálaráðherratíð Haraldar
Guðmundssonar í kringum 1936
fékk ég því til leiðar komið fyrir
áeggjan Halldórs sál. Hallgríms-
sonar, klæðskerameistara, að
girðing sú, sem er um leiðið, var
sett upp af Landsmiðjunni. Nú
hefir hún staðið af sér mörg og
stór veður liðinna ára og hlíft
leiði tónskáldsins við átroðningi.
En girðingin er nú mjög illa far-
in og þyrfti nauðsynlega að
hreinsa hana og mála í vor.
Hvað hyggst Tónlistar-
félagið fyrir?
ÞAÐ verður að sjást, hvar leg-
staður þess mannsins er, sem
gaf okkur lagið við þjóðsönginn,
minna má það ekki vera.
Það er eins og mig minni, að
Tónlistarfélagið hafi eitthvað
hugsað sér í sambandi við leg-
stað Sveinbjarnar Sveinbjörns-
sonar, og á meðan það ræður við
sig, hvernig það á að haga sínuin
meiri háttar framkvæmdum svo
sem að reisa veglegan minnis-
varða á legstað tónskáldsins,
vildi ég leyfa mér að vekja at-
hygli þess á því, sem þarna þarf
að gera nú þegar, og ég hefi bent
á hér að framan.
Sjá þeir góðu menn, sem að
Tónlistarfélaginu standa, sér
ekki fært að láta framkvæma
það nú með vorinu? *
Kjartan Ólafsson, brunavörður.