Morgunblaðið - 17.06.1952, Síða 11

Þriðjudagur 17. .iúné 1952
MORGUNBLAÐIÐ
n
Nýtt kvöldvökwSiefti
Sfraumhvörf á trúmálasviðimi
Grétar Felis:
I>RIÐJA Kvoldvakan. er fyrir
skömmu útkomin meíigreinir eftir
ritstjórann, Snæbj. Jéns3on og sr.
Benjamín Kristjánsson. Eftir. hinn
fyrrnefnda mun mestaUt það efni
Vera, er ekki hefnr neitt höfund-
armerki, svo sem tvaer bráðsnjall-
ar greinir um þá Boga. Th. Mel-
sted og Einar H. Kvaran. Mun
Eogr sialdan áður hafa hiotið aðra
eins viðurkenningu, og átti hann
þó go:a skiiið, því aö hann vár
urn margt merkur maður, svo sem
greinin rækilega rökstyður. Þá
koma kvæói, þýdö og framsamin,
Kýjar bækur og garafar. Eækui' á
^nsku o. fl. málum og Joks Stak-
Steinar. Þarf ekki að því að spyi ja
að hér er víða sköruJega og el'tir-
tninnilega til orða tekið.
Um borgfirzku skáldín .Tón
Hagnússon og Pétur Beínteins-
son skiixar sr. Benjamín allítar-
lega og af skiiníngi og fylgja
tnyndir af skáldnnum. Þyngstar
á metunum þykja mér þó greimr
sr. B. um „skáldskap og trúar-
brögð“ og kaflar hans og ritstj.
Um enskar tiúmálabækur. Það er
auðvitað engu síður nauðsynlegt
að kynna meikar erlendar bækur
en innlendar, og ekkí sízfc þær,
er um trúmálin fjalla, því að í
trúarefnum eru nú um þessar
mundir aldahvörf rneða) hinna
tnenntaðri þjóða. Er r þessum grein
um margra atriða getið, sem hugs-
andi menn geta ekki, íátið faia
framhjá sér.
Vísindadýrkun uppJýsíngartím-
ans á J8. öld leiddi af sér þióun
efnishyggjunnar, sem aðeíns tek-
ui' gildar þær hliðar íiiverunnar
sem gripnar verða með skynfær-
um vorum, ■— þær sem verða
mældar, vegnar, útreiknaðar og
sannprófaðar og síðan skrásettar
sem vísindalegar staðreyndir.
Efnisvísindin standa vissulega
föstum fótum svo skammt sem
þau geta náð, og er ekkf að undra
þótt hungraður heimnr tæki þeim
með hrifningu ög oftrú, þar eð
þau virtust ætla að leysa allan
hans efnahagsvanda á skammri
Stundu og mundú ííka nú vera
komin vel á leið igeð það ef mann-
fólkinu hefði ekki veríð annar og,
eljúpstæðari vandi á höndum en
sá að afla sér daglegs viðurværís.
Þessi dýpri vandí er einnig sam-
ofinn efnishyggjunni: og er fólg-
inn í vantrú á allsherjarlögmálið,
Eogus — hinn yfírskilvitlega
skipulags- og sköpunannátt tilver-
unnar •— hið mikla samemingar-
afl alls hins æðra lífsr hvers
merki vér þó sjáumt hvarvetna.
Það er þess biindni — þefta sam-
þandsleysi við hinn æðri virkileika
Bem veldur því, að vaídsóknar
hvatningar geysast áfram stjórn-
laust og valda stöðugunr stríðum
og öryggisleysí, sera efnisrhyggjan
Veit ekkert ráð við nema einræði
,og kúgun. En öll s)ík ofstjom er
biot á hinu æðsta Rigmáli. Hún
leiðir til óeirða og uppreisna, er
svo aftur bjóða heim, ófíum vald-
sóknar og þrælkunar. Ög þai með
hins eilífa stríðs, sem telja verður
að sé og muni verða hið noinuxia
eða eðlilega ástand á flatneskju
jaiðaryfirborðsins, þangað til
spekin, trúin og listímar, sem
eiga heima í rúmvídd tilvei'unn-
ar, hafa samfært memi nm. að hin
gömlu indversku fræði: hafa í-étt
fyrir sér, sem segja að daglega
lífíð eig'i ekki til neírtn sjálfstæð-
an virkileik, heldur sé það aðeins i
hverfult fyrirbæri á yfirborði
hinnar yfirskilvitlegu ulveru. —
Aldahvörfin sem ég minntist á,
felast í því, að þeim mönnum, sem
vinna alvarlegast og af mestum
lcrafti, hvort heldur er á sviði
hugsunar, rannsókna eða fram-
kvæmda, er nú sem óðast að verða
ljóst, að allar „framfarirnar“ í
vofum skynjanlega, mælartlega og
útreiknanlega heimi er að keyta í
titrand! Hið efnisvísindalega skipu
lag heimsins er að farast, vegna
þess að það er ekki í samræmi við
það lögmál og þá áætlun sem gild
ir í hinurn víðtækara, yfírskil-
vitlega heimi virkileikans. Efnis-
lögmálið er að vísu ein hlið þess
virkileika en álíka óveruleg og
ósjálfstæð eins og yfirborð sjáv-
arins er gagnvart því efnismagni
lofts og vatns, sem á það verk&r
bæði að ofan og neðan.
Kvöldvaka mun sennilega síðar
segja frá bók sem kom út seint
á árinu sem leið og ég fyrir mitt
leyti mundi telja merkustu bók
ársins, þó að fáir muni hafa henn-
ar full not við fyrsta lestur. Þelta
er bókin „Stefnumark mannky't."
(Human Destiny) eftir I.. da
Noúy, í snilldarþýðingu séra
Jakobs Kristinssonar. Þessi bók
sýnir einmitt fram á, að sköpun
viðhald og vöxtur hinnar lifandi,
tilveru getur ekki gei'zt eingöngu
með ósjálfráðu úrvali náttúrunnaf
>úr flóði eðlisfræðilegra tilviljana,
heldur leioir alvarleg athugun í
ljós, að á bak við þessa sýnilegu
þróun hlýtur að vera fyrirhuguð
og fyrirfram gerð áætlun yfir-
skilvitlegs sköpunarmáttar. Þettá
hefur trúarvitund mannanna að
vísu frá öndverðu þótzt vita. En
hvorttveggja er, að þessi vitund
er mjög misjafnlega vakandi hjá
mönnum og svo er hún niðurbæld
og yfirskyggð af viðureign játn-
ingakerfanna og bókstafsdýrkun-
■ arinnar við jafnsterku andstæður
sínar, efann og afneitunina. Þetta
er eðli skynheimsins, að allt stefnir
þar í áttina til sinnar andstæðu,
jafnvél sjálft lífið stefnir þar á
1 dauðánn. Og einnig hlýtur svo að
^ fara fyrir öllum hinum rökvísari
ferfætlingum flathyggjurinar, sem
I aðeins sjá út undan sér (hórizont-
1 alt) en skox-tir innsýn í rúmvídd
1 veruleikans, að þeir verða bölsýn-
ir og kaldrifjaðir og missa alla
1 virðingu fyrir þeim. einkennum,
| sem mannveran hefur fram yfir
önnur fyrirbæri uáttúrunnar.
• II. J.
iíirkja og krisfindómur
Japanskar
iðnaðarvörur á ný
MEXÍKÓBORG — Japanir eru í
þarln mund að hefja útflutning
iðnaðarvarnings í stórum stil
eins og fyrir stríð. Fyrsti íarm-
urinn, sem Mexíkanar kaupa kom
nýlega til Mexíkóborgar og voru
það 5 milljónir saumnála.
CHRYSLER!
model ’37 til sýnis og söiu
við Lejfsstyttuna kl. 3—5 á
morgun (miðvikudag).
YIMIMIIMG
Getum nú fekíð að okkur allskonar verkfræðíleg
störf svo sem: endurskipulagningu, breyíingar og
endurbyggingar á verksmiöjum o. fl.
Véíaverkstæði Sig. Sveinbjörnssonar h.f.
Skúlatúni S — Simi 5753.
TNNGANGSORÐ
í MORGUNBLAÐINU 30. maí b.
á. ritar presturinn í Ólafsvík
grein, er hann nefnir: „Guðfraeð-
ingur — Guð‘\ og á hún að vera
svar við grein minni: .JKirkjan og
þjóðin", er einnig birtist í Morg-
unblaðinu fyrir nokkru. Frá
mínu sjónarmiði er að sjálfsögðu
æði margt athugavert við þessal
grein prestsins, og kemst ég naum
^st hjá, að tska sumt af því til j
nokkurrar meðferðar, þó að ég i
hafi reyndar ekki mikla trú á
deilum um þessi efni, allra sízt
í blöðum. Vil ég þá bvrja rneð ,
því. að gera athugasemd við það,
að ég er hvað eftir annað í grein
þessari nefndur Gretar O. Fells
TÓ-i brevtt í O), en sjálfur nefni
ég mig aldrei annað í ræðu eða
r:ti en Gretar Fells, og grein mín
í Moreunblaðinu 30. apríl þ. á.
var áreiðanlega þann veg undir-
rituð, eins og allar ritsmíðar mín-
ar, þær, er ég vil vera við kennd-
ur. Rókstafstrúaðir :nenn ættu
iafnvel öðrum fremur að virða
þessa sérvizku mína, því að játað
skal, að hér er um „bókstaf" að
ræða eða form, smekksatriðx,
s°m auðvitað má deila um. En
'iinn óguð’eei höfundur greinar
þessarar kýs nú einu sinni að I
heita Gretar Fells, og viil hvorki j
O né Ó á milli þeirra nafna, af j
beirri einföldu ástæðu. að hon-
um þykir það ske'mmd á nafnínu
sn fegurðarauki enginn.
..KRISTíNDÓMURINN
ER —ÉG“
Þegar ég las nefnda greín
prestsins í Ólafsvík, get ég ekki
neitað þyi, að mér flaug í hug
það, sem haft er eftir frönskum
einvaidskonuníri einum, og er á
þessa leið: „Ríkið er — ég.“ Marg
ir bókstafstrúaðir eða „rétttrúað-
ir“ kristnir menn (sem ég vil nú
rtyndar fremur kalla blindtrúaða)
tala þannig og skrifa stundum,
að engu er líkara en að þeir séu
b.jartanlega sannfærðir um, að
skilninéur þéirra á hinum kristna
dómi sé kristindómurinn ::jálfur.
..Kristindómurinn er — ég“ gæti
stundum verið einskonar yfir-
skrift yfir ritsmíðum þeirra um
kristindómsmál, og hljómar eigi
ósjaldan eins og viðlag í eyrum
þeirra, sem heyra meira en orðin
ein í ræðum þessara manna. Fús-
lega skal það viðurkennt, að ef
skoðanir þær, sem koma fraríi í
grein séra Magnúsar Guðmunds-
sonar, eru hinn eini, sanni krist-
indómur, þá er ég ekki kristinn
og vil ekki vera.
Hins vegar fer því fjarri,
að prestinum hafi tekizt að sann-
færa mig um það, að hér sé um
hinn sanna kristindóma að ræða,
og meira og meira kveður að því
nú.á dögum, eins og kunnugt er,
að menn geti ekki aðhyllzt þá
túlkun á Biblíunni óg kristin-
dóminum yfirleitt, sem fram
kemur í grein kennimannsins í
Ólafsvík. Fleiri og íleiri láta sér
sem sé skiljast, sð um margvís-
legan og ólíkan skilning geti ver-
ið að ræða á mörgu í Biblíunni
og jafnvel á orðum Jesú Krists
sjálfs. Hver hefur leyfi til að
gera sjálfan sig að einhvers kon-
ar hæstarétti í þessunrefnum og
fullyrða, °,ð hans eiginn okilning-
ur sé allur sannleikurinn? Með
allri virðingu fyrir Bib’íunni
J'p-'ður þíð pð segiast, að <sngjn
fu-ða er, þótt eitt sinn hafi
verið komizt svo að orði: „Biblí-
an er sem bögglað roð fyrir
brjósti mínu“. Þó að hægt sé að
vitna til ýmissa ummæla Jesú,
er gætu refið í skyn (þ. e. ef þau
eru skilin bókstaflega), að hann
hefði litið á siálfan sig sem Guð
í alveg sérstakri merkingu þess
orðs, má vitna í annað, sem eftir
honum er haft, er bent gæti á hið
gagnstæða. Og þannig er þessu
háttað um margt fleira í þessari
helgu bókrenda er bað engí.n tiþ-
viljun, að sértrúarflokkarnir inn-
an kristindóms.ins skipta tugum, !
eins og menn vita, og allir telja ,
þeir sig hafa yfir að ráða hinum
eina sanna Uristindómi! Úr þessu
verður svo stundum mjög leiðin- j
leg tegund „faríseisma“, einhver
trúræn („religiós") sjálfgleði,
sem hugsandi nútímamenn klíjar
við, og er raunar í nokkru ósam-
ræmi við sjálfsniðrun þá, er þess-
ir sömu trúmenn telja stundum
aðalsmerki og höfuðprýði sann-
krisíinna :nanna.
SKUGGAR TILBEIÐSLUNNAR
, Margir trúmenn virðast taka
því nær eingöngu tilfinningaaf-
stöðu til trúar sinnar, og einmitt
þess vegna er oftast svo örðugt
að rökræða við þá um þau efni.
Þetta á við um fleiri og færri
fyigismenn allra trúarbragða.
Hver fyrir sig telur sín eigin trú-
arbrögð hin einu sönnu og sáiu-
hjálplegu trúarbrögð, en öll önn-
ur trúarbrögð meira og minna
ófullkomin og gölluð. ef ekki
„djöfulsins vélabrögð. Þeir, sem
þora að hugsa frjálst, geta tekið
óvilhalla, hlutlausa •—- og þess
vegna sanngjarna — afstöðu til
trúarbragðanna. Og þeir munu
fljótlega sannfærast um það, að
engri átt nær að upphefja einhver
ein trúarbrögð á kostnað allra
annarra trúarbragða og telia þau
að öllu leyti æðst og bezt. Hitt e'
önnur saga, að það er og verður
'alltaf nokkurt skapgerðarmál,
hvaða trúarbrögð menn aðhyllast
og verður ekki um það deilt frem-
I ur en um ástir manna eða smekk
þeirra í þeim efnum. Trúmenn-
irnir eru, eins og áður" er sagt
venjulega tilfinningamnn mikliv.
Þeim hættir því við að láta til-
finningarnar villa sér sýn, og úr
dýrkun þeirra verður oft ofdýrk-
un. sém að lokum vinnur á móti
sjálfri sér vegna óhjákvæmi-
legrar andsefjunar, sem hún hlýt-
ur að vekja hjá hugsandi mönn-
um. Tilbeiðsla á því, sem gott er,
göfugt og háleitt, á að sjálfsögðu
rétt á sér, en stundum varpar hún
skuggum á vegu annarra manna;
og kemur hún þá fram sem þröng
sýni, bókstafskergja og afbrýðis-
semi,-og allt er þetta of vel þekkt
til þess, að um það þurfi að fara
mörgum oi'ðum. Hin sanna dvrk-
un á Jesú Kristi er ekki fólgin í
því að trúa einhverjum ákveðn-
um kenningum um hann, allra
sízt þeim kenningum, sem sam-
rýmast ekki óbrjálaðri dóm-
greind, heldur í hinu, að taka
hann á orðinu, ef svo mætti segja,
|lifa í samræmi við kenningar
hans og trúa á örlagaþýðingu og
eilífðargildi bess lífs, sem lifað
er í þeim anda. Sá, er gefur Jesú
jKristi hjarta sitt á þenna hárt,
er í mínum augum trúaður krist-
■ inn maður, hvort sem hann trúir
|— eða trúir ekki — á „meyjar-
jfæðingu“ eða annað það, sem
'beii'. er kalla sig lærisveina
Meistarans, hafa ímyndað sér um
I hann og illu heilli fellt í kerfi,
|eins og þétt riðið net utan um
hinar einföldu en háleitu kenn-
ingar hans.
..AUDVTTAD ER HANN
GUÐS SONUR“ ....
Mikilhæfur kirkjuhöfðingi einn
íslenzkur var einu sinni á fundi
spurðuv að því, h'.'ort hann tri’ði
,því, að Jesús hefði verið Guðs
| sonuf. Sá, sem spurði, mun ver-
! ið hafa bókstafstrúarmaður •—
einn á hinni réttu „línu“, er svo
mætti kalla. •Kirkiuhöfðirsinn
hi'gsaði sig um dálitla stund, en
mælti síðan: „Auðvitað var hann
Gnðs ;onur — oar ;<llir ’rum vér
G«ðs synir“. Ekki hef ég fregnir
af viðbragði fvrirspyriandans. pn
sennilega hefur hann hneykslast
á svarinu. Presturinn í Ólafsvík
trúir því. að Jesús Kristur- hafi
verið Guðs sonur. í, alveg . sér-
stakri merkingu, þ. e. a. s. verið
annars eðlis. en vér .menpiirnir,
Munurinn á honum og oss er að
hans dómi ekki stigmunur, held-
ur eðlismunur. Ekki veit ég, hve ó
presturinn gerir við þá kenningu
Biblíunnar í þessu sambandi, a3
maðurinn hafi verið skapaður i
mynd ■ og líkingu Guðs, við or-3
postulans: „Vitið þér ekki, að þér
eruð Guðs musteri og að Guoa
andi bvr í yður“? — og margi
fleira af slíku tagi. Hann reynir
að draga úr áhrifum þess, sem
Jesús segir- viS Faríseana: „Þer
eruð Guðir“, með því að fræða
oss um það, sem reyndar var vit-
eð, að Jesús vitnar þar í einn
sálm Davíðs. En augljóst er
að Jesús leggur höfuðáherzlu a
þessi orð: „Þér <eruð Guðir“, eh
auðvitað ekki á framhaldið, bvi
að annars hefði hann tilfært það
líka, en af sambandinu er einsýnt,
að hann notar þessi orð sem voprl
á andstæðinga sína, Faríseana, og
vantrú þeirra á guðseðli mann; -
ins. Það er ömurlegt til þe;-s nð
hugsa, að kristin kirkja skuii
vera svo langt komin frá h'nni
sólbjörtu trú á guðseðli nllra
manna, að hún virðist hvergi sjá
— jafnvel brot af Guði — nema
í Jesú Kristi. Og hve hæoin þessi
svartsýni er og ókristileg, má
,ekki sízt gera sér grein fyrir með
því að hugsa sér, að sálgæzla
Jesú sjálfs hafi aðallega verið í
því fólgin að sannfæra menn
nógu rækilega urp það, að þeir
væru forhertir syndarar og :negh
uðu ekki neitt af sjálfsdáðum —
annað en það að vera vondir!
Ekki var framkoma hans gagn-
vart bersyndugu konunni eða hin
um breyzka Símoni Pétri, svo a'3
aðeins tvö dæmi séu nefnd, þess
eðlis. að það heimili oss að gera
ráð fyrir svipuðum vonleysis- og
volæðisboðskap af hans hálfu og
sumir kirkjunnar menn gera síg
seka um nu á dögum. Þetla boð
hans: Verið fullkomnir, eins og
yðar himneski faðir er Lullkom-
inn, gefur aftur í skvn takmarka-
leusa trú á manneð’íð, og er það
að vonum. þv-í sð bað er léleg
Guðstrú, sem örvæntir um mann-*'
„ÐYGGDÍR HEIBINGJANNA
ERU LJÓMANDI — LESTIR“!
I Presturinn í Ólafsvík verður
að fyrirgefa mér það, eir.s og
fleira, að ég ber heldur takmark-
aða virðingu fyrir lærdómstitlurn
og hefðarhéitum út af fyrir sig.
og þó að Nygren biskup í Lundi
sé frægur guðfræðingur, getúr
honum eigi að síður skjátlast,
eins og öðrum dauðlegum mönrs-
um; og ef það er rétt, sem prest-
urinn hefur eftir honum, er það
í mínum augum raunalegur og
háskalegur misskilningur á kenn>-
ingum Jesú Krists. En þnð er svo
sem ekkert nýtt, að guðfræðing-
arnir dragi manninn svo langt
|niður í svaðið, að jafnvel híð
bezta í fari hans eigi ekki a'9
ikomast í námunda við það að
'vera guðlegrar ættar. Ég æt?a, að
;það hafi verið Ágústínus kirkju-
ftðir, sem sagði: „Dyggðir heið-
ingjanna eru Ijómandi — lesíir"!
Lengra verður naumast komizí r
aðgreiningu manns og Guðs —-
dýpra verður ekki sokkið í van-
trú og vanmati á þessari very,
sem þó á að hafa verið sköpuð i
Guðs mynd einhvern tíma í ár-.
dögum. Og ef þetta er hinn eim
sanni kristindómur, býst ég við,
jað .margir íslendingar mundit
taka undir þessa bæn: Guð varð-
vfeiti þióð vora fyrir þess konnr
kristindómi.
NIÐURLAGSORÐ
Marg er það fleira í grein
prcstsins, sem ástæða hefði veriS
til að gera athugasemdir við. M;i
vera, að tækifærl geíist til þésu
seinna. en að þessu sinni vei'ður
að láta staðar numið. Næsía jé-
leg rök éru t. d. færð fyrir bviv
að ekki megi kalla Jesúm frjákr-
lyndasta .guðfræðing síns tíma, og
Frarnh. á bl», 12'