Morgunblaðið - 17.10.1952, Blaðsíða 7

Föstudagur 17. okt. 19L>2
MORGUNBLAÐIÐ
r—~
Hæstaréttai
í fyrsta stóreignaskattsmálinu
©
1 1

stiómars
j Nýleja livað Hæstiréttur upp
dóm í -nálinu Guðmundur
Guð'mundsson gegn íjármála-
ráðherra f. h. ríkissjóðs. Er
j þetta fyrsta rnálið út af stór-
eignaskatti þeim, sem ákveð-
inn var með lögum nr. 22/
1950 um gengisskráningu,
, launabreytingar, stóreigna-
skatt o. íl.
Aðaliega var deilt um það,
hvort ákvæðin um stóreigna-
skatt brytu i bág við stjórn-
arskrána. Taldi málshöíð-
andi Guðmundur Guðmunds-
; son, húsgagnasmiður að regl-
j urnar um stóreignaskatt færu
ekki eftir grundvallarreglum
um skatta, ekki væri lögð al-
menn byrði á alla þá, sem
taldir væru iafnsettir en
handahófs og óréttlætis gætti.
Því gæti stóreignaskatturinn
aðeins talizt cignarnám.
í dómi Hæstaréttar er ekki
fallizt á þessi sjónarmið Guð-
mundar. Hæstiréttur telur, að
ákvæðin um stóreignaskatt
brjóti ekki í bága við stjórn-
arskána.
Þá telur Hæstiréttur að ákv.
3. mgr. og 9. mgr. 12. gr. lag-
anna um stóreignaskatt sýni
að bæði samvinnufélög og
hlutafélög skuli taka þátt í
greiðslu stóreignaskatts, þótt
meö óvenjulegum hætti sé,
þar sem hluthafar eigi að telja
eignir félagsins fram með
s'.num eignum, en félaginu!
beri svo aftur að greiða skatt-
Iiluta í hlutfaili við það, hve
félagseignin er stór hluíi af |
þeim eignum, sem einstakling
úrinn heíur talið fram. j
SKATTSTJÓRINN í ReykjavíJ
talai að stóreignaskattskyld eign J
Guðmundar r.æmi kr. 1.492.891,00
og ókvað stóreignaskatt hans sam
kvæmt því kr. 193.577,00. þar af
kr. 47.630,00 vegna hluraijáreign-
ar hans í Trésmiðjunni Víði h.f.
Guðmundur kærði til skattstjór
ans yfir skattálagningu þessari,1
en án þess að nokkur breyting1
íengist gerð á henni. Þá kærði1
Guömundur til ríkisskattanefnd-J
ar, sem lækkaði stóreignaskatt
hans lítið eitt í kr. 192.417,00, þar
af kr. 47.630,00 vegna hlutaíjár-1
eignar hans í Trésmiðjunni Víði ‘
h.t. Þessu vildi Guðmundur ekki
una og höíðaði því mái pað gegn
iját málaráðherra fyrir hönd ríkis
sjcðs, sem Hæstiréttur hel'ur fyr-
ír skömmu kveðið upp Jóm í. 1
en teiag-
■t aS greiða skafthlutann af jrví
TALDI STOREIGNASKATTINN
FAltA í JBÁG VIÐ j
STJ ÓRN ARSKHÁN A
Guðmundur gerði aðallega þá
dómkröfu bæði í héraði og fynr
Hæstarétti, að StóreignasKattur-
inn yrði með ölJu feildur niður.
Þessa kröfu sína byggði hann á
þvi, að lögin um stóreignaskatt
brytu í bága við ákvæði 67. gr.
stjórnarskrárinnar. Samkvæmt
ákvæðum hennar væri eignarrétt
urinn friðhelgur, þannig að eng-
inn yrði skyldaður til að iáta eign 1
sína af hendi nema óullt verð
kæmi fyrir.
Að vísu sé það cngum vafa
bundið, að heiniilt sé að leggja
skatta á þegnana til að standast
straum af þeim kostnaði, sem'
leiddi af rekstri ríkisins. En Guð-!
mur.dur taldi að ákvæðin um stór i
eignaskatt fuílnægðu ekki nauð- ]
synlegum skilyrðum til þess að
álagningin gæti taiizt skattur, I
heldur væri þar í rauninni um1
að i.æða eignarnám, sem ríkis-!
valdir.u bæri skylda til samkv.
67. gr. stjórnarskrár að greiða full
ar bætur fyrir.
Benti hann á að skattur þessi
væri einungis lagður á einstakl-
inga en ekki á félög. Hins vegar
sé framVrvæmdarákvæði laganna
þannig, að meginþungi skatt-
gjaldsins sé lagður á þátttakend-
ur í hlutafélögum eða hlutafélög-
in sjálf. Á hinn bóginn sleppi þátt
takéndur í samvinnuféiögum og
samvinnufélög svo að segja við
skattgreiðslu. Hér sé því þessum
tveimur íélagahópum, sem þó
mestu ráði í fjárhagslífi þjóðfé-
lagsins mismunað á hinn herfi-
legasta hátt.
Lögin bjóði hlutafélögum að
greiða að nokkru stóreignaskatt
þeirra hiuthafa, er stóreignaskatt
skyldir séu og sé þannig eign eins
aðilja notuð til að skattleggja
annan.
Þá séu fasteignir gjaldenda
metnar til verðs á mismunandi
hátt eftir því hvar þær séu á
landinu.
Aí þessu öllu sé ljóst, að ekki sé
lögð jöfn og aknenn fjárhags-
byrði á þá, sem eru fjárhagslega
jafn settir. Lagaákvæöi þ.-'--
brjóti því í meginatriðum i bága
við ákvæði 67. gr. stjórnarskrár-
innar.
Guðmundur benti einnig á, að
það verði að teija meginreglu að
skattar þeir, sem a þegnana séu
lagðir, renni í ríkissjóð. Þessu sé
öðru vísi farið með stóreigna-
skattinn, meginhluti hans eigi
ekki að renna í ríkissjóð, heldur
til annarra aðilja.
Þá benti hann á að skattgjald
þetta væri óeðlilega hátt. í sum-
um tilfellum sé þannig tekinn
fjórði hluti cigna gjaldendans.
Slikt sé í rauninni ekki skattur,
hcidur eignataka.
RÍKISSJÓÐIJK TALOT
ÁKVÆDLN FARA í IÍÁGA
VIÐ STJÓRNARSKRANA
Ríkissjóður tók til andsvara og
taldi lögin um stóreignaskatt á
engan h'átt brjóta í bága við
stjórnarskrána. Samkvæmt á-
kvæðum laganna sé stóreigna-
skatíur lagður á einstaklinga en
ekki fclög. En hins vegar sé
ákveðið, að reikna skuii skattinn
af cignum manna í féiögum og sé
þar cnginn greinarmunur gerður
á hlutafélögum og. samvinnufé-
lögum. Þegar um það sé talað, að ]
skatturinn komi verr niður á
Tilutafélögum en samvinnufélög-J
um, þá gæti menn ckki þess, að
ástæðan til að svo getur virzt sé
sú, að þátttakendur í hlutafélög-1
um eru oft efnaðri menn en þátt-1
takendur i samvinnufélögum og1
beri því að greiða meira.
Þá ber.ti ríkissjóður á, að þeg-
ar virt væru ákvæðin um stór-
eignsskatt, yrði að taka trllit til
þess, -að hann væri lagður á í
sambandi við margháttaðar og
rnargskonar breytingar á fjár-
málakerfi bjóðarinnar. Þannig
hafi gengi ísler.zkrar krónu vcrið
stórlækkað msð sömu lögum.
Gengislækkunin hafi haft í íör
méð sér mikla verðhækkun í
krónutölu á cignum manna. Ríkis 1
valdinu haíi undir slikum kring-
umstæðum verið fullheimilt að
draga til sin eillhvað af þeirri
verðhækkun, sem skapaðist fvrir
þess cðgorðir.
Þá sé þaö misskilningur, þegar
talið sé að skaltur þessi sé óhæfi-
lega hár. Greiðsiu skattsins sé
þar.nig fyrir komið, að hann megi
greiða á löngum tíma, ogv skerði
þvi ekki a3 verulegu leyfi eigrár
gjaJdenda. !
Einr.ig skipti það engu máli
þótt í lögunum sé tekið fram til
hvers skattfénu sé varið. Því fé
hafi löggjafarvaldið fúlla heim-
ild til að ráðstafa sem öðrum tekj
um ríkissjóðs.
DÖIMUK HÆSTARETTAR
ÁKVÆÐIN UM STÓREIGNA-
SKATT STANDA
í dómi Hæstaréttar segir um
þetta atriði:
Ekki verður talið, að skatt-
stefna laga nr. 22/1950 inis-
niuni skattþegnum svo, að hún
brjóti í bága við 67. gr. stjórn-
arskrárinnar og verður stór-
eignaskattur (Guðmundar
Guðinundssonar) ekki felldur
niður af þeim sökum.
Prófessor Ármann Snævarr og
Þórður Eyjólfsson skiluðu sér-
atkvæði. Töldu þeir, að með 3.
mgr. 12. gr. téðra laga væri að
eins lögfert regla um skattmat
hluta’bréfa.
VARKRAFA UM LÆKKUN
Þar sem dómstóllinn taldi lög-
in um stóreignaskatt í heild ekki
| brjóta í bág við 67. gr. stjórnar-
j skrárinnar, krafðist Guðmundur
Guðmundsson þess til vara að
j stóreignaskattur hans yrði Jækk-
| aður niður í kr. 16.165.00, þar af
1 kr. 5,200,00 vegna hlutaíjáreign-
ar hans í Trésmiðjunni Víði h.f.
Byggði hann þessa kröfu sína á
því að við álagningu stóreigna-
skattsins hefðu ýmsir eignarliðir
hans verið taldir honum á marg-
földu verðgildi. Taldi liann að
ákvæði laganna um stóreigr.a-
skatt sem mæltu svo fyrir brytu
í bága við stjórnarskrána. Auk ’
þess hefði aðferð við skatíálagn-1
ingu verið röng að ýmsu öðru
leyti.
Verður nú farið lauslega í ýmsa
liði i skattálagningunni, sem máli
skipta hér:
Félög leljast skattskyld
- nteð óvenjulegum hættl
Guðmundur Guðmundsson átti
lilutabréf í trésmiðjunni Víði h.f.
að nafnverði kr. 52.000,00. Við
álagningu stóreignaskatts var
þessi eignaliður talinn honum til
eigna með kr. 238.154,00. Var sú
eignaákvörðun gerð í samræmi
við 12. gr. 3. mgr. 1. 22/1950 en
þar segir, að félög greiði ekki stór
eignaskatt,. en hins vegar skuli
skipta ^hreinum eignum xélaga
þar með talinna hlutafélaga nið-
ur á eigendur félaganna í réttu
hlutfalii við nlutafjáreign beirra
hvers um sig og þær eignir, sem
þannig eru fundnar teljast með
öðrum eignum einstaklingsins við
skat.tálagninguna.
TALDI HLUTABRÉF
SÉRSTAKA EIGN
Guðmundur Guðmundsson
krafðist þess að hlutabréfaeign
hans yrði talin honum til eignar
með nafnverði kr. 52.000,00.
Benti hann ú það. að hlutafélög
séu sjálfstæðir aðiljar að lögum,
sem eigi eignir og geti tekið á sig
skuldbindingar. Hinn einstaki
hiuthafi eigi þar enga aðild. Hann
eigi hins vegar hlutabréfið, sem
veiti honum rétt til ákveðinna
áhrifa ú stjórn hlutafélagsins.
Hlutabréfin sjálf séu sérstök eign
nánast lausafé, sem hafi sjálf-
stætt verðgildi, er sé ekki hið
sama og jafnstór hluti af heildar-
eignum hlutafélagsins. Hér sé því
verið að skattleggja einn aðilja —
hluthafann — en nota sem skatt-
stofn eign annars aðilja, hluta-
félagsins. Slíkt taldi hann fjar
stæðu og brjóta í bága við ákvæði
67. gr. stjórnarskrárinnar.
Fjármálai'áðherra andmælti
þessu og taldi últvæði 3. mgr. 12:|
gr.laganna um stóreignaskatt fuil!
gi'd. Samkvæmt akvæðum þrss-
um skuli hJutafélög. ekki sjálf-
stætt greiða.síóreignaskatt. Hins-
vegar skuli skipta eignum hluta-
félaga niður á hina íaimveruiegu
eigendur, hluthafana, og . reikr.a
síðán skattinn af allri eign beirra.
Slík skattlagningaraðferð.'sé lög-
gjafanum heimil og brjóti á eng-
an hátt í bága v;ð ákvæði stjórn-
arskrárinnar.
Undirréttur féllst á roksemdir
fjármáiaráðherra. Taldi hann að
hér væri aðeins sett ný regla urn
verðtn8etásmat hlutabréfa.
Hæstiréttur tók hins vegar ekki
afstöðu til þessa máls beinlínis
hvort slík skattlagningaraðférð
vaa*’i heimil. Kemst hann að þeirri
niðurstöðu skv. 9. mgr. 12. gr.
ákvæðanna urn stjóreignaskatt,
að ríkissjóður geti innheimt skatt
hluta af hlutafjáreign aðeins hjá
hlutafélögum. Guðmundur Guð-
mundsson sé þ.ví ekki réttur aðili
heldur Trésmiðjan Vfðir og verði
ekki dæmt um það í þessu máli.
STOREIGNASKATTSHLUTI
VEGNA EIGNA ( FÉLÓGUM
AÐEINS ÍNNHEIMTBR
HJÁ FÉLÖGUNUM
I dómi Hæstréttar segir m. a.:
í upphafi 3. mgr. 12. gr. Iaga1
nr. 22 frá 1350 er svo kveðið
á, að félög greiði ekki eignar-
skatt samkvæmt lögunum, en
hreinum eignurn þeirra, reikn-
uðuin samkvæmt ákvaeðum
laganna skuli skipt niður á
eigendur félaganna í réttu hlut
falli við hlutaf jár- og síofnf jár
eign þeirra hvers um sig og
þær teljast með öðrum eign-
um einslaklinga við skattálagn
ingu. Þetta ákvæði virðist vera
í ósamræmi við 9. mgr. sömu
greinar, en þar er m. a. svo
mælt, ao samvinnufélög og
hlutafélög skuli greiða þann
hluta af skatti, er eigenduni
þeirra eða hluthöfum ber að
greiða vegna eignar þeirra í
félögumuti, þar með talin
hlutafjár- eða stofnfjáreign, og
að þennan hluta skattsins skuii
innheimta hjá félögunum og
hann „teljast þeirra skuld“, þ.
e. skuld félagenna. Þetta for-
taksláiisa lokaákvæði 9. mgr.
verður að skilja þannig, aö rík
issjóðnr geti einungis inn-
hrimt nefnclan skatthliita hjá
félögunurts. Verður því til þess
aS fá s&jnnerai í framangreind
ákvæði 12. gr. að skýra upp-
hafsákvæði 3. mgr. svro, að þar
sé verið að geía reglu um,
hvcritig fjár’ræð skatís þess,
sem inn'ieimta skal hiá félög-
um, skuii ákveðhi. Þrátt fyrir
orðaiag 3. mgr. 12. gr. nefndra
laga verður að ætla, er 9. mgr.
sömu greinar er kömmð og at-
hugaður aðdragandi hennar,
að löggjafinn hafi viljað láta
samvinnu- og hlutafélög tak
nokkurn þátt i greiðslu stór-
eignaskatts, þótt með óvenju-
leguni hætti sé.
Með skírskotun til þess, sem
að framan er rakið, verður
aðaláfrýjanda ekki ciæmt að
greiffa gagnáfrýjanda nefndan
hluta skattsins, en um skipti
gagnáfrýjanda og Trésmiðj-
unnar Víðis h.f. annars vegar
og.aðaláfrýjanda og Trésmiðj-
unnar Víðis h. f. hins vegar
verður ekki dæmt í máli þessu,
þar sem Trésmiðjan Viðir h.f.
er ekki aðili þess.
Sexfall fasfelgnamaf
Guðmundur Guðmur.dsson átti
fasteignir í Reykjavík að fast-
eignamati samtals kr. 331.600,00.
í 2. mgr. 12. gr. 1. nr. 22/1950 er
ákveðið að við ákvörðun stór-
eignaskatts skuii verðgildi fast-
eigna í Reykjavík teljast sexfailt
fasteignamat, en verðgildi fast-
eigna annars staðar á landinu
ýmist fimmfallt, fjórfallt eða þre-
fallt.
Við álagningu stóreignaskatts-
ins voru fasteignirnar taldar
Guðmundi með sexföldu fast-
eignamatsverði kr. 1,939,600.
Guðmundúr taldi að ákvæði
um að fasteignir skuli metnar
misjafnt til skattúlagningar eftir
því livar þær eru á landinu væri
ógilt þar sem það brjóti í bága
við 67. gr. stjórnarskrárinnar.
Um þetta segir í dómi Hæsta-
réttar:
Ákvæði laga nr. 22/1950 mis
muna skattþegnum eigi :/;»
við skattmat fasteigna, að þaw
ákvæði verði felld ur gildi
með dómi.
Ógrelddur seluslalf-
Húsgagnaverzlun Guðmundar
Guðmundssonar var gert að
greiða söluskatt fyrir síðasta úrs-
fjórðung ársins 1949 kr. 1620.
Þennan skatt var fyrirtækinu
synjað um að telja með skuldum.
þann 31. des. 1949.
Krafðist Guðmundur þess i
málinu að söluskattur þessi vrði
talinn með skuldum við ákvörð-
un eigna i sambandi við álagn-
ingu stóreignaskattsins. Benti
hann á þsð, að sá sem greiði sölu
skatt til ríliissjóðs komi þar ckki
fram sem raunverulegur skatt-
greiðandi, heldur sem r.okkurs-
konar skattheimtumaður, sem
krefji inn skattinn og varðveiti
hann síðan. Hafi hann ekki af-
hent skattinn um áramót í nkis-
sjóð sé um raunvcruiega skuld að
ræða. í 12. gr. reglugerðar nr. 33
frá 1950 um stóreignaskatt sé
hins vegar ákveðið að söluskattur
ársins 1949 skuli því aðeins dreg-
inn frá eignum, að hann haíi ver-
ið greiddur áður en stóreigna-
skattur var ákveðinn. Þetta reglu
gerðarákvæði taidi hann að hefði
enga stoð i lögum og sé því mark
]leysa ein.
] Undirréttur féllst á kröfu Guð-
mundar um að söluskattur sem
kominn væri í gjalddaga en
ógreiddur mætti teljast til skulda
og staðfesti Hæstiréttu.r það.
Trésmiðjan Viðir h.f. taldi til
skulda á skattfrcmtali sínu 1950
tryggingagjöid að upphaeð kr.
7.484,00. Við ákvörðun stóreigna-
! sk’attsins var hlutafélaginu ckki
i talið heimilt eð telia þetta fé
meðal skulda.
Undirréttur taldi, að heimilt
væri að telja tryggingargjöld,
sem fallin væru í gjalddaga en
ógreidd til skulda. Hæstiréttur
] dæmdi ekki í þessu málsatriði,
þar sem þau skiptu einungis lög-
| skipti ríkissjóðs og Trésmiðjunn-
] ar Víðis h. f., sern ckki væri aðili
i-r
að ir.áíihu.