Morgunblaðið - 17.10.1952, Qupperneq 10

MORGUNBLAÐIÐ
Föstudagur 17. okt. lSi>2
í 10
Ríkisstofnun óskar eftir innheimtumanni. Laun samkv.
launalögum. Umsóknir ásamt upplýsingum urn aldur,
fyrri störf og meðmæli, ef til eru, sendist í pósthólf 1026,
merkt: „Innheimtumaður — 898“, fyrir 25. þ. m.
Exella
kvenkápur
í fallegu úrvaii teknar upp í ílag. —- Nýjasía snið.
VERZLUNIN HVOLL
Laugavcg 28.
Ufigur maður
með Verziunarskólapróf og góða vélritunarkunnáttu, ósk-
ar eftir atvinnu. Einnig gætu • komið til greina auka-
vinnustörf. — Nánari uppl. í síma 81012.
EIMSKIP
1000 kr. hlutabréf í Eimskipafélagi íslands tii sölu. -—
Tilboð merkt: ..Glæsileg skip — 892“, sendist blaðinu
fyrir hádegi á sunnudag.
Til sölu
aisiefis-k ióik^liifreiÖ
Sex manna, módel 1947. — Skipii á jeppa eða ensk-
um bíl æskileg.
Bifreiðin er í I. flokks standi, á nýjum dekkjum.
Til sýnis í dag og á morgun í Miðtúni 18. Sími 7019.
-aBBKSpaaaaBaaBsasaaaa»a»aaB«aa»aaaaariaBa«aa*aB»a'
AMERÍSKAR TÖSKDR
í fjölbreyttu úrvali. Sömuleiðis KVENPEYSUR,
Verð frá kr. 95.00. Einnig SAMKVÆMISPEYSUR
Verzlunin Kristín Sigurðardóttir,
Laugavcg 20 A.
Kiaraksaiap
Eitt glæsilegasta húsið í Vogahverfinu til sölu. — Hús-
ið er níu herbcrgi og tvö eldhús með ölium þægindum.
Bílskúr og dásamlegur garður. — Qppl. ekki gefnar í
síma.
FASTEKÍNÍR S. F., Tjarnargötu 3.
Vegna burtfarar um óákveðinn tírr.a vil ég lcígja
goli einbýlisliús
ásamt bílskúr á bezta stað í bænum. í húsinu er sími,
auk þess gæti ég leigt eitthvað af húsgögnum og jafn-
vel heimilistæki, — Tilboð merkt: „Valúta — 894“ send-
ist Mbl. fyrir n. k. fimmtudag.
I
UM langan tíma hefi ég orðið
þcss var, að full þörf var á að rita
gieinarstúf til þess að skýra fyrir
m'innum eðli prestskosningalag-
anna og tilgang. Tíðum verður
maður þess var, að þau séu mis-
skilin. — Þessi greinarstúfur er
ritaður í þeim tilgangi. Inn á hitt
skal ekki farið hér, hvort þessi
lög eigi rétt á sér í kirkjuskipan
landsir.s. Það er önnur saga.
Það eru nýafstaðnar einhverj-
ar mestu prestskosr.ingar, sem
fram hafa farið hér í Reykjavík,
þar sem 3 prestar skyldu kosnir
s.l. sunnudag og talning alkvæða
fer fram í dag. Virðist því óvenju
leg ástæða tii þess að gera kosn-
ingalögin að umtalsefni ,og leið-
rétta þann misskilning, sem um
þau í íkir.
í sjálfu sér er ekki óeðlilegt, að
um prestskosningalögin hafi
myndast misskilningur í hugum
manna. Lögin sjálf gefa tilefni
til þess. Þau eru sem.sé alveg sér-
stök tegund kosningalaga, alveg
einstök í sinni röð. Prestskosn-
ingalögin eru í raun og veru ekki
kosningalög nema að hálfu leyti
— að hir.u leytinu eru þau lög
um veitingu prestakalla, þótt
prcstskosning sko.li alltaf fara
fram. I sjálfu sér má ssgja, að
prestskosningalögin séu lög um
veitingu prestakalla, með ákveðn
um íyrirvara.
Höfuð misskilningur manna á
lögunum er í samræmi við þetta,
sá, að menn líta títt á þau sem
almenn kosningalög, á sinn hátt
eins og Alþingiskosningalögin.
II
Prestskosningalögin eru í stór-
um dráttum á þá leið, að þau geta
bundið veitingavaldið (biskup og
kirkjumálaráðherra), ef ákveðin
skilyrði eru fyrir hendi. Þá er
veitingavaldinu skylt að veita
hlutaðeigandi brauð ákveðnum
umsækjanda. Þau skilyrði, sem
hér um ræðir eru tvennskonar:
1) að hclmingur kjósanda hafi
neytt kosningaréttar og 2) að
he’mingur greiddra atkvæða hafi
fallið á ákveðinn umsækjanda —
Kallazt þá að kosning sá lögmæt,
og umsækjandi löglega kos-
inn. Þegar svo ber við, hefir söfn-
uðurinn leyst veitingavaldið frá
þeim vanda að velja milli um-
sækjanda.
Ef h;ns vegar annað hvort þess-
ara skilyrða er ekki uppfyllt,
kailast kosningin ólögmæt. Felst
alls ekki í því, að hún sé þar me’S
á nokkurn hátt ólög-,,leg“, eins
og oft má beyra og stundurn sézt
í blöðum. Ólögleg er sú kosning,
ssm ólöglega er til stofnað eða'
ólöglega framkvBímd. Hvorugt
þarf að vera þótt prestskosning i
verði ólögmæt. Og sjaldnast er I
líka nainum lögleysum til að|
dreifa. En það er vísast ekkert
ólöglegt þótt ekki mæti á kjör-
stað til prestskosninga helming-
ur atkvæðabærra manna (þar
sem ekki hvilir á nein kosninga-
skylda) né, að r.okkur einn um-
sækjandi fái ekki helming
greiddra atkvæða. En óiögmæt
verður sú kosning cngu c5 síður.
Samkvæmt því, ssm hér hefir
s:;gt verið, getur umsækjaridi um
prestakall aldrei verið löglega
kosinn, nema hann hafi a. m. k.
fullan fjórða hluta kosninga-
bærra manna að baki sér. S.egjum
að í prestaka'li séu 201 á kjör-
skrá, þá þarf 101 að kjósa tii þess
að lögmæt þátttaka sé fe.ngin í
kornihgurvni. En til þess cð vera
lögleea kcsinn þarf umsækjandi
i því tiifeili að fá s. m. k. 51 at-
irvæði. Ef hann fær ekki þá tölu,
eða cf þátttaka í kosningunni
hefir ekki náð 101 atkv. greiddu,
hefir umsækjandinn ekki hlotið
lögmæta kosningu og veitinga-
valdið er óbundið að veita hon-
íiígsnpr {leirra og fra
«« um.
En svo eiga prestskosningalögin
í fórum sínum annan möguleika |
til þess að binda veitingavaldið en'
hér var lýst. Ef umsækjandi er,
aðeins einn um prestakall, þá get-
ur söfnuðurinn hafnaff honum,
þannig að veitingavaldið hafi
ekki vald til þess að veita honum
kallið. Þetta fer fram á þá lund, ’
að kjósandinn skilar auðum seðli.
Auður seðill i prestkosn. þar j
semerufleiri en einn umsækjandi |
táknar hlutleysi kjósandans, eins
og í venjulegum kosningum. En
auður seðill þar sem aðeins er
einn í kjöri, táknar mótatkvæði.
Er þetta í sjálfu sér hið afleitasta
ósamræmi. Og sérstaklega er það
óhafandi, að láta þá, sem máske
ætluðu sér að gera atkvæða-
greioslu sína hlutlausa, teljast
með þeim er hafna vildu eina um-
sækjandanum um kallíð.
Það er mjög athyglisvert, hve
örlagaríkt eitt einasta atkvæði
kann að geta orðið i prestskosn-
ingum. Á eir.u atkvæði getur það
oitið, hvort veitingavaldið er j
skyldaff til að veita umsækjanda,'
þótt það ekki vildi, eða beinlínisj
meinað að veita honum, þótt
það vildi. Lítum á sama dæmið
og áðan. Á kjörskrá eru 201; 101
kjósa. Þátttaka lögmæt! Umsækj-
andi er einn. Ef 51 greiða honum
atkvæði en 50 mótatkvæði (skila
auðu), er hann löglega kosinn og
skylt að veita honum. Ef 50 kjósa
hann, en 51 skila auðu (greiða
mótatkvæði), er hann felldur í
lögmætri kosningu og ekki unnt
að veita honum kallið.
Skjótséð er, að slík regla er
allt of mikið handahóf. Og að
vísu má það kallast alveg furðu-
legur réttur sem fjórðung at-
kvæðisbærra manna í söfnuði er
gefinn (ca. 15—16% safnaðarins),
að geta meinaff veitingavaldinu
að veita manni kallið og þar með
einnig meinað miklum meiri
hluta safnaðarins (allt'að 85%)
að fá hann til sín sem starfandi
orest.
Þá er það og kynleg ráðstöfun
að mega hafna einum umsækj-
anda en ekki tveimur!
Ef réttlætanlcgt cv að gefa
söfnuði vald til að hafna um-
sækjanda, af því einu, að hann
eimi vill bjóða söfnuðinum starís-
krafta sína, þá ætti að krefjast
a. m. k. 80—90% mótatkvæöa á
kjördegi til þess að hanri sé fclld-
ur. Safnaðarviljinn verður að
koma sem ákveðnást í ijós. Þá
æ'tti og að tákna mótatkvæði með
því að strika yfir nafn umsækj-
andans.
Eitt dæmi enn skal tekið til
þess að sýna, hversu halt svcll
tölurnar geta orðið fyrir löggjaf-
ann cf hann ekki kann með að
fara. Lítum á gamla dæmið: í
prestakalli er 201 á kjörskró, og
urnsækjandi einn. Hann á íokk-
urt fylgi í söfnuðinum svo hann
fær 51 atkvæði. Hann á cinnig
snarpan andstöðuflokk, scm ekki
vill hleypa honum inn. Og til
þess að fella hann frá kosningu
fjölmcnna þeir á kjörfund. Ef
þeir nú aöeirs ná að vcrða 40
er kosning 'lögmæt, vantar 1
atkvæðl á kjörsókn. Þá gæti svo
farið, að ::cikult veitmgavald
heyktist á að veita umsækjandan-
urn. En cf andstæðingarhir riæðu
einu betur, yrðu 50, þá cr um-
sækjandinn löglcga kosinn, og
skylt að voita honum kallið, —
Þannig verðu.r síðasta mótatkvæð
ið til þess að vcita honum kallið!!
Af þessu má sjá, að það væri
ekki vonum fyrr, að prestskostn-
ingalögin yrðu íljótlega endur-
skoðuð.
•II.
Menn munu veita því athygli,
hve miklu lægri er jafnan %
tala kjósenda við prestskosning-
ar en við allar aðrar kosningar.
Stafar það af því, að til þess að
ía nsitt kosningaréttar síns við
prestskosningar þarf kjósandi að
rhæta á kjörstað á kjördegi.
Utankjörstaðaratkvæði eru sem
sé eKKi til þar. En þarna er um
misrétti að ræða og or sjálfsagt
að samræma þetta við önnur kosn
ingalög.
Prestskosningalögin bera það
með sér, að þau er e. k. sam-
komulagstilraun milli veitingar
og kosningar: Veitingar á prests-
embættum og kosningar á prest-
um. Þeim er ætlað að þræða þar
einhvern meðalveg. En sjálf
bera þau í sér þá veilu, að þessi
meðalvegur verður harla vand-
íarinn. — En eitt cr ómótrnæl-
anlegt um þau: Þau eru réttur
sem söfnuðunum er gefinn til
þess að ráða hver umsækjand-
anna skuli hljóta kaliið — með
því skilyrði, að safnaðarviljinn
komi greinilega í ljcs,
Ef því skilyrði er ekki full-
nægt hefir veitingaváidið óbundn
ar hendur.
c Vitað er, að þctta vald hefir
á ýmsan veg á rétti sinum hald-
ið. Frægt er hvernig Þórhallur
biskup Bjarnarson eitt sinn sá
svo um, að veitingu fynr presta-
kalli fékk sá umsækjandi, er
lang fæst íékk atkvæðin — mig
minnir aðeins 5. Kosningin 'sncr-
ist þar um aðra tvo, var sótt af
ofurkappi og hafði sá þriðji orð-
ið utanveltu í þeim slag. En svo
litlu munaði á fylgi hinna, að
þessi fáu atkvæði gerðu kosn-
inguna ólögmæta. Þórhallur
biskup var þar, sem oftar, sá
vísi rnaður: Ráðstöfun hans olli
óánægju í svip, en varö þó miklu
fremur til þess að slókkva óút-
reiknaniegt ófriðarbál.
Eftirmaður hans, dr. Jón Helga
son, tók upp annan _ sið. Hann
var meiri iærdómsmaður en
„diplomat“. Siður hans var sá
að mæla ætíð með þeim umsækj-
anda, sem flest fékk atkvæðin.
Með þeirri aðferð er su breyting
gerð á eðli prestskosningalag-
anna, að þau sem í eðli sinu eru
sérstaklegs eðlís, eru í ffam-
ltvæmd gerð að almennum kosn-
ingalögum: Skilyrðin, sem söfn-
uðunum eru sett um eindreginn
vilja, eru niður felld.
I sjálfu sér væri ekkert við
þessu að segja, ef kjósendavilj-
inn færi nokkurnvegin saman
við reglur veitingavalasins. En
þvi fer fjarri, að svo sé. Veitinga-
vaidið hefir sínar rcgiur og þar
kemur fyrst og fremst td greina
löng og dygg þjónusta og erfitt
embætti. Þar koma og til greina
afrék unnin á vettvangi em-
bættisins eða því skyld. Þar koma
eirmig til álita hæfileikar og lífs-
þroski. Hjá kjósandanum gilda
önnur sjónarmið. Þar ræður
augnabliks smekkur oít meir én
gerhygli. Þar ræður þo áróður
méstu. Duttlungar hans eru
óútveiknanlcgir. En niðurstaðan
verður titt sú, aö „hestefnið“ er
tekið fram yfir hinn reynda gæö-
ing.
Fyrir því er þaö svo fráleitt,
að láta t. d. eins atkv. mun í
ólögmætri kosningn binda hend-
ur vc-itingavaldsins, að það er
því lík-ast cem það varpaði hlut-
kesti um umsækjendur. Hver er
rá maður, er ckki sér, hvað
citt einasta atkvæði er sand-
kenaur grunnur fyrir vcitinga-
Framhald á bls. 11