Morgunblaðið - 12.11.1952, Síða 7

Miðvikudagur 12. nóv. 1952
MORGUISBLAÐIÐ
7 }
r >•
Ar«.i G. Eylan^s:
Vognornir og
MIKIL framför var að því, er
farið var að nota kerrur eða
tvíhjóla hestvagna við taústörf og'
llutninga. Verulegur skriður
komst ekki á þetta fyrr en eftir
síðustu aldamót, að minnsta
kosti var það svo norðanlands,
en þar hafði Ræktunarfélag
Norðurlands mikla forgöngu um
að útvega bændum (norskar)
kerrur, eftir að það var stofnað
1903. Að sönnu smiðaði Torfi í
Olafsdal kerrur með sveinum
sínum, og forgöngu um kerru-
smíði fengu bændur þegar 1375
í leiðarvísi þeim „tii að þekkja
og búa til hin almennustu Land-
foúnaðar verkfæri. Með. 53 upp-
dráttum", er Hið ísl. þjóðvina-
félag gaf út 1875, en Sveinn búfr.
Sveinsson ritaði, fyrir áeggjan og
tilstyrk Jóns Sigurðssonar for-
seta. En kerrusmíðið reyndist
foændum auðvitað ofviða.
KERRUÖLDIN
Kerrulestirnar yfir Hellisheiði
eru mikill kapítuli í búnaðarsögu
Sunnlendinga, og settu um ára-
fugi svip sinn á daginn og veg-
inn, og ekki síður á síðkvöldin,
jþví að oft mjakaðist lestin hægt
áfram, og þreyttir hestar og
Jerðamenn náðu ekki náttstað
iyrr en komið var nokkuð langt
ifam yfir 8 tíma vinnudag.
Kristinn vagnasmiður á Grett-
ísgötunni, sem enn tekur til hönd
unum, á níunda áratug ævi sinn-
ar, gæti sag't margt frá hestvagna
öldinni. Hvernig kcrrunotkunin'
m
<ttm
■k u
fciroræktarstörfiii
heiðl átl
*
....... ......... ...... . || EP§g 0
sið kveðfci tll lækœB
En gífuryriar aSdróffanir blaSsins voru ekhi réttiættar
NYLEGA kvað Hæstiréttur upp dóm í refsimáli vegna meiðyrða
við opinberan starfsmann. Með hliðsjón af því, að hér var unv
ítrekað brot að ræða, hlaut ákærður allháa sekt.
Traktorakerrugrind meS hjólum
byggja á yfirbyggingu
minna um, að athugað hafi verið
hvað bezt hentar. *
Margir haía haldið, að í sam-
bandi við traktorana væri sjálf-
sagt að fara að nota íjórhjól-
aða vagna á gúmmíhjóluni, og
bændur hafa verið hvattir til
þess. Á árunum 1946—51 munu
hafa verið fluttir inn um 350
slíkir vagnar, dýru verði.
Ég hefi alltaf áltið að notkun
fjórhjóla vagna væri vafasöm og
ætti mjög víða ekki vel við, þótt
á sumum búum henti þeir allvel.
Reynslan það sem af er, virðist
hafa sannað þetta. Bændum þyk-
ir hvort tvegg'ja, að vagnarnir
séu dýrir og' ekki allskostar hent-
ugir í notkun. Svo hafa bændur
farið sínar leiðir, og reynt að
bjarga sér sem bezt gengur að
útbúa sér flutningatæki, til
notkunar aftan í traktorana.
Amerískur 2-hjóla-vagn til að flytja á jarðvinnsluverkfæri. Hægt
er' að fella pallinn niður að aftan. Verkfærin eru svo dreg'in upp
á pallinn með sveifardrætti.
iærðist í aukana, svo að hann'
fourfti að hafa sig allan við á;
verkstæðinu, sem hann stofnaði
1904, og hvernig þetta er að fjara
út hin síðustu ár.
Nú sést varla hestur með kerru
á þjóðvegi, bílarnir hafa tekið
við. Halda mætti að kerran væri
enn mikilsvert verkfæri heirna
á búum bænda. Það er hún að
sönnu nokkuð víða. Samkvæmt
búvélatalningu Búnaðarfél. ís-
lands 1945, voru til 64G2 kerrur
á landinu (talan sennilega nokk-
uð of lág), flestar í sýslu: 925 í
Árness. og 888 í Rangárvallas.
Eæstar í N-ísafjarðars. 142. Vafa
laust eru þetta þá þegar að
nokkru leyti leifar fornrar frægð-
ar, og viðhorfið hefur breytzt
mikið siðustu 7 árin.
Notkun 4 hjóla vagna hefur
alltaf verið lítil hér á landi og
tala slíkra flutningatækja ótrú-
lega lág. Árið 1925 er talinn 1
vagn fjórhjólaður í Suðurlands-
sýslunum þremur, en 1383 kerr-
ur!
BÍLAR OG TRAKTORAR
TAKA VID
Eins og bilarnir tóku við á
þjóðvegunum, eru traktorarnir
nú að taka við ílutningavinn-
unni heima á bæjunum. Þá kem-
ur að því, hvaða flutningatæki
á að nota í sambandi við þá. Það
vantar ekki að bændum hafi ver-
ið boðin slík tæki, en hitt er
Auðvitað hefir þetta tekizt mis-
jafnlega og oft orðið bændum
dýrt, bæði um stofnkostnað og
í :rotkun.
TVÍIIJÓLA TRAKTORVAGNAÍl
Flestir munu bændur nú
stefna að þvi, að koma sér upp
tvíhjóla traktorkerrum á gúmmí-
hjólum. Mjög er það sundurleitt,
sem þeir eignast af þessu tagi.
Væri mjög mikil- þörf leiðbein-
inga um það, hvernig þeir ættu
að smíða sér mismunandi gerðir
af slíkum flutningatækjum, svo
sem til heyflutninga, mykju-
keyrslu, moldar-, sand- og mal-
arflutninga í sambandi við bygg-
ingavinnu, og ennfremur við
vöruflutninga á stytt'ri leiðum,
þar sem traktorbóndinn getur
sparað sér bílaleigu, með því a,ð
nota traktorinn sinn. Einkum í
sambandi við hið síðarnefnda
hafa margir bændur keypt dýr-
ar jeppakerrur, og cru þó litlu
nær, um margskonar flutninga á
búum sínum.
Mér virðist lausn þess máls
vera auðsæ. Bændur þurfa að
eiga greiðan aðgang að því, að
fá keypt hentug gúmmíhjól með
öxlum. Auk þess þurfa þeir að
eiga greiðan aðgang að því, að
fá byggt ofan á hjólin, vcnju-
lega aðeins burðargrmd með
vagnstöng (dráttarstöng) vil
tengingar við íraktorbeiziið.
Aðrir vilja ef til vill fá. kerr-
og öxli, sem vel hentar til ið
af mismunandi gerðum.
urnar albúnar, með mismunandi
yfirbyggingu. Flestir ættu þó að
láta sér nægja, hjólin, öxulinn
r og grindina, með það fyrir aug-
‘ um að spara sér fé við að smíða
það sem þarf til viðbótar, allt
eftir því, sem þörfin krefur.
j Vísir að þessari lausn málsins
er þegar fyrir hendi. Eitthvað
I hefir verið flutt inn af hentugum
’ gúmmíhjólum með öxlum. Sem
dæmi um það vil ég nefna að
Árni Gunnlaugssson, járnsmíða-
meistari, Laugaveg 71, í Reykja-
vík, hefir flutt inn vagnhjól og
j öxla og smíðað burðargrindur á
> hjólin eftir sínu höfði og selt
bændum þetta þannig frá geng-
ið. F^iri munu hafa flutt inn
hjól og öxla, en hvort og hvernig
þeir hafa smíðað ofan á hjólin, er
mér lítið kunnugt. Tel ég' við-
leitni Árna Gunnlaugssonar á
þessu sviði allmerka, og eigi
síður en heyi'ergju hans, þótt
hennar sé meira getið. Fergjan
er vafalaust góðra gjalda verð,
því að hún leysir að nokkru þann
vanda, að fá marga bændur til
að fergja vothey, sem ella myndu
ekki gera það. En aðalatriðið er
að heyið sé fergt, hvcrnig sem
það er gért. Með nokkrum rétti
má segja, bæði í garnni og alvöru,
að fergjurnar — hvað gerð sem
er — sé tiivalin lausn á ferg-
ingarvandanum, en mestur "eng-
ur þeim bændum, sem eiga næga
peninga en lítið grjót.
Vagnasmíði Árna er að því
leyti miklu merkara en fergju-
smíðið, að traktorkerrur þurfa
allir bændur að eignast, sem oiga
traktor eða jeppa, án tillits íil
þess, hversu er ástatt um fjár-
mál þeirra, og hvað sem líður
grjótinu!! Og bændur hurfa
helzt að eignast ódýrar traktor-
kerrur.
ÞAÐ VANTAR
LEIÐBEININGAR
Það vantar stórlega leiðbein-
ingar á þessu sviði. Bæði verk-
stæði og bændur þyrftu að eiga
völ á vinnuteikningum af tví-
hjóla traktorkerrum með mis-
munandi yfirbyggingum, eftir
verkefnum. Þetta er sannarlega
verlcefni fyrir Búnaðaríelag Xs-
lands og' verkfæraráðunaut bess.
Það er óþarfa eyðsla á íjár-
munum og tíma, að menn séu
aö þreifa sig áfram með þetta,
hver eftir sinu höfði. Þótt betur
sjái augu en auga, er það snjöll-
um mönnum mikill fengur að
hafa sæmilegan stofn á að byggja
til fyrirmyndar. Margir búhagir
bændur myndu vera þakklátir
að geta fengið ódýrar, greina-
góðar teikningar af traktorkcrr-
um — og svo er um margt fleira
er að bútækni lýtu.r — þótt þeir
breyttu svo til eitthvað, er þcir
kæmu sér upp þessum nauðsyn-
legu tækjum.

Traktorakerra á gúmmíhjólum, hentug við að aka
stevpuefni 'o. s! frý.
FLUTNINGATÆKI HANDA
RÆKTUNARSAM-
BÖNDUNUM
En það eru ekki aðeins hinir
einstölcu bændur, sem illa er bú-
ið að um þessa. hluti. Hjá rækt-
. unarsamböndúnum ríkir rnesta
á völl, aka vandræðaástand um ílutninga
Framhald á bls. 11
Málavextir eru í stuttu mál sem
hér segir:
2. október 1950 birtist á forsíðu
Mánudagsblaðsins, sem út var
gefið í Reykjavík, nafnlaus grein
með svolátandi fimm dálka fyrir-
sögn: Lögregian í Reykjavík var-
hugaverðasta almannaliættan.
TILEFNI GREINARINNAR
Tilefni greinar þessarar virðist
vera, að aðfaranótt 15. september
1950, fann lögreglan meðvitundar
lausan mann ú gagnstéttinni fram
an við Eimskipafélagshúsið. Lög-
reglan taldi manninn sofa svefni
ofurölvaðs manns og lét hann í
fangageymslu, enda sáust engir
áverkar og vínþef lagði úr vitum
mannsins.
Morguninn eftir tókst eigi að
vekja manninn. Læknir var sótt-
ur til hans um hádegisbilið.
Ákvað læknir að flytja manninn
á sjúkrahús og þar lézt hann
þremur dögum síöar, án þess að
komast til meðvitundar. Maður-
inn reyndist höfuðkúpubrotinn.
Birtist frásögn af atbufði þessum
í blöðum bæjarins 28. september
1950 og fjóruin dögum siðar kom
hin nafnlausa grein í Mánudags-
blaðinu.
ÁKÆRA GEGN
RITSTJÓRANUM
Greinin var'mjög harðyrt og
illyrt i garð lögreglustjóra. Taldi
hann ekki unnt að láta óátalið og
leiddi það til ákæru á hendur
Agnari Bogasyni, ritstjóra og
ábyrgðarmanni Mánudagsblaðs-
ins, er kvaðst haía skrifað grein
l^essa. Var krafizt refsingar,
ómerkingar ummæla, greiðslu
birtingarkostnaðar dóms og salc-
arkostnaðar.
KRAFIZT ÓMERKINGAR A
14 UMM/ELUM
Umraæli þau er lögrcglustjóri
krafðist ómerkingar á og hann
jafnframt taldi ærumeiðandi
móðganir og aðdróttanir eru i 14
liðum og gefst ekki lcostur ’nér að
rekja þá alla, en fáeinir skulu
sagðir til að geí'a stuttlegt vfirlit
yfir efni og anda greinarinnar:
Nr. 1: Lögiæg'lan í Reykjavík
varhugayerðasta a’mannahættan.
Nr. 2: Hörmulegt dæmi um
vanrækslu lögreglustjóra.
Nr. 3: Skýrsla þessi rak eins
og endahnútinn á þau stór-
hneyksli sem skeð hafa hjá götu-
lögreglunni hér í Reykjavík und-
anfarin ár.
Nr. 4: Án nokkurra frelcari að-
gerða er manni þessum stungið í
kjallarann, og þar er hann látinn
dúsa, þar til tvær, grímur renna
á lögreglumennina, því þeir geta
ekki vakið hann.
Nr. 5: Skýrsla sú, sem rann-
sóknarlögreglan gaf út um þetta
mál er eitt hið íáheyrðasta plagg,
sem enn hefur verið samið og um
leið eitt skýrasta dæmi um fram-
komu reykvísku götulögreglunn-
ar gagr.vart samborgurum sínum
og röggsemdarleysi núverandi lög
regslustjóra.
Nr. 6: Hún (skýrslan) sannar
það, senr almenningur reyndar
yeit, að lögreglan gerir cngan
mun á, hver í hlut á, þegar hún
fremur mannrán sin hcr að næt-
urlagi......
Nr. 9: Það er nú svo komið, að
mönnum, sem hætt er við yfir-
liði eða einhverju viðlíka, cr bein
linis hættulcgt aö vera á götum
úti, ef iögregluþjónn cr einhvers
istaðar í grennd við þá. Hver veit
DOMUR UNDIRRETTAR
Um þetta segir í dómi undir-
réttar:
Þegar hin einstöku ummæli eri*
athuguð, bæði sjálfstætt og í þvi
sambandi, sem þau standa í greir*
inni, er það ljóst, að þau miða öll
að því að ófrægja störf lögregl-
unnar og lögreglustjóra. Eru þa:*
eigi réttlætt af hálfu ákærðs.
Verður að telja þau meiðandi og
móðgandi fyrir lögregluna og lög
reglustjóra. Varða þau því ákæríí’
an refsingu skv. 108. gr. hegning-
arlaga (meiðyrði við opinberan.
starfsmann). Við ákvörðun refs-
ingar ber að hafa hliðsjón af því,
að hér er um itrekað brot af hálfit
ákærðs að ræða. Þykir refsing
hans hæfilega ákveðin kr. 2500,00
í sekt til ríkissjóðs og varðhald i
20 daga í sta.ð sektarinnar, verði
hún eigi g'reidd. Svo ber með )ög-
jöfnun frá 241. gr. hegningarlag-
anna að ómerkja öll ummælin.
DÓMUR HÆSTARÉTTAR
Mál þetta kom nú fyrir Hæsta-
rétt. Felast i dómi Hæstaréttar
nokkrar vítur á lögregluna fyrir
að kveðja ekki til iækni til a!5
framkvæma rannsókn á hinum
meðvitundarlausa manni.
Þi átt fyrir það telur Hæstirétt-
ur hinar gífurlegu aðdróttanir
ákærða á engan hátt rcttlættar ojj
ákveður sektarnefsinguna næst-
um helmingi hærri en undirrétt-
ur dæmdi, í dómi Hæstaréttar
segir m. a.:
HEFÐI ÁTT AD KVEBJA
TIL UÆKNI
Leitt er í ljós með framhalds-
rannsókn, að lögreglumenn þeir,
er fluttu hinn meðvitundaiieusa
mann á lögreglustöðina huguðu
að því áður en þeir hreyfðu vi<?
iionum, hvort á honum sæjust
nokkrir áverkar, og gátu þeir
ekki orðið þess varir. Er á lög-
regjustoðina kom, athugaði varð-
stjóii sá, er var á verði, höfuð
hins meðvitundarlausa manbs ojf
sá þar enga áverlta, cnda nunu
þeir ekki hafa verið sýnilegir
samkvæmt því, er læknisrann-
sókn leiddi í ljós síðar. Hins veg-
a’r virtist maðurinn sofa djúpum
svefni og áfengislykt lagði út vit
um hans. Höfðu lögreglumenn-
irnir því talsverða ástæðu til aO
ætla, að um ölvunarsveín væri ai5
ræða. En þegar þess er gætt,
hvernig ástatt var um mann.
þenna, er hann fannst, og að eigi
varð vart ncinnar meðvitundar
með honum, hvorki á leiðinni á
lögreglustöðina né þegar þangað
kom, verður að telja, að rétt ’nefði
verið að kveðja þegar i stað lækni
er framkvæmdi rannsókn á hon-
um. Verður að .meta ákærða það
til nokkurrar afsökunar, að þvi
er varðar ummæli þau, er greinir
í 4. tölulið í héraðsdómi, að þett»
var látið undir höfuð leggjast.
GÍFURYRTAR ADDRÓTTANIR
Að öðru leyti en nú hefur verif>
greint, hafa hinar gífuryrtu að-
dróttanir ákærða í garð lögreglu-
stjórans og lögreglunnar í Revkja
vík á engan hátt verið réttlættar.
Ber því að staðfesta héraðsdóm-
inn, þó með þeirri breytingu, aff
refsing ákærða þykir. hæfilega
ákveðin 4500,00 króna sekt til rík.
issjóðs, og komi vaiðhald 35 daga
i stað sektarinnar, verði hún eigi
greidd innan 4 vilcna frá birtingu
dóms þessa.
I nema þeir vakni í kjallaranum og
sleppi ekki fyrr en þeir hafa
greitt brennivínsscktir, ef beir
' lifa þá dvölina af?
t 23.500 smálesta olíuskip
TOKÍÓ: Nýlcga var hleypt af
stokkunum hér 23500 smálesta
tankskipi sem sr.iíðað var íyrir
ameriskt firma. Skipið mun ver;*.
stærsta tankskip heimsins.