Morgunblaðið - 15.01.1953, Blaðsíða 5

r Fimmtudagur 15. jan. 1953
MUKGVNBLAttítí
Einar 15« E. Sænuindscsi:
Sáðsléttan á Öskjuhlíð
SAKIR GREINAR Arna G. Ey-
lands stjórnarráðsfulltrúa í
Morgunblaðinu 10. janúar um
sáðsléttu á Öskjuhlíð vil ég skýra
frá aðdraganda þess, að ráðizt
var í að gera hana, svo og svara
þeim spurningum, sem Árni ber
fram í grein sinni.
AÐDRAGANDI
Frumkvæði að verki þessu átti
Valtýr Stefánsson ritstjóri, en þó
verður að rekja upphaf þess að
nokkuru norður í Fnjóskadal.
Þegar ég var skógarvörður á
Vöglum ræddi Hákon Bjarnason,
skógræktarstjóri oft um nauðsyn
þess að græddir yrðu upp melkoll
arnir yzt í Vaglaskógargirðing-
unni og hvatti hann mig mjög til
að gerðar yrðu tilraunir til þess
að leita eftir heppilegum aðferð-
um við það.
Þetta varð til þess að við gerð
um tvær smátilraunir. Var önnur
sú, að dreift var limi um lítt
gróinn mel, en hin, að borin voru
nokkur kg. af tilbúnum áburði
fköfnunarefni eingöngu) á dálít-
ínn blett. Hvorttveggja bar nokk
urn árangur. Umskiptin urðu
samt mun betri þar sem áburður-
arins naut við. Undir liminu fór
þeim strjála gróðri, er þar var
fyrir, hægt fram. Leið svo fram
til ársins 1946 að Hálsmelarnir
voru friðaðir, norður að nýja
þjóðveginum. Þetta vor sendi
Hákon skógræktarstjóri mér gras
fræ nokkurra harðgerra tegunda,
sem sáð var í 2—3 dagsláttur í
hinni nýju girðingu. Fræ þetta
hafði Hákon fengið hjá Klemenz
á Sámsstöðum en auk þessa var
sáð nokkurum kg. af venjulegu
grasfræi og melgresi.
HÁLSMELAR
Vorið 1947 var sáð í 1 ha. lands
á Háismelum, en ekki fekkst
annað fræ þá, en venjuleg gras-
fræblanda (amerísk) og var í
tilraunaskyni blandað nokkuru
af birkifræi saman við hana.
Hotaður var tilbúinn áburður (al
hliða) við þessar sáningar og land
ið unnið með sama hætti og síðar
verður lýst í sambandi við
yinnsluna á Öskjuhlíð.
Þessar sáningar á Hálsmelum
gáíu mjög góða raun. — En
næstu vorin urðu þeim erfið i
skauti, enda einhver verstu kal-
ár og þurrka, sem komið hafa
þar nyrðra. Þess má og geta að
ekkert var borið á þær vorið
X948.
Þessar sáningar á Hálsmelum
báru oft á góma, ásamt öðrum
Xandgræðslumálum, á stjórnar-
fundum í Skógræktarfélagi ís-
Xands eftir að ég fluttist suður.
Höfðu þeir Valtýr Stefánsson og
Hákon Bjarnason mikinn áhuga
fyrir því, að einhver melkollur-
fnn hér í nágrenni bæjarins yrði
tekinn til græðslu, en einmitt
fyrir áeggjan og uppástungu
Valtýs varð Öskjuhlíðin fyrir
valinu.
GSKJUHLÍÐ
Sumarið 1950 var borið á um
eina dagsláttu af melnum sunn-
an við veginn að hitaveitugeym-
nnum ó Öskjuhlíð. Áburðarmagn
íð var aðeins 1 poki (75 kg.) af
kalkammon-saltpétri (20.5%
köín.). Þarna var fyrir strjáll
gróður, cn hann tók mjög skjót-
um framförum við áburðargjöf-
ína, þannig að grös og blómplönt-
tir náðu miklu fyrr þroska þar
en annars staðar á melnum. Um
haustið hattaði greinilega fyrir
hinni ábornu spildu.
Síðla næsta vetur ræddum við
Valtýr Stefánsson við Gunnar
'Thoroddsen borgarstjóra um þá
ráðagerð, að sá grasfræi í nokk-
ura spildu á Öskjuhlíðarkollin-
tmi. Tók borgarstjóri mjög vel í
þá málaleitan og samþykkfi bæj-
arráð að veita til þess fé úr bæj-
^rsjóði, en fól Skógræktarfélagi
Reykjavíkur í bréfi dags. 5. maí
1951 að annast framkvæmdir.
FRÆVAL
Ráðgert var í byrjun að sá
fóðurfaxi í melinn vestan við
hitaveitugeymana, þar sem gróð
urinn var minnstur, en bera til-
búinn áburð á melinn austan við
geymana til þess að sá gróður, er
þar var fyrir, ykist og yrði sem
fyrst samfeildur. Ég bar ráða-
gerð okkar Valtýs undir Runólf
Sveinsson, sandgræðslustjóra og
dr. Björn Jóhannesson jarðvegs-
fræðing. Fyrir ráð dr. Björns
hurfum við frá því að sá fóður-
faxinu (sandfaxin.u) eingöngu,
heldur jafnhliða túnvingli og
vallarfoxgrasi, og um áburðar-
magn það sem notað var gaf hann
einnig góð ráð.
Vorið 1951 var mjög kalt og
tók klaka því seint úr jörðu og
uppi ó Öskjuhlíð óðst allt út í aur
og leðju langt fram á sumar.
Óvenjulega miklar annir, svo og
veðráttan, áttu því aðalsökina á
því að ekki var hafizt handa um
vinnsluna fyrr en í júlíbyrjun.
Eins og menn muna, voru
^okkur hervirki á vesturhluta
Öskjuhlíðar, braggarústir, skot-
byrgi, skurðir og grjóthleðslur
frá hernámsárunum. Þessu var
öllu jafnað við jörðu með jarð-
ýtu og miltlu af yfirborðsgrjóti
ekið á brott.
ÁBURÐUR OG VINNSLA
Síðan var borinn tilbúinn á-
burður á melinn.
Svæði það, sem tekið var
til sáningar var rúmir 2 ha. að
stærð. Áburðarmagnið, sem not-
að var á hvern ha. var sem hér
segir: 300 kg. kalkammonsalt-
pétur (20,5% köfn.), 200 kg.
þrífosfat (48% fosf.), 100 kg. kalí
(60%).
Áburðurinn var síðan herfað-
ur með stóru tindaherfi, sem fór
ca 10—15 cm ofan í melinn,
nema þar sem hann var harð-
astur.
Á hákollinum næst geymunum
voru mjög harðar bílaslóðir, sem
herfið vann illa á, en annars
staðar losaði það mjög vel um
jarðveginn þótt ekki væri herfuð
nema ein yfirferð. Mikið af grjóti
losnaði við herfinguna og var
það tínt úr flaginu og flutt burt.
SÁNING
Að lokinni herfingu var fræinu
sáð en það var að magni til á
hvern ha, sem hér segir: 19 kg
fóðurfax (sandfax), 19 kg tún-
vingull, 15 kg vallarfoxgras.
Var hverri tegund sáð um alla
spilduna með gamla laginu, þ. e.
a. s. með hendinni. Sáð var nótt-
ina 5.-6. júlí.
Að lokinni sáningu var sléttan
völtuð með þungum valta. Er ég
smeykur um að hann hafi verið
helzt til þungur, þar sem herfið
vann grynnzt.
Fræið spíraði á eðlilegum tíma
og mjög sæmilega þótt þurrkar
væru lengst af sumars og allur
vorraki horfinn úr jörðu, er sáð
var. Þó voru nokkurar skellur og
þá sérstaklega þar sem vinnslan
var erfiðust.
Um haustið var nokkuð jafn-
loðið um allan koll Öskjuhlíðar,
en þó varla sláandi. Mest bar á
fóðurfoxinu og vitrist það taka
hinum tegundunum fram.
Verkið við sóðsléttuna á
Öskjuhlíð var allt unnið á tæp-
um tveim sólarhringum og fóru
um 160 vinnustundir í grjót-
hreinsunina, áburðardreifinguna
(þar með talið 1 ha lands austan
geymanna) og sáninguna, en
auk þessa: vinna jarðýtu, jeppa
og dráttarvélar, sem drógu herfið
og valtann og vörubifreiðar við
flutning.
Næsta vor (1952) var borið á
Framh. á bls. 12
vegna oðflragonda að
stofnun Vöruskiptafélagsins
SAMBAND smásöluverzlana o. fl. ]
sendu 12. jan. 1953 hæstvirtu
Viðskiptamálaráðuneyti skýrslu'
um aðdraganda að stofnun vöru-'
skiptafélags með viðskipti við
Austur-Þýzkaland o. fl. lönd fyr-
ir augum. Þar sem mál þessi hafa
verið ail mikið rædd manna á
meðal og einnig orðið tilefni til
blaðaskrifa, teljum vér rétt að
skýrslan verði bii't almenningi.
í bréfi voru til ráðuneytisins
tókum vér meðal annars eftir-
íarandi fram:
Niðurstaða skýrslunnar sýnir,
að „Islenzka vöruskiptafélagið
s.f.“ var stofnað 30. des. s.l. án
þess að tilnefndum stjórnar-
mönnum smásala eða iðnrekenda
væri gefinn kostur á að mæta á
stofnfundi, þrátt fyrir samkomu-
lag kaupsýslumanna og iðnrek-
enda frá 4. des. s.l. (sbr. skýrsl-
una og frétt frá Verzlunarráði ís-
lands í blaði þess N. T. frá 15.
des. s.l.). Þess vegna eru þeir
. ekki aðilar að félagi þessu.
Eins og sjá má af skýrslunni
höfðu þeir að sjálfsögðu gengið
út frá því, eftir samkomulaeið
frá 4. des., að félagið yrði stofn-
að með þátttöku smásala og iðn-
rekenda og fulltrúar frá samtök-
um þessara aðila yrðu í stjórn
og varastjórn félagsins.
Með stofnun íslenzka vöru-
[ skiptafélagsins s.f. er farið inn á
form viðskipta, sem eru mjög
tvíeggjuð og vandmeðfarin, sam-
kvæmt fenginni reynslu, og mega
skoðast sem neyðarúrræði, er
beitt sé í tilfellum, þegar út-
flutningsvaran er ekki seljanleg
með öðrum hætti. Þegar andvirði
útflutningsvörunnar er greitt
með vörum frá innflutningsrík-
inu, en ekki með venjulegum
Igjaldmiðli, kemur tvennt til
greina, sem þarf mikillar að-
, gæzlu við frá íslands hálfu, og
kemur fram í meðfylgjandi
skýrslu:
| Að innfluttar vörur séu í sam-
ræmi við óskir og þarfir al-
mennra neytenda í landinu.
I Að ekki séu fluttar inn að
óþörfu fullunnar iðnaðarvörur,
sem eru til þess fallnar að draga
stórlega úr atvinnu við staríandi
verksmiðjur hérlendis, heldur sé
innkaupunum beint að nauðsyn-
legum hráefnum eða lítt unnum
iðnaðarvörum eftir því sem kost-
ur er á, og fullunnum iðnaðar-
I vörum, sem ekki eru framleiddar
sömu tegundar hérlendis.
Ætla má, að fulltrúar frá sam-
tökum smásala og iðnrekenda í
stjórn vöruskiptafélags hefðu
getað lagt af mörkum nokkrar
þær upplýsingar, er gætu komið
að betri notum við úrskurð ofan-
nefndra atriða, en ef einhliða
sjónarmið stórkaupmanna og út-
flytjenda ættu að vera þar alis
ráðandi.
Benda má á í þessu sambandi
að til vöruskipta hefur verið
stofnað fyrr, án þátttöku eða
'samráðs við forsvarsmenn smá-
Jsölu eða iðnaðar, enda hefur ár-
angurinn sýnt, að stórkostleg
[mistök hafa átt sér stað, einkum
með tilliti til framangreindra
meginatriða, er almenningshags-
muni varða.
leyti fékk stiórn Félags íslenzkra' á fimmskiptaaðild, en féllust á
Smásalar telja að það sé ekki
til hagsbóta fyrir almenning, að
félag, sem ætlað er að annast
vöruskiptaverzlun í stórum stíl,
sé stofnað á svo þröngum grund-
velli, sem hér hefur átt sér stað.
S K Ý R S L A
um aðdraganda að stofnun
vöruskiptafélags.
Um mánaðamótin okt.—nóv.
1952 frétti stjórn Sambands smá-
söluverzlana, að í undii'búningi
.væri stofnun félags til þess að
greiða fyrir og gera viðskipti við
, Austur-Þýzkaland og fleiri lönd
I á vöruskiptagrundvelli. Um sama
iðnrekenda sömu fréttir frá full-
trúa sínum í Verzlunarráði ís-
lands, en F.Í.I. hafði í febr. s.l.
sagt sig úr V.Í., en úrsögnin tók
ekki gildi skv. lögum V.í. fyrr
en 31. des. s.l.
Ekkert hafði verið leitað til
samtaka vorra um aðild að slíku
félagi.
S.S. sendi þó fyrirspurn um
þessa félagsstofnun til Viðskipta-
málaráðuneytisins með bréfi
dags. 5. nóv. Barst svar þess í
bréfi, dagsettu sama dag, en
róðuneytið taldi sig engan þátt
eiga í undirbúningi að stofnun
þessa félags og vísar til V.Í.,
Sölumiðstöðvar hraðfrystihús-
anna eða Sambands ísl. sam-
vinnufélaga um upplýsingar, þar
sem því sé kunnugt um að þessir
aðilar vinni að stofnun félagsins.
í samræmi við upplýsingar
ráðuneytisins var V. í. skrifað 7.
nóv. og óskað fullra upplýsinga
um málið og því jafnframt mót-
mælt, að ekkert samráð var haft
við S. S. um málið.
Með bréfi 10. nóv. tilkynnti
V.Í., að varaformaður og skrif-
stofustjóri þess væru reiðubúnir
að veita umbeðnar upplýsingar.
Fulltrúar S.S. fóru á fund þeirra
þ. 10. nóv. Var þeim skýrt frá að
þetta væntanlega félag ætti að
vera öllum frjálst til viðskipta
og viðurkenndi engan kvóta- 1
grundvöll. Forsvarsmenn V.I.
lögðu á það sérstaka áherzlu, að
hlutverk V.í. í sambandi við
þessa félagsstofnun væri það, að
koma saman aðild kaupsýslu-
manna og iðnrekenda að væntan-
legu félagi og er það hefði tekizt
væri hlutverki þess lokið. Var
allri meðferð málsins mótmælt
af fulltrúum S.S.
Skv. ályktun stjórnarfundar
í S.S. þ. 4. nóv. var V.Í., S.H. og
S.Í.S. samdægurs send bréf og
því harðlega mótmælt, að S.S.
væri ekki haft með í ráðum um
stofnun væntanlegs félags og var
þess afdráttarlaust krafizt, að
S.S. yrði stofnaðili að því, ef
nauðsynlegt reyndist að stofna
til slíks félags. Viðskiptamálaráð-
herra var sent afrit af bréfum
þessum.
Þann 15. nóv. skrifaði F.Í.I.
bréf til S.H. og mótmælti því, að
ekki hefði verið leitað til F.Í.I.,
sem sjálfstæðs aðila, um fulla að-
ild að væntanlegu félagi.
Vegna fyrirstöðu af hálfu
Verzlunarráðs Íslands gegn þvi,
að F.Í.I. og S.S. fengu fulla og
sjálfstæða aðild að stofnun fé-
lagsins, hófu bæði félagssamtökxn
nána samvinnu, um að koma
fram kröfum sínum.
Þann 17. nóv. áttu fulltrúar
F.Í.I. og S.S. fund með stjorn
S.H. og voru málin skýrð á þeim
fundi og sýnt fram á, hversu
smásalar og iðnrekendur hefðu
mikilla hagsmuna að gæta i
væntanlegu félagi.
Iðnrekendur hafa geysilegra
hagsmuna að gæta i sambandi við
innflutning hraefna svo og, að
ekki sé fluttar að óþorfu vorur
til landsins, sem framleiddar eru
hér með samkeppmsfæru verði
og gæðum.
Smásalar, sem margir eru bein-
ir innfiytjendur, hafa sömu hags-
muna að gæta og stórkaupmenn,
auk þess sem þeir vita kaup-
sýslumanna bezt þarfir og óskir
almennra neytenda í landinu og
geta því gefið mjög mikilsverð-
ar upplýsingar um henlug inn-
Kaup.
Á fundinum 17. nóv. var horin
fram krafa um fulla aðild sam-
takanna og tillagan um að stofn-
aðilar yrðu fimm: S.H., S.Í.S.,
stórkaupmenn, smásalar og iðn-
rekendur.
Á fundi með sömu aðilum þ.
25. nóv. skýrði formaður S.H. frá
því, að ekki væri hægt að fallast
að ’stofnaðildin yrði þrí-skipt,
þannig að stórkaupmenn fengju
aðalmann og varamann í stjórn
félagsins og S. S. í samráði við
aðra smásala og F.Í.I. fengju að-
almann og varamann.
Með bréfi dags. 2. des. bauð
skrifstofustjóri V.í. í umboði sér-
greina kaupsýslunnar innan
Verzlunarráðsins, fulltrúum frá
S.S. og F.Í.I. að mæta á fundi
með þessum aðilum þ. 4. des. A
fundi þessum varð fullt sam-
komulag allra aðila kaupsýslunn-
ar og iðnaðarxns um, að félagið
skyldi stofnað og Fél. ísl. stór-
kaupmanna i samráði við Fél.
raftækjaheildsala og Impuni
skyldi tilnefna 1 aðalmann og' 1
varamann í væntanlega stjórn ö'g
Samband smásöluverzlana skytcli
tilnefna 1 aðalmann í samráði
við sérgreinafél. smásala innán
V.Í., sem ekki eru í S.S. og fuH-
trúum kaupmanna utan Rvíkur,
sem eru í V.Í., en Fél. ísl. iðnrek-
enda tilnefndi varamann hans.
F.Í.I. tilnefndi stjórnarmann
sinn á fundi þ. 5. des.
Á fundi allra aðila smásölunrt-
ar þ. 6. des. var tilnefning S.S. á
stjórnarmanni saroþykkt.
S.S.-tilkynnti með bréfi til S.TT.
dags. 11. s.m. niðurstcður fund-
anna 4. og 6. des.
Skrifstofustjóri V.í. boðaði til-
nefnda stjórnarmenn stórkaupm.,
smásala og iðnrekenda á fundl
þann 20. des. og var rætt um lög
væntanlegs félags og varð fullt
samkomulag um ÖJI atriði nema
eitt formsatriði.
Stórkaupmenn óskuðu að stofn
aðilinn yrði Verzlunarráð íslancla
f. h. kaupsýslumanna, en hinir
aðilarnir óskuðu eftir því, að
stofnandinn yrði Félag ísl. stór-
kaupmanna, Samb. smásöluv. og
Félag ísl. iðnrekenda, allir fyrir
hönd kaupsýslunnar.
Fulltrúar stórkaupmanna I
væntanlegu vöruskiptafélagi
kölluðu aftur til fundar með full-
trúum smásala og iðnaðar 29. des-
og á þeim fundi sögðust þeir
ekki geta falhzt á ósk þeirra unri
orðalagið á aðild S. S. og F.Í.L,
en báru fram kröfu um að Félag
ísl. stórkaupmanna stofnaði fé-
lagið eitt með Sölumiðstöðinni og"
S.Í.S., en kváðu möguleika a0
taka einhverntíma síðar tií at-
hugunar aðild fíeiri aðila í eirt-
hverju formí.
F.Í.I. og S.S. tóku samdægurs
ákvörðun um að hafa strax tal
af stjórn S.H. og fóru þær við-
ræður frarn daginn eftir, 30. de^.
kl. 11 f. h. til 12Ý2 e. h. Var þeiia
skýrt ýtarlega frá gangi málanna
og þessum aðförum harðlega mót
mælt. Þeim fundi lauk með því,
að stjórn S.H. tók að sér að tala
við stórkaupmenn og láta fulí-
trúa S.S. og F.Í.I. vita áður en.
malin færu lengra.
Það næsta sem gerðist var a$
stofnfundur íslenzka vöruskiptd-
félagsins s.f. var haldinn sarría
dag kl. 4 e. h. eða 3% tima
seinna og stofnað án þess að láta
fulltrúa F.Í.I. og S.S. vita.
Það skal tekið fram, að full-
trúar S.S. og F.Í.I. lýstu því oft
yfir að þeirn væri ljóst, að nauð-
syn bæri til að hraða stofnurt
félagsins, enda hefur ekki staðifí
á þeim að ganga frá stofnuninni.
eftir að samlcomulagið náðist þ-
4. des.
Hinn 31. des. staðfesti form.
5. H., að íslenzka vöruskiptafélag-
ið hefði verið stofnað daginn áð-
ur með Fél. ísl. stórkaupmanna,
en möguleikar væru fyrir fleiri
aðila að komast á einhvern hátt
að síðar.
Var þá samstundis skotið á
sameiginlegum fundi með stjórn-
um S.S. og F.Í.I. Var ákveðið að‘
samtökin hefðu áframhaldandi
,. Framh. á bls. 12 .