Morgunblaðið - 01.03.1953, Blaðsíða 7

Sunnudagur 1. marz 1953
MORGUNBLAÐIÐ
rr
l71
___3
Friðrik Jcm, leípstökm
Minningarorð
AÐFARANÓTT 19. febr andaðist
á heímili sínu að Helgastöðum í
Reykjadal öldungurinn Friðrik
Jónsson, sem öllum Þingeyingum
er að góðu kunnur og þótt víðar
sé leitað.
Friðrik fæddist 19. april 1866,
og átti því skammt í 87. aldurs-
ári'ð. Hann var sonur Jóns bónda
Jónssonar frá Máskoti, sem iengst
bjó á Kraunastöðum í Aðaldal
og tók Friðrik við jörðinni og
setti þar saman bú með ágætri
konu sinni, Guðrúnu Þorgríms-
dóttur frá Hraunkoti, en þau gift
ust-árið 1889 og fengu að njótast
til hárrar elli. Guðrún andaðist
fyrir rúmu ári.
Hjónaband þeirra var farsælt
og eignuðust þau sjö börn, sem
öll eru á lífi, fjórar dætur: Emilíu
húsfreyju á Halldórsstöðum í
Reykjadal, Sigrúnu, húsfreyju að
Vallakoti, Júlíönu, gift Haraldi
leikara Björnssyni í Reykjavík
og Valgerði, gift óðalsbónda Har-
aldi Olsen á Sjálandi, og þrjá
sonu: Halldór, giftur á Akureyri,
Jónas, bóndi á Helgastöðum og
Jón, bóndi á Hömrum í Reykja-
dal.
í Þingeyjarsýslu er Friðrik oft-
ast nær nefndur „Friðrik póstur“ j
eða „Friðrik á Helgastöðum“ og
er hvorttveggja réttnefni því póst
ur var hann í 24 ár, eða frá 1903
til 1927 og byggingu fékk hann
íyrir landnáms- og kirkjujörð-
inni Helgastöðum í Aðalreykja-
dal 1906, og tók slíku ástfóstri
við þá jörð, að ekki hætti hann
fyrr en hún var komin í hans
eigu og orðin að ættaróðali. Gekk
það vissulega ekki tregðulaust að
ná jörðinni með réttum landa-
merkjum, en Friðrik lét engan
bilbug á scr finna og bar sigur úr
býtum.
Friðrik var mér kunnur áður
en ég settist að í Húsavík, en írá
þeim degi tókst með okkur all-
mikill kunningsskapur. Það sem
ég dáði mest hjá Friðrik og svo
munu þeir hafa gert, sem honum
kvnntust, var hin mikla glaðværð
hans, röskleiki og tryggð.
Friðrik var allra manna glað-
astur og fjörið ódrepandi eins og
í sumum klárunum hans. Þá var
hann röskleikamaður meiri en í
meðallagi og sýndi það oft í póst-
ferðum sínum, að honum var
ekki fysjað saman, auk þess sem
hann á hættustund var snarráður
og rataði Tunguheiði betur en
nokkur klár. Vísa ég um póstinn
Fri.ðrjk til þóttarins á bls. 150—
156 í „Söguþættir Landpóstanna“
II. bindi. ih'iðrik var vel hag-
mæltur, eins og sjá má í nefnd-
um þætti og þótti mér sérstak-
lega gaman að því, er ég frétti
trúloíun Valgerðar dóttur har.s
og Haraldar Oisens frá Dan-
mörku, að geta minnt hann á vís-
una:
„Það minn huga þráast ei'gir,
þá ég hugsa ura ástandið,
þegaj- danskir djöflamergir
draga frá oss kvenfó!kið“.
Vísu þessa orti Friðrik útaf gift
ingu frú Þóru Þórleifsdóttur frá
Skinnastað og Grönfeldts .njólk-
urbússtjóra í Borgarnesi.
Fi'iðrik lézt reiðast og sagði:
,,Það var þér að kenna að Har-
aldur náði í Völu mína, þú dæmd-
ir hann niður á IlelgastÖðum1'.
„Já, og það likaði þér“ svaraði
ég. Þá h!ó Friðrik, því vel var
honum við danska tengdasoninn.
Trygglyndi Friðriks sýndi sig
bezt í því, hversu ramtnur og
ókvikull Sjálfstæðismaður hann
var frá upphafi til æviloka. þó
byggi hann í því kjördæmi, sem
sumum finnst trúa urn of á „fram
sókn“, og með hvílíkri sannfær-
ingu og þrautseigju hann hélt á
málum Helgastaða, bæði sem á-
búandi og síðar sem eigandi.
Það hefir kornið til orða hvat
ætti að velja Friðrik hvíiustað.
Mér finnst aðeins að til greing
komi reitur í gamla kirkjugarðin-
um á Helgastöðum, því að hann
mun hvergi vel eira nema á sínu
hjartkæra óðali.
Að endingu þakka ég svo Guð-
rúnu og Friðriki fyrir margar
glaðar og góðar stundir á Helga-
stöðum.
Húsavík, 21. febrúar 1953
Júl. Havsteen.
SKART6RIPAVERZLUN
H A P K A M 5 T R. « T, 1 4
Félag íslenzkxa leikara
Kvöldvaka 1953
í Þ.jóðleikhúsinu.
Mánudaginn 2. mar/. klukkan 2-0.
Þriðjudaginn 3. mar/. klnkkan 23.
UPPSELT.
Osóttar pantanir sækjist í dag kl. 3—5,
annars seldar öðrum.
„aiei oldrei farið með óirið á hend-
ur tónlistarmönnum“
Forsaga tónlistardeihinnar
er Tyrkja-Gudda og Tosca
Frásögn Guðlaugi Rósinkranz, þjéðleikhússfjora
í TILEFNI samtals við Jón Þórarinsson formann Sinfóníuhijóm
jveitaiinnar, sem birtist i Morgunblaðinu í gær, kvaddi Þjóðleik-
liússtjóri og Þjóðlei'khúsráð fréttamenn dagblaðanna í Reykjavík
i sinn fund.
ÞjóðJeikhússtjóri hóf rná!s með því að benda á fyrirsögn blaðsíns
i gær, þar sem segir: Tónlistarnfenn vilja frið við Þjóðleikhnsið.
lagði hann að þetta gæfi ranga hugmynd um deilur þær sem upp
hefðu lcomið um tónlistarmál. Þjóðleikhúsið hefði aldrei farið með aði hún þá eft.ir samningum vítS
.lridi a hcwdur tónlistarmönnum né Sinfóníuhljómsveitinni.
húsið var að semja um ■fliith^
ing á annarri óperu nieð íl-
lenzknm söngkröftnm. OgSí
öðru lagi vissu þeir að Toscaí c
er til í Þjóðleikhúsinu með ís-
lenzkum tcxta, ágætri þýðingu
Freysteins Gunnarssonar. —-
Stefna Þjóðleikhússins er aái ,
íslenzkir listamenn flytji vérk
in eftir þvi sem hægt er. AS
þessum ástæðum var ómögu-
legt að ganga að þessu skil-
yrði. Samningar við Sinfóníu-
hljómsveitina fóru þannig úö
um þúfur. Samkomulag vasr
u m allt,
Tosca.
nema þetta eitt inr*
.M l
SERSAMNÍNGAR VIÐ
TÓNLISTARMENN
Þegar ekki náðist samkomufág,
gat stjórn Þjóðieikhússins ekkx
setið auðum höndum heldur leit-
Til sölu
L.v. Sigriður SH.97
Með því að vélskipti standa yfir (Dieselvél í stað gufu-
vélar) og fyrir liggja breytingar á lest o. fl., sem varðað
gæti hugsanlega kaupendur og ráðgerð afnot þeirra af
skipinu, þá gefst hér með væntanlegum kaupendum
tækifæri til að koma á framfæri sínum tillögum um
fyrirkomulag á innréttingum skipsins, séu kaup gerð
innan skamms.
Uppiýsíngár ekki gefnar í sjrna.
Keilir hoL
■ •JfJ'JJL" ***_■.* ■ * ■»««_* »»'• ■ ■'» *■;**•■■»■ M ■ ■ ■ .■*>• «.* * k ■■■■(.»» ■■ ■■■■■■■ B
3ADNING DR. URBANCIC
IL 5 MÁNAÐA
Upphaí' þeirrar deilu, sem nú
íefur komið u.pp er að Þjóðleik-
húsið hefur ráðið dr. Victor Ur-
bancic ti lhljómsveitarstjórnar í
5 mánúði og skyldi hann stjórna
hljómsveit 10 sinnum á mánuði.
/ar þessi ráðning talin eðlileg
n.a. vegna þess að á þeim árum
:em Þjóðleikhúsið hefur starfað
æfur dr. Urbancic unnið álíka
likið starf við það og hér er um
samið. — M. a. stjórnaði hann
músikinni í Nýársnóttinni á
vumsýningu, svo að ’nann hefur
starfað við leikhúsið frá upp-
hafi.
Talað hefur verið urn það að
'iður en hljómsveitarstjóri var
áðinn hefði átt að auglýsa stöð-
ina lausa til umsóknar, en við
)essu hafði þjóðleikhússtjór’ því
il að svara að hér hefði ekkert
embætti verið stofnað. Ráðningin
,æri aðeins til nokkurra mánaða
og líktist því einna helzt ráðn-
ingu leikstjóra, sem enginn ætl-
aðist til að væru auglýstar til
umsóknar.
FORSAGA MÁLSINS
Annars er allmikil forsaga að
þessu máli, sagði þjóðleikhús-
stjóri og er rétt að segja frá
her*ni:
Það er gert ráð fyr-ir því i regl-
um Þjóðk’ikhússins að r-tarfandi
sé við það íastur bókmenntaráðu-
nautur. Hins vegar er ekki gert
ráð fyrir lónlistarráðunaut.
Þrátt fyrir það, sagði þjóðleik-
hússtjóri, taldi ég nauðsynlegt að j
stofnunin reyndi að tryggja sér
ráðunev.ti hinna færustu tónlist-'
armanna. Þess vegna leitaði ég þá j
þegar til dr. Páls ísólfssonar og |
bað hann um að taka starfa tón-
listarráðunauts að sér. Dr. Páll
kvaðst hafa svo mikið að gera,
að hann gæti ekki tekið það að
sér. Benti Páll á Jón Þórarinsson
og var hann ráðinn gegn vissri
greiðslu, sem að vísu var ekki
mikil.
TYRK.IA-GUDDU ATVIKID
Fór síðan lengi vel á með okk-
ur Jóni Þórarinssyni, sagði þjóð-
leikhússtjóri, þar til dálítið atvik
kom fyrir, sem ég skal nú minn-
ast á. -Er það.í sambandi við sýn-
ingar á Tyrkja-Guddu.
Var lenai unnið að ráðstöfun-
um til að fá tónlist með leikrit-
; inu Tyrkja-Guddu. Fyrst var í
ráði að dr, Páll ísólfsson .semdi
hana, en svo varð ekki úr því
vegna anna dr. Páls, sem einmitt
fór urn þessar mundir í Ameríku-
för sína. Ræddi ég um allt þetta
mál við Jón Þórarinsson. Að lok-
um varð það úr að dr. Victor Ur-
bancic samdi tónlist við verkið.
Tónlist sú fékk harða dóma í b'öð
unum daginn eftir frumsýnir.g
una.
Þú þegar, sag'ði þjóðlcikhús-
stjóri, var Jón Þórarinsson
kallaður á fui)d leikhús-
st jórnar. .; Á þeim fund;
neitaði hann jafnvel að hann
einstaka tónlistarmenn um Mjón%
list með leiksvningum. Tóku þeiv
hefði haft luigmynd um að(Vei undir það og rituðu 16 ton-
tónlist ætti að vera með leik- hstarmenn bréf til menntamála-
ritinu «g er það bókað eftir j ráðherra, þar sem þeir foru þes»
homnn. Eg svaraði því þá til; á }eit víð hann að hann vejtti
leyfi sitt til
I a
að í fyrsta lagi væri þetta ’ i
, ðm bii samnmgana, seirL
rangt, því að ég hefði talað við hann og gerði Slðar neituðu fjór-
hann skilmerkilega um það og
í öðru lagi sag'ði ég honum, að j
þá svo ekki væri að Jóni hefði j
verið sagt það, þá hlyti hann •
og aettí hann sem
ir þessara sextán að visu að undir
rita samnmginn og varð þá aif
I finna nýja menn í þeirra stað. Og’
, ekki gat hljómsveitin verið án.
tonlistar- hijómsveitarstjóra og var dr. Ur-
ráðunautur leikhússins að bancic þvi ráðinn j það sta.r:f, en.
fylgjast með hljómlistarstarfi aðeins til vorsins
i Þjóðleikhúsinu. Þjóöleikhús- j
ið hefði ekkert að gera við , '.
sem ekki gættu starfs ^EIÐUBÚNIR AD SEM.TA VIf>
SINFOMUIII.JOMSVEITINA
Eftir það komu deilurnar í ljósi
í blöðum með orðsendingu Ragn-
ars Jónssonar, sem ég svaraöi
með 6 línum. Stjórn Þjóðleik-
hússinS' hefur alltaf verið reiðú-
búin áð semja við Smfóníuhljóm-
sveitina. Ég hef aldrei ráðizt á
þessa tónlistarmenn að fyrra.
bragði, sagði þjóðleikhússtjóri.
menn,
síns. Sendi ég Jóni síöan bréf
þar sem lionum er sagt upp
starfinu frá 1. september 1952
að íelja.
Þetta atvik, sem ég hef nú sagt
frá, tel ég upphai' þeirra deilna,
sem nú haía komið upp, sagði
þjóðleikhússtjóri.
Tu rnr ab taka ser
VALDIÐ
Það næsta, sem ég frétti svo, er
að mér er send blaðaúrklippa úr
sænsku blaði. Þar er skýrt frá því
að íslendingarnir Björn Jónsson
og Jón Þórarinsson séu staddir í
Stokkhólmi og hafi þeir samið við
sænskan óperuf lokk um að
flytja óperuna Tosca á Islandi.
Nokkru siðar komu þeir Ragn-
ar Jónsson og Jón Þórarinsson að
máli við mig og fóru þess á leit
að þeir fengju leikhúsið til sinna
umráða til að sýna umrædda ó-
peru. Þegar því var hafnað
breyttu þeir þessu svo að Þjóð-
lekihúsið yrði aðili að sýningunni
og að lökum að Þjóðleikhúsið
tæki sýninguna alveg að sér.
TOSCA BLANDASTINN í
SAMNINGANA
Um þetta leyti stóðu yfir samn-
ingar milli Þjóðleikhússins og Sin
fóníuhljómsveitarinnar. Þeir virt-
ust ganga vel og samningar voru
að nást um það m.a. að Þjóðleik-
húsið greiddi 380 þús. kr. á ári
samtals til hljóðfæraleikara.
E.n þá var það ófrávíkjanlega
skilyrði sett inn i samningana að
Þjóðleikhúsið gengi inn í samning
ana um Tosca. Ö!1 þjóðleikhús-
stjórn var sammála um að hafna
þessu skilyrði algerlega. Síðar
var haldinn fundur hjá mennta-
málaráðherra til að reyna að
á
Og að lokum sagði hann: Égr
skil ekki hvað þeir eiga við þogar
þeir tala um að ég segi eins og"
franskur kóngur: Ríkið það er ég.
Því að það voru þeir. sem ætluðn
scr að scgja fyrir verkum. Hitt
er annað mál, að ég hef viljað fa.
góð ráð. Eg er ekki sérfræðingur
í tónlistarmálum og þess vegna
lagði ég áherzlu á það í uppliafí
að reyna að fá- dr. Pál ísóJfssoi*
fyrir tónJistarráðunaut þióðleik-
liússins. En þeim, sem hér hafa
komið af stað deilu í tónlistar-
málum bjóðarinnar, virðist ■ kki
nægja að gefa ráðin, heldur viíja
þeir sjálfir ráða.
Þjóðleikhússtjóri tók það fram
að öll stjóm Þjóðleikhússins
stæði algerlega saman í þessi*
máli og að formaður Þjóðtejk-
húsráðs .Vilhj. Þ. Gíslason, hefðt
einmitt verið á þeim fimdi, sissr*
slitnaði up.p úr samningunum
einnig á fundinum hjá mennta-
málaráðherra, sem að framais.
getur, <»g hafði hann
stöðu í þessu máli.
eng'a ««r-

Metsala á klassískum i
hljómplöfym :
NEW YORK: — Samkvæmt níS-
koma á samkomulagi. Þar lýstu' urstöðum skoðunakönnunar, serrt
þeir Ragnar Jónsson og Jón Þór-i Mrið hefur frarn meðal framléw—
arinsson því yfir að Tosca og enc*a °S seljenda á hljómplötuip i
samningarnir við Sonfóníuhljóm-
sveitina væru óaðskiljanleg.
HVERS VEGNA ÞJÓÐLEHG™*
HÚSID HAFNABI
SKILYRÐINU
Og hvei s vegna vildi Þjóðleik-
húsið ekki ganga að því skilyrði
að taka Tosca upp á sina arma.
Tosca er að sjálfsögðu mikið og
stórbrotið tónlistarverk.
En, sagði þjóðleikhússtjóri.
Bandaríkjunum, nemur sala, æ
hljómplötum með sigilda tónlist
um 35—40% af heildarsölu vjð-
komandi. fyrirtækja. A undan-
íörnuni 6 árum hefur sala á verjf-
um Beethovens, Brahms og Mpz-
arts tvöfaldazt. Hljómplötufrajwi-
leiðendur telja aukin gæði klass-
iskra hljómplatna eina aðal orsök
ina fyrir vaxandi vinsaeldum
þeirra. Ilinar nýju ..langspilandi"
hljómplötur, sem framleiða mikify
Ég sá, að tilgangurilin með, viðara raddsvið heldur en eltfri
þessu var að ráða ýfir tónlist- j plötúrnar, vmru áður nær eín-
armáium Þjóðleikhússins. Og göngu framleiddar i Evrópu, én
þetta gerðu þeir, þótt þeir eru nú einnig framleiddar' *.
vissti i fyrsta lagi að Þjóðleik- Bandarikjunum. ______