Morgunblaðið - 06.03.1953, Page 9

Föstudagur 6. uiarz' 1953
MORGUNBLAÐ19
9
S-rÉéarhtigsféR!? ©g friSss'stefntir I:
Eftcr sr. Jóhsnn H&sisiessoii
lugsjomr Eiristindómsins hafa kveðio
mjög niður vígaferli meðal germanskra þjóða
FRIÐARMÁL. eru nú orfarlega á
toaugi um alian heiiií. ¥aría hitt-
ír maður erlendan Rienrttamann
er ekki hafi þaulhwgsað mál þessi
fra ýmsum hlíðunt.. Og mikil
breyting hefur orðiffi á hugmynd-
tum manna og skoðuBaœ á þess-
imi málum síðast ár.
Á flugferðinni til Awstíirheims
ræddi ég þessi mál meS ungum
Indverja meðan v£& ssttum við
sama borð og hann borðaði að-
eins brauð og egg, þ’eí kjöt vildi
harm ekki leggja sér ta munns.
-— Á heimili okkar hjóna hafa
Kvekarar verið tíðir gesíir. sér í
lagi síðustu ár styrjaWarinnar,
en þeir bera ekki vepn og neita
af trúarlegum ástæðnm að gegna
herskyldu eins og Kkmnugt er.
jÞá heimsóttu Kvekarar mig einn-
£g í Hong Kong ®g sömuleiðis
aldraður klerkur frá Ástralíu er
hann var á heimleið frá ..friðar-
fcingi" í Peking, sen® fealdið var
s. l. haust. Á heimleið var ég sam-
skipa indverskum menntamanni,
einum af samherjwnn Gandhi,
sem hafði tekið þátt í Ahimsa
foreyfingunni með honnm.
'k 'k
Mannkynið hefur ekkí íasrt að
elska friðinn af blóðogsmi bylt-
ingum og styrjöldum. I kjölfar
byltinga siglir jafnan. feernaðar-
hyggja og vorir txmar erti engin
undantekning frá þeiriri reglu. í
folóðugum viðureigmtm milli
ananna, stétta og þjéða er sáð
sæði, sem er ekkj eott og getur
jþví heldur ekki fcorið góðan
ávöxt..
Aftur á móti hafa reríð uppi
með ýmsum þjóðum Imgsjóna-
anenn, sem hafa reynt að inn-
prenta æðra lögmál en það, sem
jþróast með þróunnmi í frum-
skógunum og djúpum bafsíns —
<og djúpum þjóðfélagsrns. Friðar-
hugsjónir — a. m. k. þar sem
jþær eru óeigingjarnær og sannar
— má jafnan rekja tO. eínstak-
Singa, sem voru á ttndhn sínum
tíma, upphafnir yfir hægðar-
fojakk múgsins í sama. farinu.
JAINISTAR VII.JA EKG.A
SKEPNU DEYÐA.
JAFNVEL EKKI SKORDTR
Virðum nú fyrir oss ýmsar
ffriðarhugmyndhr að fornu og
nýju. Sérkennilegar ezui kenning-
ar Jainismans á Indlandi. Sú
stefna er eldri en kristindömur-
Snn, stofnuð meir e». 500 árum
t. Rr. Jainistar ganga gvo langt
að þeir vilja enga Mandí skepnu
<drepa. Þeir sía vatn, ta þess að
skordýr slæðist ekki afan í þá
sneð vatninu og ganga. sumir
snjög fáklæddir til þess. að verða
ekki lúsum, flóm o. s. frv. að
ioana. Akuryrkju viíja þeír ekki
stunda, til þess að granda engum
ormi í jörðu með plógum og öðr-
arm verkfærum. Þar af íeiðandi
'ieggja þeir stund á kauprnennsku
■og fræðileg störf og eru taldir
til bezt menntuðu og siðprúðustu
trúarflokka Indlands. Tala þeirra
er nú á dögum eittfsvað á aðra
milljón. Það var úr kenningum
þessa flokks Hindúísmans að
Gandhi hafði skoðamr sinar. þar
«r hann samræmií ahimsa hinni
svonefndu óvirku andstöðu í
^jóðfélagsmálum. — Lajrisveinar
’hans voru þó ekki æiinlega á
foorð við meistarann. eins og
'kunnugt er. Ég hef hitt mann,
gem hafði þann heiSar að lenda
£ grjótkasti ahimsa-sinna þó hann
íhafi sloppið lifandi frá því. Vit-
anlegt er einnig að IndTandi kem-
vur ekki til hugar aS baga utan-
.TÍkis- og landvarnarstefnu sinni
i samræmi við þessa kenningu.
Til þess er óttinn ailt of mikið í
Sheiminum — og sporir. hræða í
nágrannalöndunum.
Boðorð Búddhadóms ixm að
granda engri lifandr veru mega
teljast skyld hugsjónum Jain-
Ssmans. Þessi trúarbrcgð haía,
Era grlmmd Hsitilsyggjimisizr es
gsi3 vlð lýði á &nstnrl©EScIii2SB
misbjóða hinum náttúrlegu til-
finningum mannanna", segir í
einu riti, sem jafnan hefur verið
talið helzta verk Kungtze stefn-
unnar. Hinn kunni kínaíræðing-
ur, Dr. de Groot, hefur sýnt fram
á það, að hvergi í heiminum hafi
yerið jafn oíbeldiskenndar og van(jagjst málið. Heiðnar helgi-
Jangvmnar ofsokmr og í Kma og athafnir VOru samfara hermanna-
var oft til þeirra stoinað af hin- jjfjnu Qg jjit sigfel-gj hefur jafn-
síðari alda. Og kristindóminum
var stuðningur að þeim er hann
kom fram á sjónarsviðið með
kenningu sína um Guðs ríki, er
skyldi ná tíl allra þjóða. Hug-
takið „skrælingi" er ekki til í
guðspjöllunum.
IIINN RÓMVERSKI FRI9UR
Rómverska ríkisvaldið dró.
Gyðinga og kristna menn í sama
dilk framan af. En þegar kristin-
dómurinn tók að breiðast út með-
al rómverskra hermanna, þá
um lærðu mönnum. Það er óað-
skiljanlegur hluti af Asíuhyggj-
unni að telja ailt til glæpa sem
fer á annan veg en valdhafamir
vilja. Þess vegna íeið líka friðar-
stefna Mo-tí undir lok, nema það,
sem Búddhisminn tók að sér af
henni. En á vorum. dögum hafa
vestrænir menn mjög tekið að
gefa hugsjónum hans gaum. Dr.
Sverre Holth, góðkunníngi minn,
hefur varið doktorsriígerð um
þessa heimsspeki.
Vestrænir menn aldir upp í liugsjónafræffi kristindómsins, eiga FRIÐARHUGSJÓN
erfitt með að skilja hina nær því takmarkalausu grimmd Asíu- KRISTINDÓMSINS
byggjunnar. Myndin. hér að ofan er eitt sýnishom af þeim mynd-
um, sem fylgja lestrarbókum. fyrir 1(1 ára börn í barnaskólum Kína
í dag. Lestrarbækur þessar eru gefnar út af kommúnistastjórn-
inni og eru nú skyldulestrarefni í öllum barnaskólum Kína. Á
meðan gengur á þessari bamamenntun, eru svo haldin „friðar“-
þing í Peking.
Víkjum nú sögunni til Vestur-
landa. Friðarhugsjónir kristin-
dómsins þekkir sérhvert ferm-
ingarbarn; það getur enginn ver-
ið við fermingarathöfn án þess
að heyra orðin: „Sælir eru frið-
flytjendur". Það er yfirleitt ekki
deilt um það að kristindómurinn
an við þeíta líf loðað. Kirkjan
lagði fyrir sína menn að forðast
hvorttveggja. í einni mestu of-
sókninni átti að knýja kristna
hermenn til heiðinna fórna og
urðu þá margir píslarvottar. —
Fyrir kirkjunni lá ekki fyrst og
fremst það verkefni að vinna að
friði milli þjóða á þessu tímabili,
því flest kunn lönd lutu á þeirrk
tíma Rómverjum og þar ríkti að
nafninu til friður — Pax Romana
— hinn rómverski friður, sem
var vopnaður íriður. En verk-
efnin voru fólgin í því að vinna
að frifii milli mamria og stétta —
með góðri breytni og líknarstörf-
um, með því að framkvæma hið
kristna bræðralag hvort sem í
hlut átti þræll eða frjáls maður,
Gyðingur, Rómverji, Grikki eða
„útlendingur".
Á þjóðílutningatímabilinu leið
hinn rómverski friður undir lok.
er trú friðarins, friðar á jörðuj Hálfsiðaðar eða lítt siðaðar ger
eins og kunnugt er, lítil áhrif í um — og innan klaustranna ef
Indlandi sjálfu, en þau standa laust á mönnum líka. En þó hef-j og friðar á himni. „Ef mögulegt' manskar þjóðir ruddust inn í hin
föstum fótum í mörgum ná- ur hann yfirleitt ekki orðið til er, að því er til yðar kemur, þá fornu menningarlönd, þar sem
grannalöndum, eins og t. d. á þess að vekja friðarhreyfingar,' haldið friði við alla menn" segir kristnin var orðin kunn. í lífs-
Ceylon, í Burma, Kína, Síam og hvorki innan þjóðfélagsins ne
Japan. Ekki er þó minna um utan.. Friði og ró var komið á
morð í þesum löndum en annars í þjóðfélaginu með beitingu
staðar. Burma og Ceylon eru valds, en þó hafa rán og morð
flestum löndum verri í þessu efni jafnan legið í landi, eins og al-
(Cfr. Social Geogr. of the Far
East). — En munkar Búddha-
dóms keppast við að halda þetta
boðorð og neyta, a. m. k. víðast
hvar aðeins jurtafæðu og hvetja
menn til þess að lífláta ekki nein-
ar skepnur. Verði óvenjumiklir
þurrkar, þá láta stundum yfir-
völdin, t. d. í Kína, það boð út
ganga að ekki megi slátj;a neinni
skepnu meðan fórnir og bænir
um regn fara fram.
SKOÐUN GANDHIS
Hve ólíkar skoðanir manna eru
kunnugt er.
KÍNVERJAR HAFA ALDREI
VERIÐ FRIÐSAMIR
Og saga Kina er, um loið
og hún er merkileg menn-
ingarsaga, einnig saga um
útrýmingu frumstæðra þjóð-
flokka, er voru Kínverjum minni
máttar — og svo líka saga styrj-
alda við frændur þeirra að norð-
an og vestan, en þeir urðu oft
ofjarlar Kínverja og drottnuðu
yfir landinu um löng tímabil.
Páll postuli. Hugsjónin er tví-
mælalaus og skýr. En að hrinda
henni í framkvæmd í heiðnum
heimi var ekki auðvelt verk, eins
og sagan sýnir.
Þess ber að gæta að rómverska
heimsveldið var hernaðarstór-
veldi — eins og öll önnur stór-
veidi þessa heims. í öðru lagi
hafði aðeins nökkur hluti manna
skoðun þeirra voru rammsterkar
víga- og hérnaðarhugsjónir. Bar-
dagar og vigaferli voru daglegir
viðburðir í þeim nýju ríkjum,
sem risu upp á fyrri hluta mið-
alda. Hvorki kristnir menn né
heiðnir máttu nú friðar njóta.
Kristindóminum var sums staðar
útrýmt með vopnavaldi fyrir
fullt og ailt (t. d. í Norður-
þetta tvennt taldist til máttar-
Hugmyndin um sérstaka frið-
vorum skoðunum á þessum frið-j semd Kínverja á sér enga stoð í
armálum meðal dýra og manna sögunni og hún gufar upp undir
má auðveldlega sjá af eftirfar- j eins og farið er að lesa söguna s^, a hins mikla valds Rómverja.
andi ummælum Gandhi: „Ég ofan í kjölinn. Vér finnum ætta-( er Það sennilegt að Gyð-
vildi ekki deyða mannlega veru stríð alveg fram á vora daga,' *n®ar hefðu notið þessara fríð-
til þess að bjarga kú, eins og ég stríð og vígaferli, er minna mjög undir Han-keisurur.um, sem
vildi heldur ekki deyða kú til að á vora eigin söguöld og Sturl- ‘ .........
bjarga mannlegu lífi, hve dýr- ungaöld.
mætt sem það kynni að vera“.j Hitt er annað mál að £ sögu
Kína er nafn mikils friðarvinar
og mannvinar, sem gnæfir hátt
raunveruleg réttindi í þjóðfélag-1 Afríku), sums staðar um skeið,
inu, hinn mikli fjöldi þræla naut eins °g í Bretlandi, þar sem
ekki mannréttinda nema hjá Engilsaxar settust að. Heiðnar
mannúðlegum eigendum. Þrátt hetjuhugsjónir verða víða ofan á
fyrir þetta var allmikið umburð- í réttarfari, hegðun og samskipt-
arlyndi gagnvart ýmsum kyn- um manna og þjóða á miðöldun-
flokkum og þjóðarbrotum innan unl- Við þetta glímir kirkjan um
heimsveldisins. Merkilegt má það leið og hún kristnar og menntar
heita að Gyðingar voru undan- ýmsar þjóðir, sem ekki varð náð
þegnir herskyldu og keisaradýrk- til að verulegu leyti í fornöld.
un, i rómverska heimsveldinu, en!
Kúaverndun er, segir hann „dýr-
mætasta eign hjarta Hindúans“
og „dásamlegasta fyrirbærið i ytir oll bínversk nöfn er vér sjá-
þróun mannanna". (Gandhi-
grams, bls. 11 nn). Hugsjónin er
friður milli manna og sömuleiðis
milli manna og dýra. Enda svelta
Iiindúar heldur til dauða en að
slátra kúnum, því þær eru taldar
heilagar.
BÚDDHADÓMUR HEFUR
*:■ HPPRÆTT MIS-
ÞYRMINGAR í KÍNA
Evrópumönnum þykir það jafn
an tiltökumál hve meðferð dýra
er ill í Kína. Og meðferð marna
er líka oft þar eftir, börn og aðrir
smælingjar hafa orðið fyrir
um venjulega á prenti. En það
er nafn Mo-tí (Mícíusar) er uppi
var um 480—380 f. Kr. og má
teljast til merkustu heimsspek-
inga mannkynsins. Hann hefur
skrifað tvær kunnar bækur, um
„Allsherjar kærleika“ og „Gegn
styrjöldum“. Skyldu menn elska
alla jafnt og launa bæði gott. og
illt með góðu. Þessa ályktun dró
hann af því að himinninn elskaði
alla jafnt og sýndi það, m. a. með
því að veita fórnum allra manna
viðtökú. Þá segir um Mo-ti að
hann hafi gengið fram fyrir tvo
konunga, sem áttu í styrjöld og
miklum misþyrmingum, ekki að- komið því til leiðar að þeir hættu
eins nú á dögum. Eg lagði oft þá henni og létu sættast. — Mo-tí
spurningu fyrir menn, sem ég
kenndi kristin fræði undir skírn
hvort manni væri leyfilegt að
berja konu sína, enda var full
ástæða til þess að taka það fram
átii lærisveina, og þeir héldu eins
konar safnaðar skipulagi í um
það bil ,3 aldir, en liðu þá undir
lok, ekki sízt fyrir andspyrnu frá
lærisveinum Kungtze (Konfús-
að þetta væri ókristilegt. Mér íusar) og má vel sjá og skilja
virðist þó að Búddhadómur hafi þessa baráttu af fornritunum.
nokkuð mildað meðferð á dýr-„Að launa illt með góðu er að
drottnuðu yfir Kína á þeim tím,-
um. Satt er það að vísu, að til
er orðtæki eftir Konfúsius svo-
hljóðandi: „Sze tai chih lui gai
hsiung ti ye“, þ. e. innan hinna
fjögurra hafa eru allir bræður.
Þetta þýðir blátt áfram að allir
Kínverjar eru bræður. Annars er
í ritum Kónfúsíusar talað af mik-
illi fyrirlitningu um „skrælingj-
ana“, þ. e. frumstæðar þjóðir inn-
an Kínaveldis; þar er og talað um
„ofurmennið" (chun-tze) sem er
hinn menntaði Kinverji, hcfðing-
inn, gagnstætt alþýðumanninum
(hsiao-jen), sem öll stefna Kon
fúsíusar sýnir fíngerða fyrirlitn-
ingu, er gengur eins og rauður
þráður gegn um fornrit þessarar
steínu.
IIEIMSBORGARAHYGGJA
STÓUMANNA
Öðru máli var að gegna um
grísk-rómversku stóuspekina.
Hún talar um náttúrlegan rétt
mannanna, um aílsherjar bræðra-
lag, sameiginlegan félagsskap
allra manna og allra þjóða, heims
borgarahyggju. — Þessar hug-
myndir frá fornöld hafa síðar
haft mikil áhrif á réttarfarssögu
KIRKJAN HEFUR UNNIÐ
ÓMETANLEGT FRIÐARSTARF
Hvað vann kirkjah að friðar-
málum á þessu langa tímabili?
Vér skulum virða fyrir oss bar-
áttu hennar fyrir hinum svokall-
aða Guðsfriði á 10. öld og áfram.
Er sú öld talin ein hin skugga-
legasta í sögu Evrópu. Þá reynir
kirkjan að fá valdamenn og her-
foringja að „viðurkenna friðhelgi
kirkjuíegra stofnana og manna,
kvenna, pílagríma, kaupmanna,
bænda og eigna þeirra“. Ódíló
ábóti í Klúný klaustri virðist
manna mest hafa reynt að efla
þennan frið. Síðar nær þessi
friður ekki aðeins til ákveðinna
stétta, heldur einnig til tíma,
sem allir skyldu halda frið og
njóta friðar og komst þetta inn
í kirkjulöggjöfina árið 1095.
Sú skoðun ríkti með kristninni
að þeir dagar, er Drottinn var
píndur, dó, var grafinn og 'reis
upp frá dauðúm væru sérstak-
lega helgaðir, ekki aðeins á
hverju ári í eitt skipti, heldur
einnig í hverri viku. Kenndi
kirkjan að þá væri sérstök óhæfa
að brjóta frið á mönnum, og
reyndi að koma því til leiðar að
víg væru ekki framin á þessum
timum, hversu mjög sem menn
langaði til þess að berjast. Um
þetta náðist samkomulag, suúis
Framh. á bls. Í2