Morgunblaðið - 27.11.1953, Blaðsíða 8

8
MORGZJNBLAÐIÐ
Föstudagur 27. nóv. 1953
mstMðfrife
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjóri: Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Stiórnmálaritstjóri: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Lesbók: Árni Óla, sími 3045.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla:
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald kr. 20.00 á mánuði innanlands.
í lausasölu 1 krónu eintakið.
$
Á morgni Iðnaldar
IÐNAÐARMÁLASTOFNUN ís-
lands hefur nú tekið til starfa.
í ýtarlegri ræðu, sem Páll S.
Pálsson, framkvæmdarstjóri Fé-
lags íslenzkra iðnrekenda, flutti
við opnun stofnunarinnar, sagði
hann að hlutverk Iðnaðarmála-
stofnunar mætti binda í þremur
einkunnarorðum, sem eru: vöru-
vöndun — verknýting — aukin
afköst.
Þetta eru ekki mörg orð, en
þau innihalda geysimikið. Og
þessi orð þurfa að vera
einkunnarorð ekki aðeins Iðn-
aðarmálastofnunarinnar, heid-
ur bókstaflega allrar þjóðar-
innar, og sérstaklega
þeirra er að framleiðslustörf-
um vinna. Það hvort þjóðinni
tekst að tileinka sér þessi orð
ræður úrslitum um það, hver
lífskjör þjóðarinnar verða.
í ræðu, sem Sverrir Júlíusson
. flutti fyrir nokkru á aðalfundi
Landssambands íslenzkra útvegs-
manna, komst hann að orði á
þessa leið: — Það er höfuðnauð-
syn að allir, er að fiskframleiðslu
vinna, hafi það hugfast, að þeir
eru að handleika matvöru, sem
hægt er að skemma. Allir verða
að temja sér, við hvaða þátt
framleiðslunnar, sem þeir starfa,
að ítrustu nákvæmni og vand-
virkni sé gætt.
Þetta var sagt um fiskiðnað-
inn, en gildir jafnt um allan iðn-
að og er það eitt meginhlutverk
Iðnaðarmálastofnunarinnar að
vinna að þessu bæði með vís-
indalegum rannsóknum á fram-
leiðsluháttum, með menntun iðn-
verkamanna og með því að halda
uppi almennu gæðamati.
Hér eins og víða annarsstað-
ar er geysilegum verðmætum
kastað á glæ árlega vegna þess
að starfið er ekki unnið af nógu
mikilli natni og vandvirkni, nýt-
ing hráefnis, aðbúð iðnverka-
manna, fyrirkomulag fram-
leiðslutækja látið ráðast af
handahófi og markað af skamm-
sýni. Það verður hlutverk hinn-
ar nýju Iðnaðarmálastofnunar
að berjast við þessi mein.
Og nú þegar sést fyrsti
árangurinn af störfum henn-
ar. Það var eitt af undirbún-
ingsstörfum Iðnaðarmála-
stofnunarinnar að ungur iðn-
aðarverkfræðingur, Sveinn
Björnsson, athugaði starfs-
skilyrði ullarprjónlesiðnaðar-
ins í landinu. Er þar um að
ræða athyglisverða skýrslu,
sem bendir vægðarlaust, en
algerlega án allrar hlutdrægni
á f jölmargt, sem ábótavant er
í þessari iðngrein. Það kann
að vera að ýmsar breytingarn-
ar virðist kostnaðarsamar, en
þó kemur í ljós að sá kostn-
aður er aðeins smáræði gegn
þeirri sóun, sem röng starfs-
skilyrðí hafa í för með sér.
En að sjálfsögðu hefði verið
bezt að geta notið hinnar
tæknilegu tilsagnar fyrir-
fram.
Það hlýtur að verða þýðingar-
mesta verkefni Iðnaðarmálastofn
unarinnar að veita upprennandi
iðnfyrirtækjum slíka tæknilega
tilsögn fyrirfram og í upphafi
atvinnureksturs. Iðnaðarmála-
stofnunin á að halda kyndlinum
á lofti fram á veg og sýna nýjar
brautir fyrir íslenzkan iðnað.
Við stöndum á morgni ís-
.lenzkrar iðnaldar. Þegar áburð-
arverksmiðjan í Gufunesi byrjar
starfsemi sina verða merkileg
þáttaskil. Þar er upphaf stór-
kostlegs verksmiðjuiðnaðar. Það
^ UR DAGLEGA LIFINU
hefur verið talað um það að
framleiðsla áburðarverksmiðj-
unnar spari okkur milljónaupp-
hæðir erlends gjaldeyris. Hitt
er þó engu þýðingarminna, að I
hún mun venja okkur við og
kenna okkur efnaiðnaðinn. Frá :
henni munu fáanleg ýmis önnur
hráefni en áburður sem verð-
ur aftur grundvöllur fyrir miklu
víðtækari iðnaði öðrum.
Yfir allri þróun þessara
mála þarf Iðnaðarmálastofn-
unin að vaka. Hún verður að
hafa frumkvæðið, þar sem
þess er þörf og annarsstaðar
verður hún stöðugt að hafa á
reiðum höndum tæknilegar
leiðbeiningar. í sumum til-
fellum er hægt að afla þeirra
leiðbeininga innanlands, en
í öðrum getur verið nauðsyn-
legt að leita til annarra þjóða
um fræðslu. Við þurfum ekk-
ert að fyrirverða okkur fyrir
það, því að sjálfsögðu eru
aðrar þjóðir komnar miklu
lengra okkur í iðnþróun.
En það verður einmitt einn
veigamikill þáttur í starfi Iðn-
aðarmálastofnunar að eiga
samstarf við aðrar þjóðir og
fá hingað til lands tækni-
menntaða sérfræðinga á ýms-
um sviðum til að kenna fs-
lendingum handbrögðin.
Hún fer að vís.u ekki stórt af
stað, fyrstu fjárveitingar til stofn
unarinnar eru ekki háar að
krónutölu. Þrátt fyrir það er j
víst óhætt um það, að Iðnaðar- |
málastofnunin verður ekkert
stundarfyrirbrigði. Hún er kom-
in á stofn og óskandi að hún eigi
eftir að starfa að mörgu þjóð-
þrifamáli.
Skólavikan
BÖRNIN eru hverju þjóðfélagi
dýrmætasta eignin. Foreldrar
leggja allt á sig til þess að búa
sem bezt í haginn fyrir börnin
og hið opinbera, ríki og bæjar-
félög leggja og fram sinn skerf
á mísmunandi hátt eftir efnum
og ástæðum. Hér í Reykjavík er
árlega varið milljónum króna til
barnaskólahalds, fyrir rúmlega
6000 skólabörn sem daglega koma
til náms og starfa í barnaskólum
bæjarins.
Hið andlega vald skólanna yfir
börnunum er mikið. Stundum er
jafnvel talið að skólarnir séu að
togast á við heimilin um börnin,
svo ætti þó ekki að vera, heldur
er það eðlilegt að samstarf skól-
anna og heimilanna sé náið, því
var það að skólavikunni við
barnaskólána var komið á. — Það
er öllum foreldrum og forráða-
mönnum skólabarnanna nauð-
synlegt að kynnast hinu marg-
þætta skólastarfi af eigin raun.
Slíkt er til gagns fyrir báða aðila
og af þeirri reynslu, sem fæst nú
má vænta þess að áframhald
verði á og hér verði um fastan
lið að ræða á hverju skólaári.
En svo að árangur megi
nást og bæta megi úr ýmsum
þeim ágöllum í skólastarfinu
og rökstuddir verða, hefur^
verið á það bent að stofnun
foreldrafélaga í hinum ein-
stöku skólahverfum muni
heppilegasta leiðin til þess að
skapa samstarf milli heimil-
anna og skólanna, sem byggt
sé á skilningi og gagnkvæm-
um skilningi á kröfum heim-
ilanna til skólanna og kröfum
skólanna til foreldra. i
★ Duttlungafullar drottn-
ingar
— Katrín
önnur, keisara-
inna í Rúss-
landi hafði það
fyrir sið að
láta eina af
þjónustustúlk-
um sínum kitla iljar sínar þegar
hún vildi hvílast reglulega vel.
— Anna Boleyn, önnur drottn-
ing Hinriks VIII. Bretakonungs
gekk alltaf með hanzka, til þess
að leyna því, að hún hafði sex
fingur á annari hendi. — Þannig
komst það í tízku, að konur
þeirra tíma bæru hanzka einnig
innanhúss.
^JÍrinaek,

— Gómsætasti réttur sem
Cleopatra Egyptalandsdrottning
borðaði var melóna. Melónuna
kryddaði hún með lauk.
★ Að drekka undir saftina
Starfsfélagar gengu saman eft-
ir Austurstræti að afloknu starfi
um kvöld. Umræðuefnið var ekk-
ert sérstakt, heldur öllu frekar
! allt og ekki neitt. Flöskusafnari
með alla vasa fulla af flöskum
gekk framhjá og þá sagði einn
starfsfélaganna:
1 — Ég hef lengi talið það eina
VdvaL ancli dnfc
K
Um styttu Jóns
Sigurðssonar.
ÆRI VELVAKANDI!
Viltu gjöra svo vel að koma
þessari orðsendingu á framfæri
fyrir mig: Á miðjum Austurvelli
stendur stytta Jóns Sigurðssonar
á háum stalli og horfir móti dyr-
um Alþingishússins. Höfðingleg-
ur og svipmikill stendur hinn
ástsæli forseti þarna steyptur í
málm, og öllum þykir mikið til
myndarinnar koma og fagna
fögrum umbúnaði hennar þarna
í hjarta bæjarins. En mér finnst
ekki nógu vel fylgzt með ástandi
myndarinnar sjálfrar, því að nú
er hún svo illa á sig komin af
spanskgrænu, að hörmung er á að
líta, og er það sérstaklega áber-
andi þegar hún er upplýst á
kvöldin.
Auðvelt úr að bæta.
EG TEL víst, að þeir, sem þarna
eiga hlut að máli um eftirlit
og umhirðu standmyndarinnar
hafi ekki hugsað út í þetta. En
auðvelt er úr þessu að bæta með
því að láta þvo myndina úr salt-
a
ar:
smekkleysið hefur einnig komizt
inn í málið um orðið skjalaþýð-
andi, þar sem hin rétta mynd
orðsins er skjalaþýðari. Loks orð-
ið lesandi í stað hinnar fornu
myndar lesari.
íslendingar viljum vér allir
vera og ynnuð þér þarft verk,
með því að ljá þessu máli lið“.
sýru og skola hana strax á eftir
með rennandi vatni. Annars má
vel vera, að nú sé til eitthvert
betra efni til þessara hluta.
Verður hér vonandi hafizt
handa um aðgerðir mjög bráð-
lega, eftir að á þetta hefur verið
bent, því að ólíklegt er, að nokk-
ur vilji hafa myndina í því á-
standi, sem hún nú er í. — Og
að lokum vil ég spyrja um það,
sem oft hefur verið spurt um
áður: — hvers vegna er ekki
nafn forsetans sett á fótstall
styttunnar? — Kj. Ó.“
Osmekklegar
orðmyndir.
M SKRIFAR eftirfar-
„Nú er tækifæri til að útrýma
miður smekklegri orðmynd úr
íslenzku máli. Á Alþingi er til
meðferðar frumvarp til laga um
svokallaða löggilta endurskoð-
endur. Orðið endurskoðandi hef-
ur tvær áherzlur: end og and, en
skoð, sem í rauninni er aðalatrið-
ið, verður áherzlulaust. — Rétt
mynd þessa orðs er endurskoðari
með áherzlu á end og skoð. Þá
losnaði maður um leið við hina
bjánalegu orðmynd, endurskoð-
endi, sem oft heyrist. Sama
Málvenjan helgar
notkunina.
ÞETTA sagði bréfritari minn,
M. Th. Ég hef leitað álits hjá
einum hæfum málfræðingi og er
hann M. Th. sammála um fæst.
Áherzlurnar, eins og bréfritari
vill hafa þær, eru mjög hæpnar,
segir hann og gagnstætt því sem
gerist í venjulegu talmáli. Að því
er varðar seinni orðhlutann,
-skoðari, virðist hann engin
frekari rétt eiga á sér en -skoð-
andi, nema síður sé. Nafnorðs-
endingin -ari er upphaflega að-
eins til í tökuorðum, mynduðum
af nafnorðum, svo sem fiðlari, af
fiðla, og sögnum, sem enda á
-aði í þátíð, t.d. kallari, af kalla.
Orðið náttúruskoðari virðist vera
þ.að eina, þar sem orðmyndin
-skoðari hefur orðið -skoðandi
yfirsterkari.
Hinsvegar er orðmyndin -þýð-
ari, hæpin þ. e. hún er mynduð
af sögninni að þýða — í þátíðinni:
þýddi.
Það er rangt, að orðmyndin
lesari sé fornari en lesandi. Sú
fyrrnefnda er ekki gefin í fornu
máli — og á það einnig við um
skoðari. Það virðist því alger ó-
þarfi af M- Th. að amast við orð-
myndunum -skoðandi, -þýðandi,
lesandi o. s. frv. enda hefur hér
einnig málvenjan helgað notkun
þessara orða.
Þorgrímr flytr sei®. 3|
ÞAT er næst tn tiouiua, at
Börkr kaupir at Þorgrími nef
at hann seiddi seið, at þeim
manni yrði ekki at björg, er Þor-
grímr hefði vegit, þó at menn
vildi duga honum. Oxi níu vetra
gamall var honum gefinn til
þess. Nú flytr Þorgrímr fram
seiðinn ok veitir sér umbúð eftir
venju sinni ok gerir sér hjall, ok
fremr hann þetta fjölkynngilega
með allri ergi ok skemilskap.
Varð ok sá hlutr einn, er nýnæm-
um þótti gagna, at aldri festi snæ
útan ok sunnan á haugi Þorgríms
ok eigi fraus, ok gátu menn þess
til, at hann mundi Frey svá
ávarðr fyrir blótin, at hann
myndi eigi vilja, at fröri á milli
þeirra. — (Úr Gísla sögu Súrs-
sonar).
Ánægður mað-
ur er aldrei fá-
tækur, — ó-
ánægður mað-
ur er aldrei
ríkur.
af höfuðskyldum eiginmannsins
að drekka nægilega mikið til þess
að konan ætti flöskur undir saft-
ina.
Hlátur meðal hinna.
Og síðan bætti annar við:
— Og taka nægilega mikið í
nefið til þess að konan eigi gler-
glös undir sultuna.
★ Fuglasöngur í lofti
Eftir því, sem við kynnumst
söngfuglunum betur og fáum auk
in tækifæri til þess að athuga
hvers þeir eru megnugir, þeim
mun meiri verður undrun okkar
yfir getu þessara smáu dýra.
Nokrir Bandaríkjamenn hafa ný-
lega notað mjög nákvæmt hljóð-
ritunartæki til þess að „rita nið-
ur“ söngraddir fuglanna. Á þann
hátt hafa þeir komizt að raun
um, að fuglarnir syngja miklu
meira og söngur þeirra er miklu
fullkomnari en menn hafa til
þessa rennt grun í. Það er langt
frá því að mannseyrað heyri all-
ar „söngtrillur“ þeirra. — Svo ef
að við staðnæmumst til þess að
hlusta á fugl syngja sitt „ein-
falda“ lag, getum við verið viss
um, að fuglinn er að syngja lítið
kórverk, þrí- eða jafnvel fjór-
raddað í senn. En við heyrum að-
eins lítinn hluta tónanna. Hljóð-
ritunartækið hefur sannað, að
margir fuglar geta sungið í 4 tón-
hæðum samtímis. Hvernig fugl-
arnir fara að þessu, er mönnum
enn hulin ráðgáta.
★ Lengi g'etur vont versnað
Tileinkað vélritunarstúlkum á
því herrans ári 1953:
Tveir deild-
arstjórar sama
stórfyrirtækis
sátu saman við
matborð í mat-
stofu fyrirtæk-
isins. Þeir báru
öll merki sem
einkenna Þá
er samvizku-
samlega hafa unnið um áratugi,
aldrei hlíft sjálfum sér, en eru
ýmsu vanir, hvað það snertir, hjá
öðrum.
„Það tekur mjög á taugar mín-
ar“, sagði annar, „þegar vélrit-
unarstúlkurnar á skrifstofu
minni blístra allan liðlangan dag-
inn „meðan þær vinna“.
— „Þér ætti nú ekki að leiðast
það“ svaraði hinn. „Stúlkurnar
á minni skrifstofu láta sér nægja
að blístra“.
★ Leggist niður — og
stækkið
Mannlíkaminn er styttri þegar
maðurinn stendur uppréttur en
þegar hann liggur. Orsök þess er
að finna í því að vatn sem er í
smáæðum milli hryggjaliðanna
þrýstist út þegar maðurinn stend
ur upp. Breytist þannig líkams-
lengdin jafnvel um nokkra senti-
metra.
★ Fljótfærni
í Hyderabad í Indlandi fögn-
uðu blöðin því ákaft að í fyrsta
skipti hefði járnbrautarlest kom-
ið á réttum tíma á ákvörðunar-
stað. — Daginn eftir kom það í
ljós, að lestin hafði verið ná-
kvæmlega 24 stundum á eftir
áætlun. i
Afli Akranesbála
AKRANESI, 26. nóv.: — Þrír
líniibátdr voru á sjó frá Akranesi
í dag, Keilir fékk 5 xk tonn, Reyn-
ir 5 og Fylkir 4. Fiskilagið vaT
svipað hjá öllum bátunum. Helm-
ingur aflans var þorskur og hinn
helmingurinn ýsa. — Oddur.