Morgunblaðið - 22.01.1954, Blaðsíða 9

Föstudagur 22. janúar 1954
MORGUISBLAfílÐ
-! »
Gannor Thoroddsen borgarstjóri:
Raforkan rúml. fvöfölduð á kjörfímabilinu
ÐRÐ OG EFNDIR
í stefnuskrá Sjálfstæðisflokks-
3ns fyrir síðustu bæjarstjórnar-
kosningar voru gefin fjögur fyr-
irheit í rafmagnsmálum:
1. „Að virkjun neðri Sogsfossa
verði hraðað sem mest.“
Þeirri virkjun var lokið og
tók hún til starfa 16. okt. s. 1.
2. „Að áður en þeirri virkjun er
lokið, verði hafinn undir-
búningur að virkjun við Efra-
Sogið og stefnt þannig jöfn-
um höndum að fullvirkjun
Sogsins.“
Að þssum undirbúningi hef-
! ir verið unnið af sérfræðingum
hátt á þriðja ár og liggja nú
' fyrir áætlanir og tillögur um
J virkjunartilhögun. Við stjórn-
-! armyndun í september 1953
var samið um það, að sérstak-
' ar ráðstafanir skyldu gerðar
til að ljúka sem fyrst full-
virkjun Sogsins.
3- „Að bæjarkerfið verði stór-
lega aukið og endurbætt í
samræmi við auknar rafstöðv-
ar, með nýjum lögnum og
spennistöðvum."
Til aukningar innanbæjar-
kerfis, háspennustrengja,
spennistöðva, aðveitustöðva
hefur verið varið 45 millj. kr.
á kjörtímabilinu, auk nýju
spennistöðvarinnar við Elliða-
ár, sem kostar um 20 millj. kr.
4. „Að aukning raforkunnar
verði grundvöllur stóraukins
iðnaðar, m. a. áburðarverk-
smiðju.“
Ört vaxandi iðnaður í
Reykjavík byggist á hinum
miklu Sogsvirkjunum. Sem
dæmi um aukningu iðnaðarins
á kjörtímabilinu vil ég nefna:
Rafhreyflar í iðnaði í Reykja-
vík voru 1949 5000 að tölu, en
1953 6600, og afl þeirra 13400
kílówött fyrra árið, en 20000
kw. síðara árið.
Áburðarverksmiðjan tekur
bráðlega til starfa, en grund-
völlur hennar og frumskilyrði
var írafossvirkjunin.
Þegar litið er á fyrirheit Sjálf-
stæðismanna fyrir síðustu bæjar-
stjórnarkosningar í raforkumál-
Um, verður ekki annað sagt, en
að þau hafi verið efnd að fullu.
ÞRÍR ÁRATUGIR
Nú eru liðnir rúmir þrír ára-
tugir, síðan fyrsta vatnsaflsstöð
Reykvíkinga tók til starfa. Þá
var íbúatala Reykjavíkur 18 þús.,
nú í dag um 60 þúsund. Það er
fróðlegt að athuga þróun raf-
magnsmála Reykjavíkur á þess-
Um þrem áratugum:
kw.
1921: Elliðaárstöðin rúm 1000
1923: — stækkun 700
1934: — önnur stækkun 1500
Næsta stórvirkjun undirbúin
Samtals 3200
1937: Ljósaf.virkjun í Sogi 8800
1944: — stækkun 5500
Samtals 14.300
1948: Varast. við Elliðaár 7500
Samtals í byrjnn kjör-
tímabilsins 25.000
1953: írafossvirkjunin 31.000
Samtals í lok kjör-
tímabilsins 56.000
Af þessu yfirliti má draga
ýmsar ályktanir. Rafmagnið, afl-
stöðvarnar, hafa á þessurn 32
árum 56-faldast. Á siðasta kjör
tímabili einu hefur rafaflið rúm-
lega tvöfaldast.
ÞÝÐING RAFMAGNSINS
OG ÞRÓUN
Um land allt líta menn
á rafmagnsmálið sem eitt
þýðingarmesta mál þjóð
arinnar. Raforkan leiðir þjóð-
ina út úr aldagömlu myrkri
og kulda. Hún er undirstaða und
ir helztu atvinnuvegum okkar.
Iðnaðurinn er orðinn stærsta at-
vinnugrein Reykvíkinga. Er nú
talið, að um 40% Reykvíkinga
lifi á iðnaði. Hagkvæmar raf-
Ljósafoss-virkjunin i Sogi var mikið átak á þeim tímum, er hún var reist. Sjálfstæðismenn höfðu
forustu um að koma henni upp og áttu þá, sem oft endranær, í höggi við hina skammsýnu andstöðu-
floltka, sem settu hvern þröskuldinn á fætur öðrum í veg fyrir þetta framfaramál. En bæjarbúar
í Reykjavík skipuðu sér eindregið undir merki Sjálfstæðismanna og því varð auðvelt að ryðja
brautina.
orkuframkvæmdir og ódýr raf-
orka skapa iðnaðinum lífsskil-
yrði.
Rafmagnsnotkun fer hraðvax-
andi hér í bæ. Hún vex ekki að-
eins í hlutfalli við aukningu íbúa-
tölunnar heldur margfalt meira.
Um leið og heimilin eru búin að
fá rafmagn, læra þau að meta
raforkuna æ betur og nota hana
til fleiri og fleiri heimilisþarfa.
Á 4 árum hefur rafmagnsnotk-
un aukizt um 25%, eða úr 122
millj. kílowattstunda 1949 í 153
millj. kwst. 1953.
Með þeirri miklu aukningu,
sem fæst með írafosstöðinni, er
fullnægt rafmagnsþörf í Reykja-
vík og á suðvesturlandi fyrst um
sinn.
En hversu lengi nægja núver-
andi aflstöðvar?
Þróunin hefur verið ör bæði
um byggingu nýrra aflstöðva og
aukna rafmagnsþörf og notk-
un. Telst mönnum svo til, að eft-
ir 4 ár þurfi næstu virkjun að
vera lokið. En þann tíma eiga
núverandi stöðvar að duga fylli-
lega.
ÁBURÐARVERKSMIÐJAN
Samningur var gerður 1952
milli stjórna Sogsvirkjunar og
Áburðarverksmiðju. Nokkurs
misskilnings hefur gætt í blaða-
skrifum um rafmagnssöluna til
Áburðarverksmiðjunnar. Hefur
jafnvel verið staðhæft, að Áðurðar
verksmiðjan gleypi að mestu
Irafossvirkjunina nýju. Þetta er
algjör misskilningur. Áburðar-
verksmiðjan fær skv. samningn-
um allt að 4 þús. kw.,í grunn-
afl og alls ekki meira, en íra-
fossvirkjunin hefur 31 þúsund
kw. Áburðarverksmiðjan fær
þannig af grunnorku eða dag-
orku Vs hluta af afli írafossvirkj-
unarinnar. Hins vegar fær Á-
burðarverksmiðjan í stórum stíl
afgangsorku eða næturorku við
vægu verði, og er það að sjálf-
sögðu mikill hagur fyrir bæði
^íyrirtækin.
NÆSTA VERKEFNI:
VIRKJUN EFRA-SOGS
Næsta verkefnið er virkjun
Efra-Sogs. Hún mun kosta með
núverandi verðlagi um 100 millj.
kr., og afl hennar verður 27—
28 þús. kw. Þá kemur ný véla-
samstæða í írafossi með 15.500
kw., og loks þriðja stigið í Ljósa-
fossvirkjun, 7.400 kw. Þá er Sog-

írafoss virkjunin í Sogi er stærsta mannvirki á íslandi. Þar sem hún framleiðir 31 þús. kw., hafa
skapazt möguleikar á stóriðju á íslandi. Enþróunin heldur áfram og ekki verður látið hér við
sitja. Er nú þegar farið að undirbúa virkjun Efra Sogs.
ið fullvirkjað með 95—96 þús.
kw.
TILHÖGUN VIRKJUNAR *
EFRA-SOGS 1
er hugsuð eins og hér segir:
Milli Þingvallavatns og Úlf-
ljótsvatns er 22 metra hæðar-
munur. Þar sem Sogið fellur úr
Þingvallavatni verður ger3
stífla. Frá vatnsinntakinu eru
fyrirhuguð jarðgöng, aðrennslis-
göng, 380 metra löng, af sömtt
stærð og gerð sem frárennslis-
göng írafossstöðvar, sem eru um
650 m. Göngin enda í þró í Drátt-
arhlíð. Aflstöðin mun standa á
bakka Úlfljótsvatns. í henni
verða tvær vélasamstæður, sam-
tals 27—28 þús. kw. Frá stöðinni
verður lögð háspennulína að íra-
fossi. Stöðinni í Efra-Sogi verður
fjarstýrt frá írafoss-stöðinni, og1
mun ekki þurfa nema tvo gæzlu-
menn búsetta þar.
UNDIRBUNINGUR
VIRKJANA
Þegar ráðizt er í jafnstórfelld-
ar, fjárfrekar og þýðingarmiklar
framkv. eins og virkjanir Sogs-
ins, þarf að sjálfsögðu að vanda
sem bezt alian undirbúning.
Þessa hefir jafnan verið gætt.
Það hefur meira verið hugsa®
um að hafa undirbúning senct
traustastan, heldur en hitt að
forðast ádeilur andstæðinganna
um að framkvæmdir gangi seint.
Innlendir og erlendir sérfræð-
ingar hafa rannsakað málin of-
an í kjölinn, til þess að hinar
beztu og hagkvæmustu leiðir til
virkjunar væru fundnar og á-
kveðnar, áður en ráðizt væri i
framkvæmdir. Þannig hefur
þetta verið og mun verða, meðan
Sjálfstæðismenn fara með bæjar-
mál Reykjavíkur.
REYKJAVÍK LENGST
AF EINKAEIGANDI
SOGSVIRKJUNAR
ReykjavíkuVbær var frá upp-
hafi og lengst af einn eigandi
Sogsvirkjunarinnar, og hafði alla
forgöngu, veg og vanda af virkj-
unum, en fékk ríkisábyrgð á lán-
um. Lögin um Sogsvirkjun gerðu
hinsvegar ^áð fyrir því, að ríkis-
sjóður gerðist meðeigandi í Sogs-
virkjuninni. Þegar dró að hinni
miklu írafossvirkjun, þótti rétt
að taka upp viðræður við rikis-
stjórnina um sameign.
RÍKIÐ GERIST MEÐEIGANDI
Sumarið 1949 var undirritað-
ur samningur um, að Sogs-
virkjunin skyldi vera sam-
eign bæjarsjóðs og ríkis-
sjóðs. Samkvæmt þeim samningi
er Reykjavíkurbær í upphafi
eigandi að 85 hundraðshlutum,
en rikissjóður að 15%, og var
það miðað við rafmagnsnotkun
í Reykjavík og utan Reykjavík-
ur. Hlutföllin breyttust þannig,
skv. samningnum, eftir að íra-
fossstöðin tók til starfa, að bæj-
arsjóður á 65 hundraðshluta, en
ríkissjóður 35.
Sérstök stjórn fer með mál
virkjunarinnar. Eiga þar sæti 3
fulltrúar frá bæjarstjórn Reykja-
víkur og 2 fulltrúar frá ríkis-
stjórninni.
ÁDEILUR
Margvislegar ádeilur hafa ver-
ið uppi hafðar af andstæðingum
Sjálfstæðismanna ' í rafmagns-
málunum. í fyrstu var því haldiS
fram; að það væri skammsýni
að virkja Elliðaárnar í stað þess
að hefja strax virkjun Sogsins.
Onnur ádeilan er sú, sem Tím-
inn reynir mjög að halda á lofti,
að árið 1932 hafi þurft að knýja
Jón Þorláksson og Sjálfstæðis-
flokkinn til að ráðast í virkjun
Sogsins, með því að einn bæj-
arfulltrúi flokksins hafi hótað að
kjósa borgarstjóra úr hópi minni
hlutans.
Frh, á bls. 11.
*