Morgunblaðið - 21.02.1954, Qupperneq 7

Sunnudagur 21. febrúar 1954
MORGUNBLAÐIÐ
7
Georges Duhamel, með-
lirnur í fröusku akadem-
íunni, sagnrýnir nsennmg-
U O v O
arviðhorf samtíðar sinnar
FRANSKI rithöfundurinn hann til meðvitundar um þessa
Georges Duhamel sem óhætt má vanrækslu og til umhugsunar um
segja, að njóti meira álits og virð- hin varanlegu verðmæti.
ingar meðal Frakka, heldur en!
flestir aðrir núlifandi rithöfund-* ,
ar þeirra, hefur nýlega kvatt sér 4^™1^fIfVÉLAMENNING‘
hljóðs og haldið fyrirlestur á ARINNAR
vegum frönsku Akademíunnar,! Hann hefur skorið upp herör
þar sem hann einu sinni enn beit- 6e6n hinum sýkjandi áhrifum af
ir hörðum skeytum gegn menn- | vélamenningu 20. aldarinnar. —
ingu og menningarviðhorfnm nú- Þegar árið 1928 skrifaði hann
timans. Duhamel er nú á sjötug- j eftir alllanga dvöl í Ameriku
asta aldursári en langt virðist hina frægu bók sína „Scénes de
samt frá því, að hann sé að .,a vie future“ (Svipmyndir fram-
leggja pennann til hliðar.
ORÐ í TÍMA TÖLUÐ
Hann er um þesar mundir í
þann veginn að Ijúka við nýja
bók, sem hann kallar „Próblemes
de l’heure" (Vandamál líðandi
tíðarinnar) þar sem hann for-
dæmir ófrjóvleika ,og andríkis-
skort hinnar vélrænu menningar
nútímans. Bók þessi hefur af
ýmsum verið skoðuð sem árás
gegn amerísku þjóðskipuiagi, en
það hefur komið æ greinilegar
stundar) sem beðið er með *ram 1 síðari ritum Duhamels, að
óþreyju. Því að skrif Georges h*™„*eiul±ar „
Duhamel þykja ávallt orð.
í tíma eru töluð.
sem
Ameríku sem nokkurs konar
átyllu til að koma á framfæri
HanrThefir'skrifað bæði ljóð,' skooðunum, sem orðið hafa grund
Og skáldsögur auk fjölda margra. vollur °/ uPPIS,taða megmhlut-
blaðagreina og ritgerða. Svip- ans af slðan verkum hans a vett
vangi alþjóðlegra bókmennta.
Bók hans, er kom út s.l. ár
„Manuel du Protestaire“ (Hand-
bók mótmælandans), er skrifuð
í sama anda og hin fyrrnefnda
sem birtist fyrir 25 árum.
HINAR FJÓRAR ÁKÆRUR
DUHAMELS
Georges Duhamel setur fram
ádeilu sína á hendur menningu
nútímans í fjórum meginliðum:
1) Ég finn menningu vorri það
til lasts — segir hann •— að fram-
vinda hennar er svo hröð, að lög-
gjafinn er alltaf heilli öld á eftir
uppfinningamanninum með þeim
afleiðingum, að hið nýja er orðið
afgamalt og úrelt, áður en
reynslu tímans hafi gefizt tóm
til að meta það og dæma.
2) Ég deili á menningu vora
fyrir það, að hafa ekki enn komið
■á fót „Alþjóðlegu menningar-
ráði“, sem gegni því hlutverki,
að sjá um að allar þjóðir heims
njóti L sem ríkustum og jöfnust-
um mæli, hverrar þeirraf upp-
finningar, sem horfir til heilla og
blessunar mannkynsins. ' -
3) Með starf og afrek Pasteurs
að baki og annarra vísindamanna,
sem lengt hafa ævi mannsins,
deili ég á menningu vora fyrir
að hafa ekki enn fundið leiðir
land og frönsk menning, sem j til að tryggja íbúum jarðarinnar
Georges Duhamel ber fyrir brjóst nægilega fæðu og afstýra þannig
inu, heldur allur heimurinn — hungurdauða hundruða og þús-
heimsmenningin. Hann hefur Unda árlega og heimsstyrjöldum
hreinn og traustur stíll, skýr
hugsun og óvenjuiega næmt inn-
sæi í mannlegt líf og mannleg
vandamál eru einkennandi fyrir
allt, sem hann skrifar. Hann
trúir á manninn — á framtíð
mannsins og gildi hvers einstakl-
ings.
GENGUR ÓHIKAÐ FRAM
En þrátt fyrir skilning þann
Og samúð með mönnum og þjóð-
um, sem kemur fram hjá
Duhamel, ræðu hans sem riti, hef-
ur hann þó, ■fremur flestum nú-
tímahöfundum gengið óhikað
fram í því, að gagnrýna harðlega
samtíð sína, menningu hennar og
lífsviðhorf. Hann er í senn ein-
lægur og sannur Frakki, sem ann
franskri menningu og er stoltur
af henni, sem „ljósbera hinnar
vestrænu menningar“, en sér
engu að síður sjúkleika og hrörn-
unareinkenni hennar í dag.
Hann er óþreytandi í viðleitni
sinni til að hvetja -þjóð sín? til
vakningar og minna hana á hið
göfuga hlutverk, sem hún hefur
gegnt í fortíðinni meðal menn-
ingarþjóða og sem hún á að gegna
áfram.
SÍVAKANDI ATHUGANDI
En það er ekki aðeins Frakk-
ferðazt víða vegu og gagnþekkir
mikinn hluta Evrópu, Afríku og
Ameríku. Og á öllum ferðum
sínum er hann hinn sívakandi og
áhugasami athugandi, sem vill
tiema allt og skilja, — skyggn-
ast inn í sjálfa sál samtíðar
sinnar.
á 25 ára fresti.
4) Ég deili á menningu vora
fyrir það, hve hvatvíslega hún
hefir gengið fram í að kasta fyr-
ir borð menningarlegum arfleifð-
um fortiðarinnar. Hin gamla bók-
menning hefur smám saman orð-
ið að þoka fyrir yfirborðsmenn-
ingu kvikmynda, útvarps og sjón
varps.
MOLAR
CIIURCHILL OG
JEANNE D’ARC
Raddir eru aftur á kreiki um
að Winston Churshill sé um það
bil að láta af- störfum og draga
sig út úr stjórnmálabaráttunni.
Hefur í því
sambandi vakn
að spurning
um, hvort
Churchill muni
þá ef til vill
snúa sér af
alvöru að rit-
störfunum,
sem hann hing-
að til hefur
haft í hjáverk-
um sínum. —
Mun hann ef
til vill taka sig til og ljúka við
hig sögulega rit sitt um Hundrað
ára styrjöldina og Jeanne d’Arc,
sem hann hafði rétt að segja lok-
ið við árið 1938, en varð að leggja
til hliðar, er styrjöldin skall á.
Það hefir verið hlerað, að hér sé
um að ræða stórmerkilegt verk,
ef til vill mesta meistaraverk
Churchills. Leikur mörgum for-
vitni á að vita hvaða afstöðu
þessi gegnúm-brezki stjórnmála-
jöfur og ritsnillingur nútímans
tekur til atburða þeirra er rit
hans fjallar um, í hvaða ljósi
hann sér þessa örlagaríku sam-
keppni Breta við nágranna sína
handan vi.ð Sundið á þessu tíma-
bili — og síðast en ekki sízt —
hvernig verður persóna sjálfrar
hetjunnar, hinnar heilögu Jó-
hönnu frá hendi Churchills?
GAGNRYNI DUHAMELS
Þessar þrotlausu athuganir
Duhamels hafa aflað honum víð-
tækrar þekkingar og reynslu, sem REYNSLAN HEFUR SYNT
öll verk hans bera glöggt vitni | Aspurður, hvort hann haldi að
um. Þau hafa að geyma skarpa koma muni til atóm-styrjaldar,
og í sen nrólega og yfirvegaða tekur Georges Duhamel upp stein
gagnrýni. En gagnrýni og ádeila flís, sem hann tók með sér frá
Duhamels er laus við beiskju þá Hirosíma, vegur hann í lófa sér
og uppreisnáranda, sem ein- og svarar:
kennir skrif margra hinna yngri j — Ég væri gramur sjálfum
nútímahöfunda. Hún er þvert á mér, ef ég gerði mig sekan um
móti mörkuð af góðvilja og sam- svartsýni, þar sem ég er nýorð-
úð — viðleitni til að bæta úr og inn afi í áttunda sinn.
byggja upp fremur en rífa niður. j En — því er nú ver og miður!
Skyldur einstaklingsins gagnvart — reynslan hefur svo oft sýnt
þjóðfélaginu og gagnvart menn- ' okkur og sannað, að maður, sem
ingarlegri og siðfræðilegri arf- j fer að heiman frá sér með hlaðna
leifð fyrri kynslóða eru atriði,' skammbyssu getur sjaldnast
sem hann telur, að nútímamað-1 stillt sig um að hleypa af.
urinn vanræki, og hann vill vekja sib.
MÓÐURMÁLIÐ
Efiir Philip Toynbee.
ALLIR menn, jafnvel hinir aum- j
ustu, eiga einhver þau hlunnindi
eða hæfileika í lífi sínu, sem þeim
finnst svo sjálfsagðir, að þeir taka
tæpast eftir þeim. Hve margir
enskir, amerískir, þýzkir, fransk-
ir, spanskir eða italskir rithöf-
undar skyldu nokkurn tima hug-
leiða það hve heppnir þeir eru
að vera fæddir til að iæra frá
blautu barnsbeini tungumál, sem
eru víða og almennt skilin og
lesin. — Að kunna af sjálfu sér
heimstungu.
HIN OPNU MÁL
í samfélagi vestrænna þjóða
eru þessi tungumál stærstu þjóð-
anna ef til vill ekki almennt skil-
in af öllum, en að minnsta kosti
skilin af svo mörgum að þau má
kalla opin mál. Það er t. d. aldrei
neinn hörgull á að fá þýðendur
til að þýða bækur úr einu stóru
málanna á annað hinna stóru
tungumála. Ailir menntaðir les-
endur í hinum vestræna heimi
skilja eitt eða tvö af þessum
tungumálum, meira að segja þeir
sem eru af öðrum og smærri þjóð-
ernum, geta vel lesið þau sér til
gagns.
HLUTSKIPTI RITHÖFUNDA
SMÁÞJÓÐA
En hugsum okkur nú rithöfund,
sem er finnskur, eða grískur eða
jafnvel íslenzkur. Hvernig er
Er stefnubreytíng í
nðsigi í Ijóðlistinni
f ERLENDUM bókmenntatíma-
ritum hefur undanfarið mjög ver-
ið rætt um ljóðiistina, hver verði
örlög hennar í framtíðinni, hvaða
form skáldin muni einna lielzt
nota — og hvaða stefnu þeir
muni fylgja.
Hér er ekki, eins og sjá má, um
neitt smámál að ræða, heldur er
til umræðu líf og framtíð ljóð-
listarinnar yfirleitt. Er því ekki
að furða, þótt sitt sýnist hverjum,
enda er það svo: — Margvíslegum
skoðunum liefur skotið upp, —
en þó eru þær raddir einna há-
værastar sem því halda fram, að
nú séu að verða þáttaskil í ljóð-
iistinni, áhrif þeirra T. S. Elliots
og Pounds fari hraðminnkandi,
yngri skáldin séu óðum að hverfa
aftur til ijóðræns forms og túlk-
unar.
★—★
MEÐAL þeirra sem látið hafa
þessa skoðun í ljósi er banda-
ríska ljóðskáldið Melville Cane.
Hefur hann nýlega ritað grein
um þetta í bandarískt tímarit sem
hann nefnir: — Are Poets Re-
turning To Lyricism?
DJÚP STAÐFEST
Cane segir, að aðal- (en engan
veginn eina) stefnan í nútíma-
Ijóðlist vestrænna þjóða eigi ekk-
ert skiit við tilfinningar eða
snögga andagift, heldur boði hún
alræðisvald skynseminnar, —
skáidskapurinn sé þaulhugsaður,
en laus við alla tilfinningasemi
og geðbrigði. Aðalforvígismaður
þessarar stefnu, T. S. Eliot, er
engan veginn ljóðrænt skáld eða
ástríðufullt — segir Cane enn
fremur — heldur skáld þurrar og
blákaldrar skynsemi. Hann bend-
ir og á, að margir forystumenn
þessarar stefnu noti erlend orð
og líkingar er séu óbreyttum
almúganum sem lokuð bók, svo
að heilt safn skýringa verði að
fylgja ljóðabókunum. Með þessu
kveður Cane lesendum lítið trún-
aðartraust sýnt og hafi því verið
staðfest nokkurt djúp milli les-
enda og „skynsemis-skálda“
okkar tíma, auk þess sem áhrif
kvæðanna stórminnki, ef þau eru
þannig úr garði ger. — „Ef kvæði
á að lifa, verður það á einhvern 1
hátt að vera mönnum minnis-
stætt“, segir Cane.
SKÁLD GAGNRÝNINNAR
Að hinu leytinu hefur þessi
skáldskaparstefna orðið Ijóð-
listinni til allmikils gagns, að
áliti Canes, því að skáldin hafa
verið ósmeik við að gera ýmsar
tilraunir með form, þau hafa
-
Dylan Thomas.
víkkað sjónarhring sinn til muna,
eru ekki eins bundin við gamlar
venjur og vinna kvæði sín betur
en oft tíðkaðist með fyrirrenn-
urum þeirra. Þá hafa þau og fært
sér í nyt nýjungar (s. s. í sálar-
fræði) til að skýra ýmis fyrir-
bæri í lífi okkar o. s. frv. A hinn
bóginn, segir Cane, að sum þeirra
séu mun minni iistamenn en
fyrritíðar skáld. Þau yrki með
hugarfar gagnrýnandans að leið-
arljósi — og sé einmitt athyglis-
vert, hversu mörg þessara nú-
tímaskálda eru jafnframt helztu
bókmenntagagnrýnendur, hver í
sínu landi.
Þá ræðir höf. um hið frjálsa
form „skynsemisskáldanna" og
bendir á, að þau reyni mörg að
Framh. a bls, 11.
hans aðstaða? Ég fór að velta.
þessu fyrir mér í sambandi við
heimsókn mína til Hollands, eiv
tungumál Hollendinga er einmitfc
eitt af þessum einangruðu litlu.
tungumálum, sem tiltölulega fáir
útlendingar kunna.
Þegar ég var i Amsterdam í s.L
viku hitti ég nokkra hollenzka
rithöfunda og kynntist enn fleiri.
rithöfundum af afspurn. — Eia
skyldi ég nokkurntíma geta sjálí-
ur lesið rit þeirra og dæmt sjálfur
um gildi verka þeirra? Það efast
ég um.
Ég sá fyrir mér hollenskan rit-
höfund, sem nýlega hefur gefiðl
út skáldsögu í Amsterdam. Hugs-
um okkur að skáldsagan hafi
verið góð og athyglisverð. A3
hollenzkir bókagagnrýnendur-
hrósi henni og að hún seljist —-
ef vel lætur, ætti hún að seljast
í svona tvö þúsund eintökum i
Hollandi.
MEIRI OG ALÞJÓÐLEGRI
ÞEKKING
Þessi hollenzki rithöfundui*
"þekkir vel bókmenntir stórþjóð-
anna. Það er hérumbil víst aff
hann hefur betri og meiri alhliða
þekkingu á bókmenntum Eng-
lendinga, Bandaríkjamanna,
Frakka og Þjóðverja, en nokkur
einn maður af hérnefndum þjóð-
ernum. Vegna þess að hann til-
heyrir smáþjóð tíu milljón manna
er hann neyddur til að leita sér
viðari sjóndeildarhrings og gerast
alheimsborgari í bókmennta-
smekk sínum og þekkingu.
HIN EFTIRSÓKNARVERÐA
PARADÍS
Og þá sér hann fyrir sér, —
hann kann að gagnrýna verk síiv
og annarra, — íjölda rithöfunda,
sem hann veit að eru miklum
mun lítilfjörlegri rithöfundar en.
hann, en þeir eru í góðu áliti í
sínu stóra heimalandi. Hann sér
að bækur þeirra eru skjótlega
þýddar úr ensku á frönsku eða
frönsku á ensku og fara þannig.
um gervallan heim. Hann sér
fyrir sér heila paradís rithöfunda,
sem hann fær ekki inngöngu í.
Að sjálfsögðu eru til hollenzkar
bækur, sem hljóta þá vegtyllu að
vera þýddar. Ekki er þó víst að
það séu beztu skáldverkin. Það
sem mestu ræður er ef þessar
bækur hafa selzt óvenjulega vel,
þvi að þegar enskur bókaútgef-
andi fær upplýsingar um að
skáldsaga hafi komið öllu á tjá.
og tundur heima í Hollandi, þá
er hann miklu tilleiðanlegri að
hætta á að gefa hana út.
ERFIÐLEIKAR
AÐ FA ÞYÐANDA
En bókin sem við erum hér að
ræða um er stórbrotið skáldverk.
en að vísu nokkuð erfið viðfangs.
Enginn erlendur bókaútgefandi
þorir að treysta því að hún selj-
ist. Enginn hinna bókmenntalegu
ráðunauta hans kann hollenzku,
svo að útgefandinn myndi renna
blint í sjóinn, ef hann ákvæði að
gefa bókina út.
Það gæti hugsazt að hinn er-
lendi bókaútgefandi fengi lofsam-
legar álitsgerðir hollenzkra bók-
menntagagnrýnenda, jaínvel mik.
ið hrós ásamt umsögnum um það
að þessi bók ætti þann heiður
skilið að vera þýdd og gefin út
erlendis. Þrátt fyrir það getur
hinn erlendi bókaútgefandi ekki
'reyst á ritið. Hann myndi t. d.
krefjast þess að fá að minnsta
ljosti þrjá til fjóra kafla þýdda
til reynslu. En hver á að gera þá
þýðingu? Hver á að kosta hana.
Það er hugsanlegt að þeim mun.
betri sem bókin er, þeim mun
eríiðara sé að þýða hana á gott
mál — og þess vegna þeim mun
erfiðara að finna og borga þýð-
andanum.
HVÍ EKKI AÐ SKRIFA ÞÁ Á
HEIMSTUNGU?
Þetta vandamál fyrir rithöf-
Frh. á bls. 11.