Morgunblaðið - 26.02.1954, Side 7

Föstudagur 26. febr. 1954
MORGUNBLÁÐlb
7
SKÁLHOLT OG ÞJÓÐIIM
SKALHOLTSVANDAMALIÐ er
öðru hvoru að skjóta upp koll-
inum í blöðum landsins, en það
er einkennandi, hvað tillögur
íuanna haía verið í hálfum svör-
um og málið í heild vafið ein-
kennilegri holtaþoku. Þó má í
gegnum hana grilla ýmislegt það,
sem hér verður tekið til athug-
unar.
Eitt kemur öllum saman um,
Sð þetta forna höfuðból, sem er
í órofasambandi við sögu þjóðar-
innar, sé í þeirri niðurníðslu, að
ekki verið við unað.
Fn þetta ástand Skálholts er
í rauninni engum að kenna. Rás
viðburðanna hefir aðeins hagað
þessu svona. Öll verk, sem þarna
hafa verið reist, hafa verið gerð
úr forgengilegu efni, svo tím-
ans tönn hefir nagað þetta forna
höfuðból. — Oftlega, en þó með
Jítilli sanngirni, hefir hnútum
verið kastað að manni þeim, sem
í rauninni síðastur hefir setið
þenna stað, en ekki verið að
því gáð, að hann tók við jörð-
inni með hrörlegum húsakosti.
Hann sat þar alla sína búskapar-
tíð sem leiguliði. Þar við bættist
að hann varð að dvelja nær tvo
þriðjunga ársins fjarri heimili
sínu að störfum fyrir þjóðfé-
lagið.
Því var spáð í Krukkspá, að
Skálholt ætti eftir að verða beit-
arhús, og eitthvað hafði hann
Sveinn spaki orð á þessu líka.
Þessi spá rifjaðist upp, er tveir
menn, annar kirkjunnar þjónn,
óku þar í hlað á sólbjörtum sum-
ardegi. Hið forna biskupssetur er
algerlega mannlaust, en tveir
fallegir hvolpar ýla þar inni í
hlöðu. — Og hvernig er svo á-
Stand staðarins? Hinar fornu
traðir eru svað eitt. Kirkjan, sem
þó um alla tíð var þungamiðja
Skálholts, er í því ástandi, að
manni koma í hug hin syndsam-
legu orð Jakobs skálds: „Glugga-
laus grýta, guði til meins.“ Leg-
steinar hinna fornu biskupa eru
horfnir og leiðin týnd. Um síð-
Wstu aldamót vann góður prest-
ttr það verk, að vísu í góðum
tilgangi, að rífa þá aila upp og
dyngja þeim undir kirkju\ilfið.
Við viljum forvitnast um þessa
steina og lyftum upp hlera á
gólfinu. Efst liggur legsteinn
Jóns Vídalíns, úr marmara með
latínskri áletrun. Uffl leið og
hleranum er lokið upp, stekkur
stóreflis rotta yfir minnisvarð-
ann. — Þetta er Skálholt í dag.
Nokkrar athugasemdir og tillögur
Uppi hafa verið raddir um það,
að Skálholt ætti aftur að verða
setur fyrir biskup landsins.
Embættið væri þá í öllu falli
komi£S í sveit. En þegar sú hug-
mynd hefir ekki fengið hljóm-
grunn, þá hefir sú varatillaga
verið nefnd, að Skálholt gæti þó
a. m. k. orðið vígslubiskups-
setur. Slíkt embætti mundi auð-
vitað punta upp á staðinn, en
hitt er jafnljóst, að sú staða get-
ur ekki orðið embætti út af fyrir
sig, með því verkefni einu að
vígja á tíu eða tuttugu ára fresti
einn biskup, og svo komi sá mað-
ur auk þess ekki þar að notum,
ef hann yrði sjálfur fyrir bisk-
upskjöri. Þess má um leið geta,
að núverandi vígslubiskup Suð-
urlands hefir á sinni embættis-
tíð jafnframt unnið fleiri em-
bættisverk, en nokkur annar
kirkjunnar þjónn fyrr eða siðar.
-----------------o-----
Þeim falsrökum hefir verið
haldið að þjóðinni, að hún á 11.
öld hafi gefið út víxil, sem löngu
sé fallinn og kominn í hreinustu
vanskil. Skálholt átti í gjafa-
bréfinu að vera „ævarandi bisk-
upssetur“. Þessu ákvæði var þó
haldið í heiðri í 840 ár. En ef
við miðum við okkar ágæta
móral í dag, ætli hver stofnandi
sjóðs mætti ekki teljast sæ)l og
heppinn, ef stofnskrá hans ‘ yrði
haldið í jafnmiklum heiðri til
ársin^'j SkátholtsvbiJirtjUni
verður því tæplega héðan af jneð
réttu , prótesterað. Ætli , sá gux
ísleifur biskpp,, væri -
minnsta kosti fús til að falla frá
afsögn?
Þó með ólíkindum sé, þá hafa
birzt tiilögur frá kirkjunnar
mönnum um það, að hið forn-
helga biskupsembætti, sem mæt-
ur maður hefir nýlega verið
kjörinn til, verði hlutað í sund-
ur til útbýtingar, í þrjá parta
til að byrja með, og að einn
biskupinn ætti að ráða ríkjum
austanfjalls. Til þess má auðvit-
að vitna, að fyrr á öldum hafi
tveir biskupar verið hér á landi.
En hvernig eru samgöngur nú á
móti því sem áður var, á landi,
sjó og í lofti, auk útvarps og
símakerfis til allra sveita lands-
ins? Ætli allt þetta geti ekki
breytt viðhorfinu ofurlítið? —
Þess má og auk þess minnast, að
Island er enn í dag eitthvert hið
fámennasta biskupsdæmi í hinni
lúthersku kirkju, og sem dæmi
má nefna það, að hver biskup
í Danmörku hefir undir hálfa
milljón manna í sínu biskups-
dæmi.
Næst er að athuga tillögurnar
um skólamál Skálholts, og þær
eru nú ekkert smásmíði. Ekkert
tillit er til þess tekið, að fimmti
hver íslendingur, sem nú er uppi
í landinu, stundar nám einhvers-
staðar í hinu mikla skólakerfi
landsins. Fyrst skal frægan telja,
Háskólann. Þjóðin hefir nýlega
reist þann skóla í Reykjavík, fyr-
ir 800 stúdenta, með tilheyrandi
bókasafni, rannsóknarstofum,
atvinnudeild, íþróttahúsi og stúd-
entagörðum. Samt er þetta ekki
nægilegt. Enn kemur fram tillaga
um það, að kljúfa skuli guðfræði-
deild Háskólans og flytja hluta
hennar austur að Skálholti. Þetta
á á latínsku máli að heita semin-
arium. En hitt er jafn ljóst, að
ekki einum einasta alþýðumanni
verður talin trú um, að hægra
yrði að kenna nein guðfræðivís-
indi í Skálholti fremur en hér
í Reykjavík, með öllum þeim
hjálpargögnum sem hér eru fyr-
ir hendi. — Þetta fyrirkomulag
kvað þó tíðkast í Noregi, en þó
hefir það hvergi komið fram, að
þessi hugmynd væri, að neinu
leyti, sprottin frá prófessor
Hallesby. — En væri ekki þægi-
legast fyrir alla að breyta þess-
ari hugmynd svolítið, sem auk
þess yrði ódýrara fyrir ríkissjóð,
að kennarar guðfræðideildarinn-
ar og aðrir kirkjunnar menn
gætu átt athvarf í Skálholti, til
þess að njóta þar sumarleyfis
síns með fjölskyldum sínum, og
að konur þeirra og börn gætu
velt sér þar í sólskininu og tínt
fífla og sóleyjar?
Ein hugmyndin er sú, að í
Skálholti eigi snarlega að reisa
mikinn búnaðarskóla, en ekkert
er á það minnst, hvort þeir ágætu
skólar á Hólum og Hvanneyri
séu fullsetnir, eða verði of þrönt>
ir í náinni framtíð. — Skálholt
er auðvitað tilvalinn staður fyr-
ir slíkan skóla, þó ekki eigi hann
tengsl við helgiminningar staðar-
ins. Þar eru nógar þúfur til að
slétta, þúfur, sem búið er að
þrælast á í þúsund ár. Þar má
kenna ungum mönnum að rista
fram land, rækta sáðsléttur,
mjólka kýr og slátra nautum.
Þetta allt væri aftur á móti öllu
öndverðara að kenna í Reykja-
vík.
Doktor við háskólann, sem þó
þykir hagari á mál en málm, hef-
ir lagt það til, að Skálholt verði
miðstöð fyrir iðnað og iðju, senni
lega í minningu um Illuga smið.
En hvað á svo að smíða? Hefði
Þjóðvarnarflokkurinn fengið
þessa hugmynd í tæka tíð, þá
hefði bæjarstjórnarkosningarnar
kannske farið á aðra leið. í Skál-
holji mætti t,, 4.., smíða nýsköp-,
Uhcji'togarapa ;qg. jfleyta þeim.svo
niðtU', Hvítá. rilv-.'i Iknl;
\)Æjnpfren^r, á; ajS, stpjtna, „gegku-
lýðiskplgú i e,n epginn
Syeii epnþá ,hy;??;pig,j hanji á $$
verá. ,, j sljj
Ein stórmerkílegJ tillága hefír
enn komið fram, og það frá út
lendum kirkjuhöfðingja, að Skál-
holt ætti að verða „kirkjuleg
miðstöð fyrir löndin við norðan-
vert Atlantshaf." Þess mun verða
getið í annálum, að hún hafi kom-
ið fram á sama árinu og hug-
mynd sú, að hinar sameinuðu
þjóðir skyldu reisa alþjóðlega út-
varpsstöð á hábungu Vatna-
jökuls.
Einn greinarhöfundurinn hefir
getið þess, að mikill fögnuður
mundi ríkja í hjörtum þeirra
manna, sem Guð gæfi tækifæri til
að koma öllu þessu upp í Skál-
holti og græða hin fornu sár.
Væri svo sem við öðru að búast?
En hætt er við, að sendimenn
þessarar háborgar í Skálholti
þyrftu að koma við hjá ríkis-
féhirði um mánaðamót. Og ætli
fögnuðurinn yrði jafn mikill í
hjörtum þeirra vinnandi manna,
sem bera byrðarnar á herðum
sér. — Hér er ekki aðeins um
sérmál kirkjunnar að ræða, held-
ur mál hvers vinnandi manns,
mál hvers sjómanns, sem rís úr
rekkju um miðja nótt og fer í
róður til að vinna fyrir þjóðfé-
laginu.
Þótt kirkjan í heild geti ekki
heitið dýr í rekstri og þjóðin sé
henni trygg, þá verður Alþingi
þó að gæta meira hófs hér eftir
en hingað til í stofnun nýrra
embætta. Það hefir sýnt sig, að
það er hægra að koma þeim á,
en að losna Við þau aftur. Allir
skyni gæddir menn sjá og vita,
að útgjöld ríkisins eru þegar orð-
in geigvænlega há.
EN HVAÐ Á SVO AÐ
GERA í SKÁLHOLTI?
Þar á að ganga til starfs með
raunsæi og ráðdeild, og þetta
þarf að framkvæma:
1. Nokkurt fé sé veitt, í eitt
skifti fyrir öll, til rannsókna
á fornminjum staðarins.
2. Oll hús, sem þar uppi standa
sé afmáð.
3. Legsteinn sá, sem ekki alls
fyrir löngu var reistur á leg-
stað Brynjólfs biskups, skyldi
dreginn út á ís og sökkt í
Hvítá.
4. Fagra sóknarkirkju á að
reisa í Skálholti, ekki til að
rúma norrænt kirkjuþing
einn dag, eða forvitna Reyk-
víkinga á vígsludaginn,
heldur hæfilega stóra og þó
vel við vöxt til að rúma sókn-
arbörnin.
5. Veglegt minnismerki sé reist
yfir hina fornu frægð Skál
holtsstaðar, sem ef til vill
mætti vera sambyggt kirkj-
unni.
6. Kirkjugarðinn skal hlaða
upp sómasamlega og malbika
traðir heim að bænum.
7. Skálholt skal húsað að nýju
og þar komið upp sómasam
legu prestssetri, þó um leið
verði að afskrifa um 400 þús.
króna byggingarkostnað á
Torfastöðum.
8. Skógrækt ríkisins skal fela
það verk, að koma upp
gróðrarstöð í Skálholti í lík-
ingu við garðinn í Múlakoti,
og setja Skálholtsstað i kaf
í þann fegursta skóg, sem
þar getur vaxið.
9. Tryggja þarf að sómasamleg
risna sé þar til boða yfir
sumarmánuðina.
10. Myndskreytt minningarrit á
íslenzku og þrem til fjórum
öðrum málum þarf að vfera
til á staðnum, og svo verði
fyrir séð, að ókunnugir gest-
ir, innlendir sem erlendir,
eigi þar kost á góðri greinar-
gerð um Skálholt að fornu og
nýju og alla hina merkustu
sögustaði í landi jarðarinnar.
Þegar svo væri komið þyrfti
enginn Islendingur að bera kinn-
roða fyrir hið forna höfuðból.
K. S.
PÁRÍSARBRÉF
Dularfull spnenging — Afrek ráðherra —
Húsnæðisvandamál — Skriffinska og
póstmannaverkfall
*
BEZT AÐ AUGLÝSA
í MORGUmLAÐUW

DENNIS BLOODWORTH.
Hvað sem árið 1954 mun færa
Frakklandi, þá er það víst, að
það byrjaði á eftirminnilegan
hátt. Margar getgátur eru uppi
um það, hvað hafi valdið hinni
miklu sprengingu nótt eina í
fyrstu viku hins nýbyrjaða
árs.
HIN ÆILEGA SPRENGING
Fólk í Dieppe, á skipum á hafi
úti og í borgum allt að því 80
km inni í landi, ber öllum sam-
an um atburðinn. Skyndilega
varð bjart sem um miðjan dag
og rauðglóandi eldstólpi þaut
með geysilegum hraða yfir næt-
urhimininn. Þetta varaði í tvær
sekúndur. Næstu fjórar mínútur
dauðakyrrð og myrkur yfir öllu,
en þá kom hin gífurlega spreng-
ing. Það var eins og himinn og
jörð hefðu rekizt á, öll jörðin
virtist hristast til og húsin í Di-
eppe titruðu og skulfu svo að tíg-
ulsteinarnir losnuðu og ruðurnar
brotnuðu og féllu niður á götu.
Óttaslegnar sálir báðu um fyrir-
gefningu synda sinna og lofuðu
bót og betrun. Þetta hlaut að
vera heimsendir — eða var þetta
aðeins atómsprengja?
Vísindamenn í París hafa gefið
þá skýringu, að þetta muni hafa
verið loftsteinn — brot úr ein-
hverri stjörnu. Þegar loftsteinar
komast inn fyrir gufuhvolf jarð-
ar, verða þeir rauðglóandi vegna
móstöðu loftsins pg bráðna o.ft-
ast áður en þeir komast alla leið
til jarðar.
ÓSTAÐFESTAR FREGNIR
Þetta fyrirbrigði orsakaði mikl
ar umræður. „Fljúgandi diiskar“
eru alltaf kært umræðuefni og
eftir þetta kváðust margir hafa
séð þá; einn sagðist meira að
segja hafa horft á „disk“ lenda
( en sú fregn, að lágvaxnir menn,
vopnaðir 1000-franka-spilapen-
ingum, hafi stigið út úr „disk-
inum“, er enn óstaðfest).
HRAÐAR EN HLJÓÐIÐ
Enginn hefur enn sett spreng-
inguna í Dieppe í samband við
M. Christiaens, flúgmálaráðherra
Frakka, en hann vann það afrek
nýlega að flúga hraðar en hljóðið.
Hann er nú 63 ára að aldri, og
er fyrsti flugmálaráðherrann, er
hefur unnið það afrek.
Hann náði 1250 km hraða á
klst. í franskri „Vautour" orrustu
flugvél, og hann hefur tilkynnt,
að hann ætli að reyna að setja
heimsmet í hraðflugi og þolflugi
fyrir þrýstiloftsflugvélar.
M. Christianns er sannfærður
M- Christiaens er sannfærður
meðal þeirra beztu, sem smíðaðar
séu i heiminum. „Það er starf
mitt að selja flugvélar okkar“,
sagði hann eftir að hann hafði
logið flugi sínu, „og svona ætla
ég að fara að því“. Hann vonar,
að þetta tiltæki sitt verði til þess
að eftirspurn eftir frönskum flug
vélum aukist á erlendum mörk-
uðum.
HÚSNÆÐISSKORTUR
M. Christiaens er ekki eini
franski ráðherrann, sem vakið
hefur á sér athygli síðustu daga.
í þorpinu Neuilly-Plaisance var
verið að bera til moldar þriggja
mánaða gamalt barn. Fylgjend-
urnir voru fátæklega klæddir
verkamenn, en hávaxinn ókunn-
ur maður, vel kíæddur, bættist
svo lítið bar á í líkfýlgdina;
Baarnið, sem verið var að fylgja,
hafði frosið Í hel 5 fýrstu viku
janýar á heimili forelöra sinna
— gömlum, hálfónýtum járn-
brautarvagni. Ókunni maðuríhn
var M. Lemaire ráðherra, sem
fer með öll mál, er varða end-
urreisn Frakklands, og þar meðl
húsnæðismál.
Að því er varðar byggingtt
íbúðarhúsa, er endurreisnaráætí-
unin mjög ófullkomin, svo ófull-
nægjandi, að húsnæðisleysingjar
hafa bundist samtökum um a®
klambra saman kofahreysum til
þess að fá þak yfir höfuðið. —-
Heimili litla barnsins var einmitt
í einu slíku breysi. Allt bafði
verið notað til að búa til veggk
til skjóls og hverju hrúgað ofarfc
á annað, gömlum olíutunnum,
járnrusli og viðarkubbum.
Pierre ábóti hefur fengið að-
stoð „Emmaus" félagsskaparinai
til að hjálpa þessu bágstadda
fólki og nú þegar verið hefur
byggt heilt þorp ódýrra en nokk-
uð þægilegra húsa handa því. —-
Hinir húsnæðishröktu verka-
menn greiða mánaðarlega upp b
framtíðarheimili sín, en ráðut-
neyti M. Lemaire’s hefur hingaðt
til leitað um lán, og ber þaíf
fyrir sig, að engir peningar séw,
til. Pierre ábóti skrifaði þá mjög-
harðort bréf til M. Lemaire, sem.
svaraði með því að vara sjálfur-
viðstaddur jarðarför litla barns—
ins, eins húsnæðisleysingjans. —-
Eftir jarðarförina lýsti hann yfir-
því, að hann myndi styðja aP
fremsta megni allt, er verða
mætti hinu húsnæðislausa fólki
til hjálpar.
ÖLLU SNÚIÐ VIÐ
Húsnæðisvandamálið hefur þó>
sínar björtu hliðar. Maður nokk-
ur, sem býr í sögufrægu hverfi
í París, fékk í dag einn heim-
sókn sendimanns frá einu ráðu-
neytinu. Hann skýrði svo frá, atF
íráði væri að rífa gamalt hús;
þar í grendinni og byggja ný-
tízku tilraunastöð í staðinn. Sum-
ir héldu því þó fram, að varð-
veita bæri húsið sem sögulegan.
minnisvarða, og erindi mannsins.
var að grennslast eftir vilja íbú-
anna í þessu efni. Sá, er spurðui
var, sagðist fremur óska eftir því,
að húsið yrði varðveitt eins og-
það væri og bauðst til að sýna
sendimanninum húsið. Er þeir
komust þangað, sem húsið átti að
vera, brá þeim heldur en ekki k
brún, því a ðhúsið var ekki ein-
ungis gjörsamlega horfið, heldur-
voru verkamenn einnig byrjaðir
að vinna að byggingu hins nýjæ
húss. Á meðan eitt ráðuneytiff
var að reyna að ákveða, hvafF
gera skyldi í rnálinu, hafði ann-
a ðráðuneyti tekið skarið af og"
ekki látið sitt eftir liggja.
SEINT KOMA SUMIR ....
Parísarbúir eru orðnir ýmsu
vanir. Meðan verkfall póstmanna
í París stóð yfir, höfðu safnast
fyrir í póststofunum ógrynnin öll
af bréfum, viðsvegar að úr heim-
inum. Er vekfallinu lauk voru.
um 700.000 bréf, sem biðu þess
að vera borin út til viðtakenda.
Kona nokkur fékk bréf frá Bom-
bay, er hafði ver.ið sent af stað
fyrir þremur vikum. Næsta dag
fékk hún bréf, sem hafði verið
póstlagt þremur dögum fyrr en
bréfið frá Bombay, en þetta bréf
var ekki þaðan, heldur frá kunn-
ingjafólki hennar, sem býr fjór-
um húsum neðan í sömu götu og
hún sjálf.
Dennis Bloodworth..
(Observer. Öll réttindi áskilin)
EGYFTI FELLDUR
TEL AVIV, 22. febrúar — Egypzk
ur hérmaður var felldur í landæ
mæraskæru. ísraelskir landa-
mætaverðir fundu manninn inn-
an landamæra ísraels skammt
frá bænum Gaza. Skoruðu þeir
á hánn að gefast upp, en er hann
neitaði, skutu þeir hann.