Morgunblaðið - 15.07.1954, Qupperneq 7

j Fimmtudagur 15. júlí 1954
MORGUNBLAÐIÐ
a J
Dr. ptiil. Hakon Stang^up
Bandaríski menniamaðurinn er bæði sériræðingur
Los Angeles.
ÆVINLEGA er hryggilegt a5
svipta menn tálsýn, — en
það kann að vera nauðsynlegt.
M. ö. o.: Bandaríkjakonan er
pigi lengur einvöld meðal þjóð-
ar sinnar. Nýr og hættulégur
óvinur hefur steypt henni af
stóli, börnin, og ásamt löngu
kúguðum körlunum speglast orð-
ið í henni kraftur, táp og skap-
gæði 3—15 ára gamalla Banda-
ríkjamanna. Bandaríkjabörn fá
smargvíslega hvatningu, það er
dáðst að þeim, dekrað við þau og
allt látið eftir þeim. Mörg dæmi
imætti nefna, sem fengið hafa á
skandinaviskan föður. Hér er eitt
táknrænt:
FREKT BARN
Vordag einn fagran fóru
bandarískir foreldrar með sex
ára gömlu barni sínu og Skand-
inavíugestinum í eins dags ferð
um eitt fegursta hérað Kali-
forníu. Fullorðna fólkið reyndi
að tala saman, en fékk það ekki
fyrir krakkanum. „Þú skiptir þér
ekkert af mér, pabbi!“ æpir
hann. Skömmu síðar: „Þú skipt-
ir þér ekkert af mér, mamma!"
Og svei mér þá, ef barnunginn
læðir ekki að gestinum innan
stundarfjórðungs: „Þú skiptir þér
ekkert af mér, manni!“
Þetta er raunar óvenjulegt, því
að í U.S.A. snýst eiginlega allt
um börnin. En það gerir þau ekki
hæfari til skólavistar. Má ímynda
sér, hversu vel barnaskólakenn-
ara muni ganga að hafa hemil á
óviðráðanlegum krakkafans, sem
all't hefur verið látið eftir. Talað
er um agavandræði á Norður-
löhdum. Bandaríkjamenn kalla
það agaógæfu, og áhrif hennar
eru geigvænleg. í New York
skoruðu framhaldsskólakennar-
arnir í vor á alla þá kennara,
sem gætu, að taka að sér önnur
störf sem fyrst, og vöruðu ungt
fólk alvarlega við kennarastarf-
inu. Þeim hefur ætíð verið illa
borgað í þessu ríka landi. En sé
þeim þar á ofan líkamlega of-
oðið, er eigi undariegt, þótt þeir
segi skilið við skólastörf — eða
geri sér þau sem hægust af sjálfs-
bjargarhvötinni einni.
„MENNTAÐUR
SÉRFRÆÐINGUR“
Skólauppeldi í Bandaríkjun-
um stendur á miklu lægra stigi
en á Norðurlöndunum. Til 15—16
ára aldurs læra bandarísk börn
ekkert, heldur leika sér og líður
vel. Á tveim síðustu framhalds-
skólaárunum ber alvara lífsins
að dyrum þeirra, en þá hljóta
þau og að leggja að sér, eigi þau
að standast aðgönguprófin að há-
skólunum. Engu að síður er al-
menn þekking þeirra rýrari, eigi
sízt í málum, en Norðurlanda-
Stúdenta. Við æðri menntastofn-
anir verður því að svara þessari
spurningu. Á að hleypa þessum
stúdentum formálalaust inn í
sérfræðideildirnar, eða á að
keppa að almennri menntun
ásamt sérfræðinni?
Þetta vandamál hefur áður
verið á döfinni í U.S.A., en það
tók aðra stefnu eftir fyrra heims-
stríð. Fram til þess tíma var kraf-
izt sem skjótastrar og auðfeng-
innar sérfræðimenntunar. Æðri
menntunin var aðallega sjálfsagt
sérfræðinám — og er það enn
að miklu leyti. En við banda-
TÍska háskóla hafa menn veitt
því athygli á s.l. 30 árum, að
sérfræðinámið eitt er ófullnægj-
andi, og því gert nýjar kennslu-
skrár. Sá sérfræðingur, sem einn-
ig er menntaður maður, er meira
virði en sá, er ekkert kann nema
sína grein. „Óraunhæfar" og
„skoplegar" fornmenntirnar eru
þá ekki svo fánýtar.
pr*****:1 !•
FORNMENNTIR
í fyrri heimsstyrjöldinni vakn-
ef fornmenntaður
Það er reyat að kenna þá erfíðu list að iifa
aði þessi spurning: „Fyrir hvað
deyja drengirnir okkar?“ Berjast
þeir, sigra eða falla, fyrir alls
kyns íburð, peninga, þægindi, bíl
og baðker? Eða eru til æðri lífs-
verðmæti, sem verjandi eru,
hugsjónir, er eigi verður verið
án? — Menn komust að raun-
hæfri niðurstöðu í þessum efn-
um við Kólumbíaháskólann. Rök-
færslan var þannig: Hvaða grein
sem skólaæskan leggur stund á,
verður að veita henni hlutdeild
í hinni vestrænu menningararf-
leifð sinni, fræða hana um upp-
runa hennar, hugsanir og hug-
myndir, og gullaldarbókmenntir
hennar. Vér verðum að sýna ung-
lingunum fram á, að hið smáa
sérfræðisvið þeirra svifi ekki í
lausu lofti, heldur sé hluti úr
samfélagi, þar sem löng og ein-
att erfið barátta liggur að baki.
Háskólakennararnir sömdu því
áætlun um skyldunám í „vest-
rænni menntun“ (Western Civil-
ization), Síðar var þessi fræðsla
aukin og breytt, nefnd „samtíðar
menntun" (Contemporary C.)
eða „almenn fræðsla“ (General
Education). Frá Kólumbíahá-
skóla hefur slík kennsla breiðzt
út um Bandaríkin. Er nú varla
nokkur sá háskóli eða — athugið
það! — fjöllista- og verzlunar-
skólar til, að eigi sé jafnframt
sérfræðinni veitt kennsla í ein-
hverjum fornmenntum.
Stærstu háskólarnir, í Chicago,
Columbia, Harvard og Yale, hafa
birt sameiginlega kennsluskrá í
„almennri fræðslu". Eru þar
ýmis frávik, en höfuðdrættirnir
eins. Kennslan í „vestrænni
menntun“ frá 1919 er mismun-
andi í háskólum og æðri mennta-
stofnunum, en fer h. u. b. alls
staðar fram. Átti Kólumbíahá-
skóli frumkvæðið, og hefur hún
einkum tekið framförum í og
eftir síðari heimsstyrjöld. Þar
með er orðinn til nýr allsherjar
grundvöllur allrar æðri mennt-
unar í U.S.A.: heimspekin felld
inn í þjóðfélagsheildina og lífs-
hættir skýrðir í tilsvarandi rit-
um heimsbókmenntanna, tví-
mælalaust fræðastefnuskrá — og
hún hefur sigrað.
LISTIN AÐ LIFA
Æðri skólar hafa gert grein
fyrir kennslu sinni í skýrslum,
lýst „vestrænni menntun“ og
varið rúm hennar með sérfræð-
inni. Mismuni sérfræði- og al-
menns náms lýsir Kólumbíahá-
skóli svo: „í almennu, frjálsu
námi sameinum vér öll þau
fræði, er styðja listina að lifa —
andstætt sérfræðinámi, sem út-
vegar mönnum daglegt brauð.“
Síðan: „Hvaða störf sem stúdent-
arnir taka að sér, viljum vér
veita þeim allsherjaryfirlit þess,
sem krafizt er af greindum nú-
tímamanni. ... Það, sem háskóla-
æskan þarfnast fyrst og fremst
til að verða dugandi og ötul, trú-
um vér, að sé kennsla, sem styð-
ur að sjálfsuppeldi. Ætlum vér,
að fremur eigi að leggja rækt
við manngildi einstaklingsins en
embættismannaefnin. Sérfræð-
ingarnir eru eigi síður mannleg-
ar verur, sem þarfnast sjálfs-
uppeldis, persónulegs, vitsmuna-
legs, siðferðilegs og félagslegs.
Það viljum vér veita þeim.“
Hinn nýi grundvöllur alls há-
skólanáms í U.S.A. miðar að
mannlegu eigi síður en sérfræði-
legu uppeldi. Lýðræðisríki þarfn-
ast borgara, og mannlegt líf
einstaklinga, en eigi blindra
þræla. — Vér Norðurlandabúar
könnumst við þetta vandamál.
Eftir stríðið hefur mjög verið
rætt um, hversu mennta megi
samborgarana. En engu kerfi
hefur þar verið komið á. Þó
mundum vér Norðurlandabúar
geta tekið undir þessi orð með
Jaques Barzun prófessor í Col-
umbia: „Geigvænlegust hætta
fyrir þjóðskipulag vort er, að
stór og voldug stétt ómenntaðra
sérfræðinga myndist í kjarna
iðnaðar vors og stjórnmála....
Eina von lýðræðisríkis er að eiga
öðrqm fleiri borgara. Sérfræð-
ingar mega því ekki stirðna í
sérfræðinni, heldur vera alls-
gáðir, ábyrgir menn með stjórn-
mála- og siðferðisþroska. Ella
munu þeir vakna upp við það,
að eigi einvörðungu hafa þeir
spilað þjóðskipulaginu úr hönd-
um sér, heldur og tapað foryst-
unni. Þeir munu verða launaðir
þrælar einhvers hyskis — að of-
an eða neðan.“
HEIMSPEKI OG
STJÓRNMÁL
Hvað felst þá í námskeiði í
„vestrænni menntun?“ Aðal-
greinar hennar eru heimspeki og
stjórnmálaheimspeki annars veg-
ar, „fræg rit heimsbókmennt-
anna“ hins vegar. Áherzla er
lögð á fyrirlestra, æfingar og
lestur á frummálunum. Eins og
fyrr segir, er þetta ekki nákvæm-
lega eins alls staðar. Við Kólum-
bíaháskólann er kennslan svo:
1) Heimspeki — stjórnmál:
Ágústín, Tómas Aquinas, Aristót-
eles, Macchiavelli, Petrarca, Er.
Rotterdamus, Lúetr, Tómas
Moore, Francis Bacon, Galilei,
Descartes, Newton, Hobbes, John
Locke, Voltaire, Rousseau, Mont-
esquieu, Adam Smith, Kant,
Hegel, Proudhon, Marx, Engels,
Darwin, Comte, Spencer, Mill,
Bergson, Lenin, John Dewey,
Freud, — auk ýmissa stórsagn-
fræðinga og nútíma sálfræðinga.
2) Bókmenntir: Ilíonskviða,
harmleikaskáldin, Aischylos, Só-
fókeles og Evripídes, skopleikir
Aristófanesar, kaflar eftir Heró-
dótus og Þúkýdídes, Varnarrit,
Samdrykkja og Ríki Platons,
brot úr siðfræði og ljóðum Aris-
tótelesar, Lúkretíus, Jobsbók og
Matteusar guðspjall, Eneasar-
kviða Virgils, Játningar Ágúst-
íns, Divina Comedia eftir Dante,
úrval úr „Gargantua et Panta-
gruel“ eftir Rabelais, úrvals-
greinar eftir Montaigne, „Don
Quixote“ eftir Cervantes, nokkur
leikrit Shakespeares, Paradísar-
missir Miltons, siðfræði Spínóza,
fimm skopleikir Moliéres, „Ferð-
ir Gúllívers“ eftir Swift, Kandíd
eftir Voltaire, Fást eftir Goethe
og „Glæpur og refsing“ eftir
Dostojevskij.
GILDI ALMENNRAR
MENNTUNAR
Að sjálfsögðu fá nemendur I
framhaldsskólum Norðurlanda
nasasjón af sumu þessu. En flest
vita meðalstúdentar þar að jafn-
aði ekkert um. Spurningin er þá
sú, hvort Norðurlandabúar geti
nú eins og fyrrum verið eins
sannfærðir um menningaryfir-
burði sína gagnvart Bandaríkja-
mönnum. Vafalaust er undir-
stöðufræðsla framhaldsskóla
Varni? gegn Kolorado-bjöliunni
vorra betri og sérfræðinámi3
rækilegra og kröfuharðara. Ea
almer.n mcnntun háskólaborg-
aranna, lækna, lögfræðings,
verkfræðinga og hagfræðinga, ei*
það varla.
Að endingu vil ég skýra frá.
sannsögulegu atviki við mjög
gamlan, fágaðan og virtan há-
skóla á Norðui löndum. Mjcg
gamall, fágaður og virtur lækn-
isfræðiprófessor spurði stúdent-
ana dag einn, að lokinni prófun.
í grein sinni, nokkurra almenrua
spurninga, t. a. m.: „Getið þér
nefnt skopleik eftir Moliére?**
,Hver var Ágústín?“ „Hver er
höfundur Storms?“ Hann hlaut
furðumörg skökk svör.
Bæri bandarískur læknisfræði-,
lögfræði-, hagfræði- eða tækni-
prófessor núna upp sömu spurn-
ingar, hlyti hann aðrar og betii
úrlausnir nemenda sinna.
(Þ. J. þýddi).
(f
Kolorado-bjöllunnar hefur þegar orðið vart norður í miðju Jótlandi. Bjallan er komin frá Þýzkalandi
þar sem hún hefur gert mikið tjón í kartöflugörðum. Þjóðverjar hafa nú fundið upp þokubyssur,
sem dreifa vissri efnablöndu yfir kartöflugarðana. Er vonazt til að hún eyði þessum vágesti. — Hér
á myndinni sést er verið er að gera tilraun með Þokubyssurnar.
11
Framh. af bls. 6
og einlæg. Það er ekki langt síð-
an sóknarpresturinn í Bray-
Dunes, skammt frá Dunkerque,
bað um þann greiða að fá senda.
íslenzka mold, sem hann ætlaðL
að geyma á helgum stað t
kirkju sinni, sem verið var aí?
endurbyggja eftir ógnir styrjald-
arinnar. Moldina átti að helga
framliðnum „íslendingum" £
kirkjugarðinum. Þess skal getiö,
að moldin var tekin hér á þess-
um stað, af leiði sjómanns frá
Dunkerque. í þakkarbréfi sínu
komst presturinn m.a. þannig að
orði: „Ég þakka yður fyrir mina
hönd og gamalla íslandsfiski-
manna fyrir sendinguna. Það var
einn þeirra, sem ég fékk til að
opna pakkann með moldinni, og
þeir líta á þessa mold sem helgan
dóm“.
Ég rhinnist hér með þakklæti
og hrærðum hug hins liðna for-
seta íslands, Sveins Björnssonar,
sem var upphafsmaður þeirrar
hugmyndar að reisa stein þennan,
þess manns, er ég aldrei þekkti
að öðru en drengskap og göfug-
mennsku.
Sagt hefur verið,, að þjóðerni
sé arfur minninga frá liðnurn
tímum. Hið sama gildir um vin-
áttu þjóða í milli. Þjóðin er ann-
að og meira en þeir, sem í dag*
lifa. Með henni lifa einnig horfn-
ar kynslóðir. Um leið og ég ber
hér fram kærar þakkir frá ríkis-
stjórn minni og frönsku þjóðinni,
þá mæli ég einnig fyrir munn.
þeirra Frakka, sem hér hvíla, já
einnig allra þeirra, sem vígzt
hafa Rán við íslands strendur,
allra þeirra sjómanna vorra, sem
þér íslendingar hafið heiðrað héi*
i dag. Mér er sem ég heyri nú.
raddir þeirra sameinast minni
rödd í vorum einlægu þökkum.
★
Að ræðunum loknum lék lúðra
sveit þjóðsöngva Fi-akka og fst-
lendinga.
GÆFA FYLGIR
trúlofunarhrigunum frá Si*-
urþór, Hafnarstræti 4. —
Sendir gegn póstkröfu. —
Sendið nákvæmt mál.
A BEZT AB AUGLtSA ±
W l MORGUNBLAÐim ▼