Morgunblaðið - 07.10.1954, Qupperneq 11

Fimmtudagar 7. okt. 1954
MORGLISBLAÐIÐ
27
œtt við Arthur Milter
Högrswaidiir Jóíissoií
vegaverkstjóri sjötugur i
ÞEIR, sem fóru yfir Oxnadals- 'af honum vámur allar og eftir milli sona og föður. Aðalpersón- MANNS | John Proctor og Elisabet, kona
heiði 15. sept. s.l. hafa eflaust að hafa hrist af sér vetrarrykið, an, Davíð, sem er eldri tveggja En við skulum ekki gera of- , hans, eru meðal þeirra sem
veitt þeirri nýlundu athygli, að verður hann sem nýr, og stórum bræðra, er vanræktur af föður mikið úr þjóðfélagsádeilunni í ákærð eru fyrir galdra, en neita
við skála og tjöld vegagerðar- betri maður. í>ví átti það sannar- sínum en fyrir honum leikur þó Sölumaður deyr. Það er fleira en | að játa. í Proctor hefir Miller
manna í Skógarhlíð, stóð mergð lega vel við, er einn vinur hans allt í lyndi. Hamingjan eltir hann þjóðfélagið og þjóðfélagsstefnur ! fundið ágætan fulltrúa þeirra,
Frah. af bls. 18 * IIARMSAGA ALMÚGA-
. ★ „MEIRI ÞUNGA“
fólksbíla, og er leið á kvöldið (Sigurður sýslumaður) endaði á röndum, ef svo má segja, en
mátti heyra þaðan söng og óm sína snjöllu ræðu til hans með veldur þó hjá honum ákveðinni
af miklum gleðskap. En orsök þessu erindi: taugaveiklun, þar sem hann álít-
þessa mannfagnaðar var sú, að, ur sig ekki verðan hennar. Hann
þann dag átti Rögnvaldur Jóns- j Þú átt heiðina og heiðin þig, býst alltaf við, að óhamingjan
son vegaverkstjóri 70 ára afmæli, hvort er af öðru vel sæmt. berji að dyrum, og óttinn við
og tók þar á móti gestum sínum.
með sinni alkunnu risnu og skör-
ungsskap.
Sérhver, sem tíðum á vegi’ ykknr óhamingjuna mótar allt hans líf.
varð> En óhamingjan gerir samt aldrei
fær vel um það æfintýr dæmt. vart við sig og yandamálið held-
Er sambúð þín fyrst við heiðina
hófst
var ’hún harðlynt og dreissugt
fljóð.
En nú er hún orðin af ást þinni
og rækt
umgengnisprúð og góð.
ur áfram að vera hið sama:
En Gus innflvtjandi bendir aftur
Hóf þetta fór hið bezta fram. á móti á kjarna málsins: - „Mað-
Margar ræður voru fluttar sem untm verður að trúa því , segir
allar báru vott um þann hlýhug hann, „að hér á jörðinni stjórni
og vinsældir er hann á hvarvetna hann lífinu, en hvorki blöðin í
að mæta, hjá öllum þeim er hon- tebollanum né stjörnurnar á
um kynnast, enda fágætur dreng- himninum".
skaparmaður. Sjálfur var hann
hverjum manni glaðari við þetta HANN ER SONUR MINN “
tækifæri, enda ber hann aldur- í All My Sons sem frumsýnt
inn ágæta vel. ! var á Broadway 1947, hittum við
Fjöldi barst honum af skeyt- föðurinn undir nafninu Joe
um, m. a. einkar hlýlegt skeyti Keller. Hann er ekki siður breyzk
frá vegamálastjóra, hvar hann ur en Pat í fyrrnefndu leikriti,
þakkar honum ágætlega unnin að hann hefir vitandi vits
störf, öll þessi ár. Frá Verk- framið glæp sem varpar svörtum
inni, vestan Grjótár og stóð þáf stjórafélagi íslands og fylgdi skugga á líf sonar hans, Chris,
hófið þar, mitt á auðnunum milli j áletraður silfurbikar; verkstj.fél. og er á góðri leið með að eyði-
Skagafjarðar og Eyjafjarðar, og Skagf. og Austur-Húnvetninga leggja það. Chris i All My Sons
sem skapa hamingju eða óham- sem láta ekki kúga sig til auð-
ingju: — sálarlíf manna, upplag sveiprar undirgefni og hlýðni
þeirra, — og Miller tekur þetta jafnvel þótt rannsóknarrétturinn
allt með í reikninginn, skýrir og sé ætíð reiðubúinn að kynda
leitar orsaka af raunsæi, en þó galdrabálin. Proctor er þó í lófa
ljóðrænni mýkt annað veifið. i lagið að Sleppa, — ef hann játar
Persónur hans eru lifandi mann- ! „villu“ sína og bendir á þá sem
verur, ekki eins og dauðir og illa komu honum í kynni við kölska
gerðir hlutir. Þar skilur með og kenndu honum kuklið. Að
^ honum og sósíalrealistunum sem öðrum kosti bíður hans ekkert
hvernig átti hann að losna við j árangurslaust hafa reynt að nema dauðinn. Hann missir þó
óttann? — Jú,-„hamingjan er þitt , faðma hann að sér í þeirri ein- ' ekki kjarkinn. Sannleikurion og
eigið verk ..... Það varst þú J feldni, að hann vegi að lýðræðis- j réttlætið eru honum allt, ef hann
sjálfur sem skópst hana“, segir , þjóðskipulaginu sem góður og glatar því, verður hann nafnlaus
kona hans; og hún á kollgátuna. j gegn kommúnisti. En þar hefir i maður; auðvirðilegur í sjálfs sín
þeim skjátlazt hraparlega, eins og augum, í augum konu sinnar —
sjá má af orðum Millers sjálfs og guðs. Vinur hans, ákærður, en
hér að framan.
— Enginn efast um, að Ibsen
hafi verið góður og sannur Norð-
maður, þótt hann benti löndum
sínum einarðlega á það sem mið-
ur fór í landi hans. Og Miller er
jafnvel betri Bandaríkjamaður
en margur annar einmitt fyrir
þá sök, að hann hefir hugrekki
til að benda á gallana í sínu eigin
Þegar Rögnvaldur varð sextugur
var hann einnig staddur á heið-
þótti fágætt. En þó voru menn á
einu máli um, að sú veizla hefði
tekizt með áðætum og sama
mátti um þessá segja, og sóttu þó
þessi hóf nökkuð á annað hundr-
að manns hvort skipti. Engan
mun hafa órað fyrir því, hið
fyrra sinn, að hann mundi eiga
eftir að halda slíka veizlu upp
á heiði að 10 árum liðnum, í
fyrsta lagi vegna þess, að ekki
var nú alveg víst, að hann lifði
þann áratug á enda, þó nú lPi út
■fyrir, að hann geti orðið allra
karla elztur. í öðru lagi var fyr-
irsjáanlegt, að hann með sínuin
vösku mönnum mundi að 4—5
árum liðnum, verða búinn að
vega heiðina að fullu, eins og
kom á daginn. Ófyrirsjáanleg at-
-vik — hin miklu skriðuföll og
skemmdir á veginum í sumar —
urðu til þess, að hann var nú
staddur á heiðinni með flokk
sinn. Fór reyndar vel á því,
vegna þess að hvergi virtist jafn
vel valinn staður til að minnast
þess merkisdags í lífi hans, sem
heiðin, því þar hefur hann unn-
ið það afrek, er lengst mun halda
nafni hans á lofti, er hann lagði
bílveg yfir hana og öll hennar
o. fl. o. fl. — Gjafir bárust hon- þjáist, eins og Biff í Sölumaður
um einnig ágætar, frá börnum deyr, vegna yfirsjónar föður
hans, spekingum, frændum og síns. Yfirsjónir Joe Kellers eru
vinum, og síðast en ekki sízt frá þó harla ólíkar yfirsjónum
vegagerðarmönnum þeim er unn- Willys Lomans í Sölumaður deyr:
ið hafa undir hans stjórn. Var — annar stofnar lífi manna í
auðséð á gjöfum þeirra að „hin hættu með glæpsamlegu fram-
sólbrennda sveit“, sem fylgt heL ferði sinu> hinn (Willy) fellur
ur honum í öllum veðrum, á fyrir freistingum holdsins, stend-
hans langa verkstjóraferli, á ur f framhjátöku, þégar Biff son-
margar góðar endurminningar ur hans kemur eitt sinn að hon.
fra Þeim samverustundum. | um Atvik þegsi eitra líf sonanna
Rögnvaldur Jónsson er fædd- beggja, milli þeirra og feðra
ur í Hjaltastaðahvammi 15. sept. þeirra myndast veggur sem illt er
1884, eins og áður segir, sonur að brjóta niður, og allt verður
hjónanna Guðrúnar Þorkelsdótt- þetta miklu erfiðara vegna tengsl
ur og Jóns Jónassonar, sem bæði anna, — ástarinnar, sem býr und-
voru orðlögð fyrir dugnað. Ung- ir niðrij en getur ekki notið sín:
ur fluttist hann með foreldrum _ Hann eiskar mig þrátt fyrir
sínum að Þorleifsstöðum í sömu allt; getur willy Loman þó sagt
sveit, en þar bjuggu þau allan þreykinn og ánægður undir lokin.
smn buskap eftir Það. Þar ólst Qg Joe Keller á einnig orð til að
Rögnvaldur upp og þótti sumum
vaskur maður, að hverju sem
hann gekk. Hestamaður ágætur
og átti frábagrlega góða hesta
hvern fram af öðrum, enda ó-................... ...........
sjaldan fenginn til að sækja skal.eS ski°ta byssukulu i haus
lýsa sambandinu milli sín og
Chris, sonar síns: — Ég er faðir
hans og hann er sonur minn og
sé eitthvað meira virði en það,
lækni eða meðöl og fór þá oft lnn a mér- ~ Já> chris var sonur
mikinn. — Hann bjó um nokk- hans Þrátt fyrir allt- En hvað um
urra ára skeið á Tyrfingsstöðum byssukúluna.... ?
og Ytri-Kotum, en fluttist svo | ★—•—★
hingað til Sauðárkróks og hefur yfirsjónir Willys Lomans eru
öllum Það er vissuleea mikið verið búsettur hér síðan. } fleiri og margbrotnari. Ekki all
, ' , . ssu S . | Arið 1927 mun hann fyrst hafa a honum siálfum að kenna bó
afrek, þvi margir voru þeir erfið- 1 - jð - ð VPf,af,erð ofr hafði híl ar noilum siailum aö Kenna þo,
leikar, er þurfti að yfirstíga, því stjórðn * mfnna Wð heldur Þjoðfelaginu sem fostrar
enn höfðu þá ekki hinar afkasta- ruðningy vegarins í Silfrastaða- fann’, þéSSU nutimaleSa Þjoðfe-
miklu velar, er nu letta syo mikið fjalli fram Norðurárdalinn. laf hraðans sem krefst aUs af
undir vegagerðmm, venð teknar En árig eftir bvriar hann að ollum, en getur ekki komið í veg
gil, gljúfur og hvers kyns tor-
leiði, sem eru á þeim fyrnindum búsetturh&-“síðam
1 notkun, og naut hann þeirra
(ryðja Öxndalsheiði og lagfæra
fyrir, að sumir bíði skipbrot. Einn
ekki fyrr en síðustu árin á heið-j fyrir bilaumferð; en tekur svo Þeirra er Willy sölumaður, og það
inni. En Rögnvaldur óx með erf- við stjðrn að leg’gja veginn yfir fer fyrir honum> eins svo
iðleikunum og yfirsté þá hvern heiðina og lauk þvi kringum morgum öðrum, að draumarnir
1950. j og blekkingarnar taka við, þar
Til þess var löngum tekið, hve sem gráum og hamingjusnauðum
góðu liði Rögnvaldur hafði á að veruleikanum sleppir. Kannski
af öðrum, unz hann lauk þessu
mikla verki með fullum sigri.
Slyngir hestamenn hafa tjáð
mér, að af góðhestum sínum hafi
þeim jafnan þótt vænzt um þá,
sem erfiðastir voru í tamning-
unni. Þá þurftu þeir að leggja
sig alla fram, við að hafa úr þeim
hrekkina, mýkja lundina og
kenna þeim siðu snillingsins, sem
þeir síðar urðu í þeirra höndum.
Allt var þetta mikið erfiði, þol-
gæðisraun, en því meiri og ljúf-
ari sigur að lokum. Mér hefur
Oft fundizt, sem þvílíkar kenndir
muni bærast í brjósti Rögnvald-
ar til heiðarinnar, slíku ástfóstri
Sem hann hefur tekið við hana.
Hvergi kann hann betur við sig
en þar efra, við tign fjallanna,
hinn djúpa nið árinnar og hreina
fjallablæinn. Hann segist oftast
fá kvef, er heim kemur á haust-
in og sé kvillasamur yfir vetur-
inn. En er vor leikur í lofti og
hann er fluttur á heiðina hefjast' á Siglufirði.
dæmdur saklaus, hafði látið lífið
og kona Proctors skýrir honum
frá atburðum: — Stórir s'teinar
voru lagðir á brjóst honum og
átti hann að segja já eða nei.
Sagt er, að hann hafi aðeins
stunið upp tveimur orðum:
„Meiri þunga“, sagði hann. Og
dó. — „Meiri þunga“, og John
Proctor stóð einnig við málstað
þjóðfélagi. Hann hefir aldr-ei átt ; sinn.
skipa, því í þeim flokki mátti einmitt vegna þess líka, að hann
heita valinn maður í hveriu viii sjálfur hafa það svo.
rúmi, og eiga þeir vissulega sinn j Miller er óhræddur við að
góða þátt í því, hversu vel gekk gagnrýna þjóðfélag hins vest-
undan Rögnvaldi og hversu af- ( ræna lýðræðis. Að hans dómi þol
köst hans urðu mikil í vegalagn- ir það gagnrýnina vel, því að það
ingunni, enda hefur hann vel getur einnig verið þjóðfélag ham-
kunnað að meta það. En allt um ingju og uppfylltra vona, eins og
Það var það hann, sem ábyrgð hann sýnir fram á með Charlie
bar á verkinu og skorti hann 0g syni hans.
aldrei örugga stjórn og úrræði,'
þótt við mikla erfiðleika væri að
etja.
Rögnvaldur er giftur Sigríði Ég vil svo að lokum óska þess-
Árnadóttur frá Stóru-Ökrum, um vini mínum hjartanlega til
fágætri mannkostakonu. — Eiga hamingju með afmælið, og þakka
þau 3 börn, Árna bílstjóra á honum um leið alla þá miklu
Sauðárkróki, giftur Jónínu An- tryggð, sem hann hefur sýnt mér,
tonsdóttur; Ingveldi, gift Gutt- frá því að við vorum strákar í
ormi Óskarssyni s. st. gjaldkera Blönduhlíðinni og fram að þess-
hjá K. S. og Guðrún, gift Ragn-(um degi. — Heill og hamingja
ari Jóhannessyni, kjötbúðarstjóra fylgi þér ætíð, vinur minn.
1
St. V.
samleið með þeim mönnum,
sem rembast ævilangt við að
berja í bresti hins kommún-
iska þjóðskipulags og hrópa út
vfir heimsbyggðina án þess að
blikna, að í járntjaldslöndunum
geti enginn verið óhamingju-
samur. — Sölumaður deyr er
harmsaga almúgamannsins, hefir
Miller sjálfur sagt. Hann veit og
er óhræddur að viðurkenna, að
við erum öll brot af Willy Loman.
Hann knýr 'okkur til að horfast
í augu við þá hörmulegu stað-
reynd, ef það mætti forða ein-
hverjum frá skipbrotinu.
★ AÐDRAGANDINN
AÐ THE CRUCIBLE
Það er ekki út í loftið, að við
minnumst á Ibsen í sömu and-
ránni og Arthur Miller. Hann
leiddi hann fyrstur á fund Thalíu
og hefir þar verið með honum æ
síðan að einhverju leyti. — Art-
hur Miller er Skandínavinn á
meðal bandarískra leikritahöf-
unda, hefir einn ágætur gagnrýn-
andi sagt nú ekki alls fyrir löngu.
Það er áreiðanlega ekki hvað sízt
fyrir tilverknað Ibsens, að svo
er. — Árið 1950 þýddi Miller (og
breytti dálítið). En folkefjende,
á ensku, og má segja, að það
hafi verið nokkurs konar aðdrag-
andi að síðasta leikriti hans, The
Crucible. í Stockmann fann hann
áreiðanlega sjálfan sig, — lýð-
ræðissinnann er veit, að meiri
hluta stjórn þarf ekki endilega
að vera óskeikul. Og- nú tekur
hann upp hanzkann fyrir hinn
kúgaða minni hluta...
THE CRUCIBLE
Hér að framan hefir Miller sapt
okkur dálitið fx-á The Crucible,
aðdraganda þess og boðskap.
Leikritið er byggt á sannsögu-
legum atburðum er gerðust í
Salem, Massachusetts árið 1692
(Um galdraofsóknirnar í Salem
hefir verið rituð sérstök bók, The
Devil In Massachusetts (1949)
eftir Marion L. Starkey). í Salem
voru þá galdraofsóknir svo magn
aðar, að þær fóru sem eldur um
sinu, og mátti eriginn óhultur
vera fyrir þeim ófögnuði. Menn
gátu átt von á því að vera fyrir
varalaust bendlaðir við galdra,
og óhlutvandir eða andlega veikl-
aðir menn gátu auðveldlega sent
alsaklaust fólk á brennubálin.
Kölski átti meiri ítök í mann-
fólkinu en hin góðu máttarvöld:
— í kirkjunum heyrum við nafn
djöfulsins oftar nefnt en nafn
guðs, segir ein aðalpersóna leiks-
ins, John Proctor. — Guð er dá-
inn, getur hann einnig sagt með
nokkrum sanni, því að óttinn við
kölska hefir gert mennina sjálfa
að djöflum.
John Proctor hefir verið uppi
á öllum tímum. Einnig okkar
tímum. Hann var í Þýzkalandi
nazismans, er í Rússlandi komm-
únismans og stendur nú í stríðu
við McCarthyistana bandarísku.
Við sáum honum einnig bregða
fyrir hér á „galdraöld“ hinni síð-
ari, Jónasar-tímabilinu. Hann
hefir verið alls staðar, þar sem
„galdraofsóknir" hafa farið fram,
við höfum séð hann á öílum tím-
um, í flestum löndum. Nú á hann
ekki hvað sízt í vök að verjast;
víða eru blikur á lofti, rannsókn-
ardómstólar starfandi og galdra-
bál ber við himin. En John
Proctor hefir aldrei látið bilbug
á sér finna. — „Meiri þunga“ —
og einn góðan veðurdag hlýtur
hann að sigra, — lifandi.
ARTHUR MILLER er, ásamt
Tennessee Williams, fyrirferðar-
mestur af leikritaskáldum yngstu
kynslóðarinnar í Bandaríkjunum.
Þeir hafa báðir, ungir að árum,
hlotið heimsfrægð á skömmum
tíma, enda bætt þvílíkum verk-
um við leikmenntir heimsins, að
ólíklegt er annað en þau verði
sígild: Sölumaður deyr, The Cru-
cible (Miller), A Streetcar
Named Desire og Sumri hallar
(Williams), svo að þeirra helztu
sé getið. — Vert er þó að hafa
það hugfast, að þeir hafa haft
góða undirstöðu til að byggja á,
— ómetanlegan arf, þar sem eru
verk þeirra O’Neils og Wilders.
En þeir hafa líka sýnt, svo að
ekki verður um villzt, að þeir
eru verðugir hins góða arfs: —
verkum þeirra speglast hið
bezta í bandarískri menningu.
Og er þá mikið sagt. —
_________________M. —
Kona formaður
Verkamanna-
flokksins
SCARBOROUGH, 1. október. Dr.
Edith Summerskill var kjörinn.
formaður Verkamannaflokksins
brezka á flokksþingi hans, sem
haldið er hér í borginni. Var hún.
kjörin til starfans af stjórn flokks
ins á fundi hennar. Dr. Summ-
erskill var eina konan, sem skip-
aði sendinefnd þá, sem fyrir
nokkru fór til Sovétríkjanna og
Kína. — í viðtali við fréttamann
Reuters, eftir kosninguna, sagði
dr. Summerskill, að hún myndi
gera allt, sem í hennar valdi
stæði, til þess að minnka bilið
milli austurs og vesturs. Hefði
hún þegar rætt við Malenkov og
Chou-En-Lai um væntanlegan
fund æðstu manna stórveldanna.