Morgunblaðið - 28.11.1954, Blaðsíða 2

18
MORGVISBLÁÐIÐ
Sunnudagur 28. nóv. 1954 '"]
BLAÐAMENNSKAN
HEMINGWAYS
VAR BYRJUNARSKREF
ÚT Á RITVÖLLINN
•jVTOKKRU áður en tilkynnt
i^lhafði verið, að bókmennta-
verðlaun Nóbels í ár hefðu fallið
í skaut rithöfundinum heims-
fræga, Ernest Hemingway, kom
út í Bandaríkjunum ný bók,
skrifuð af Charles A. Fenton, er
nefnist „The Apprenticeship of
Ernest Hemingway“. Fjallar hún
um þann kafla í lífi og verkum
Hemingways, sem kalla mætti
byrjunarskeið hans sem rithöf-
undar, er hann sem ungur maður
fékkst við blaðamennsku og vakti
J>á þegar, sem hver annar frétta-
maður, athygli á sér fyrir rit-
lræfni og sérstaka stílgáfu.
Nú þegar hafa verið ritaðar
fjölda margar bækur um Hem-
ingway og verk hans, sem ekki
er mjög títt um höfunda, sem enn
eru í lifendatölu og í fullu fjöri
á ritvellinum. — Það þarf því
nokkurt áræði til að hætta á að
skrifa enn til viðbótar við það,
sem fyrir er, enda þótt efnið sé
vissulega umfangsmikið.
Danskur maður, magister N.K.
Johansen, liefir skrifað grein uin
umrædda bók Fentons, sem varp-
ar nokkru ljósi yfir innihald
hennar og bókmenntalegt gildi.
— Charles A. Fenton, skrifar '
Johansen, hefir gilda ástæðu til
að kveða sér hljóðs með þessari '
bók sinni, ,,The Apprenticeship
of Ernest Hemingway", því að
hann hefir hyggilega snúið sér
að þeim þætti í lífi rithöfundar-
ins, bernsku hans og æsku, sem
hingað til hefir hvílt í skuggan-
um. Höfundurinn hefir þó ekki,
sennilega sumum til vonbrigða,
þrætt leiðir Freuds og Kinseys í
náinni athugun á einkalífi og per-
sónulegri reynslu Hemingways
— það sem hann fyrst og fremst
hefir áhuga á er að rekja hin
fyrstu spor hans út á ritvöllinn.
En það hefir kostað mikið erf-
iði að afla sannra upplýsinga um
þetta efni. Fyrstu skólastílar
Hemingwayg eru gleymdir og
týndir en tvær kennslukonur,
Miss Biggs og Miss Dixon, sem
kenndu honum ensku í skóla,
róma mjög rithæfni þessa nem-
anda síns, og til allrar hamingju
fyrir Charles Fenton hafa -varð-
veitzt gulnuð eintök af skólablöð-
unum tveimur, „Trapeze“ og ,,Ta-
bula“, þar sem hinn verðandi rit-
höfundur hlaut sína bókmennta-
legu eldskírn.
1920, réði hann sig að tveimur var hvergi nærri eins járnharð-
kanadiskum blöðum: „Toronto : ur og Hemingway hafði í Tor
Star“ og „Star Weekly“. Nú voru
^ IS ám — með hagann nilon
a vígvellinnm
Ernest Hemingway ólst upp í^>
Oak Park í Illinois-ríki, lítilli
sveitaborg, þar sem velmegandi
mótmælendatrúar millistétt réði
lögum og lofum. Skólinn og
kirkjan var öxullinn, sem líf
bæjarbúa snerist um, en Heming-
way virðist ekki hafa fundið sig
beima í hinu stranga umhverfi
og andrúmslofti í kringum hann.
Vafalaust hefir honum verið það
mikils virði, að Miss Biggs stofn-
aði „Sögu-klúbb“, þar sem hinir
elztu nemendur skólans komu
saman til að lesa upp sögur, sem
þeir höfðu sjálfir samið. Þarna
gafst Hemingway fyrsta tækifær-
ið til að reyna verulega á sköp-
unargáfu sína.
□—ISl—□ ,
Þegar Hemingway sagði skilið
við skólann sumarið 1917, 19 ára
gamall, gekk hann ekki um nið-
ursokkinn í skáldskaparóra og
metnaðardrauma. Hann var
Jjvert á móti með hugann allan í
hinum blóðugu ævintýrum heims
styrjaídarinnar og átti enga ósk
heitari en þá að komast á víg-
völlinn. En það átti ekki fyrir
honum að liggja þá í bráðina. —
Pjölskylda hans kom honum að
sem blaðamanni við blaðið1
„Kansás City Star“ og hinir sjö
mánuðir, sem hann var þar starf-
-andi blaðamaður, réðu miklu um
bpkmenntalegan þroska hans í
framtíðinni.
Ritstjóri blaðsins heilsaði hin-
um nýráðna blaðamanni með þess
um orðum: „Ungi maður, þegar
nýr maður gerist starfsmaður hér
á ritstjórninni, gerum við okkur
^far um að mennta hann. — Við
kærum okkur ekki um menn frá
hinum stóru blöðum né heldur
um flækinga, sem æða frá einu'
blaðinu til annars. Við þjálfum
starfsmenn okkar — þjálfum þá
vel“.
o-csi-a
Og Hemingway komst fljótt að
raun um, að, ritstjórnin við
„Kansas City Star“ krafðist hins
áreiðanlega, nákvæma og skýra
stíls af samstarfsmönnunum. Það
var algerlega harðbannað að
nota nokkuð útflúr í setningum,
útslitin *lýsingarorð eða óvandað
götumál. Hinn 19 ára gamli Hem-
ingway sökkti sér niður í blaða-
mennskuna af lífi og sál. Hann
fann allt, sem er heillandi og
spennandi við starfið og sam-
starfsmenn hans hafa vitnað í þá
sprengiorku, sem einkenndi
vinnubrögð hans við ritvélina. —
Fréttaritun hans fól þá þegar í
sér eiginleika stórrithöfundarins,
sem hann er í dag — hinn þrótt-
mikla og mergjaða stíl ásamt frá-
bærri hæfni til að lýsa og segja
frá.
□-
-□
Hinn 30. apríl 1918, fékk Hem-
ingway Síðustu útborgun sína
hjá „Kansas City Star“. Ekki þó
vegna þess, að um nokkra mis-
klíð væri að ræða frá hendi
hvorugs aðilans, en Hemingway
hafði loksins heppnazt að fást
skráður í hjúkrunarflokk sjálf-
boðaliða, sem starfa í hernum í
Frakklandi og Ítalíu. Margt hefir
verið skrifað um hina stuttu dvöl
Hemingsways á ítölsku vígvöll-
unum en hæpin virðist sú stað-
hæfing, að þátttaka blaðamanns-
ins frá „Kansas City Star“ í
heimsstyrjöldinni hafi átt hug-
sjónalegar ástæður að baki. Hitt
mun sönnu nær, að Hemingwey
hafi fundið sig knúinn í stríðið
fyrst og fremst af hinni með-
fæddu ævintýraþrá. Eftirvænting
sú og uppnám, sem hann komst
í er hann sá hilla undir markið —
vígvöllinn — virðist eiga harla
lítið skylt við hugsjónalega hrifn-
ingu. Finnum við ekki sælukennd
an taugatitring Hemingways í
eftiríarandi smákafla úr bréfi,
scm hann skrfaði heim til Kansas
City: „I go to the front to-morr-
ow. Oh, Boy . . . I’m glad I’m
in it“.
□—iSI—□
Charles A. Fenton virðist einn-
ig leggja meiri áherzlu en ástæða
ier til á hið mikla reiðarslag sem
Hemingway hafi orðið fyrir, sál-
arlega, er hann hinn 8. júlí særð-
ist alvarlega. Hemingway sjálfur
virðist jafnvel hafa gert óþarf-
lega mikið úr áhrifum þeim, sem
þetta atvik hafði á hann.
Eftir hið blóðidrifna ævintýri
á Italíu fann Hemingway hjá sér
löngun til að snúa sér að blaða-
mennskunni á ný og í janúar
onto miklu frjálsari hendur, hafði
nú með höndum léttari og
skemmtilegri verkefni heldur en
er hann fékkst við þurra frétta-
ritun einvörðungu.
□—ISI—□
Aðalritstjórinn, Cranston, kom
brátt auga á hæfileika Heming-
ways og það, að hann hafði dá-
litla kímnigáfu — það var vaín
á hans myllu. Alls konar óvenju-
legir atburðir, afbrot og ofbeldi,
virtist hafa sérstaklega mikið að-
dráttarafl fyrir hinn unga blaða-
mann.
í „Star Weekly“ kemur hann
hins vegar fram sem upplagður
grínfugl, sívakandi fyrir öllu sem
hefir eitthvað hlægilegt eða af-
káralegt við sig eða felur í sér
háð og ádeilu. í greinum sínum
sýnir hann nú einnig nýja tækni
í samtalsformi og það, að hann
hefir sett sér að fastri reglu að
skrifa aldrei um annað en það,
sem hann veit eitthvað um, eyk-
Hemmingway
á sínum yngri árum.
kröfurnar, sem til hans voru gerð
ar töluvert ólíkar því, sem þær
höfðu verið í Kansas City. Aginn ' ur á álit hans við ritstjórnina.
-fo 5G dollnrarnir voru ireisiandi
Það var mjög þýðingarmikið
fyrir síðari feril Hemingways, að
hann þegar tvítugur að aldri
hafði gert ritstörf að atvinnu
sinni, og skrifaði fyrir lesend-
ur, sem fyrst og fremst vildu lesa
sér til skemmtunar.
En það hafði lengi angrað hinn
unga Hemingway, að hin sléitu-
lausa vinna hans við blaða-
mennskuna, veitti honum svo lítil
tækifæri til að vinna að sínum
eigin ritstörfum. Þegar hann, öll-
um að óvörum, tók sig upp til
Chicago haustið 1920 og gerðist
aðstoðarritstjóri við „Co-opera-
ive Commonwalht" — hreinrækt-
að viðskiptablað, var ástæðan í
raun og veru sú, að hann lét
freistast af 50 dollara vikulaun-
unum, sem honum stóðu til boða.
Með allar þær bókmenntalegu
bollaleggingar og fyrirætlanir,
sem hann hafði í höfðinu um
þessar mundir fannst honum
hann ekki geta staðizt við að slá
hendinni á móti þessum pening-
um, sem ef til vill gætu orðið
grundvöllurinn að fjárhagslegu
sjálfstæði hans sem rithöfundar.
□—ISI—□
Charles A. Fenton staðhæfir,
að starf Hemingways við þetta
viðskiptablað í Chicago hafi orð-
ið til að vekja óbeit hans og and-
úð á hinu ameríska viðskiptalífi
og kaupmennsku. Þarna fann
hinn ungi rithöfundur í fyrsta
skipti hjá sér hvöt til að kasta
sér yfir ádeiluefni af öllum sín-
um ofurkrafti. 1 síðari verkum
sínum hefir hann oftlega sýnt
meistaralega snilli í þess konar
ritmennsku.
„Mun það'seljast vel?!“ Þetta
var spurningin, sem honum
fannst alls ráðandi alls staðar. -
Hinn grái veruleiki Chicago-
borgar varð honum ennþá ömur-
legri, er hann bar hann saman við
hinar glæstu lýsingar, sem vinur
hans, skáldið Sherwood Ander-
son gaf honum af hinu örvandi
andríki, sem lægi í loftinu í
París og öðrum borgum í Evrópu.
□r-C3—□
Hemingway átti eftir að kynn-
ast París og Evrópu af eigin raun.
Leið hans lá innan skamms til
Parísar, þar sem hann fékkst
jöfnum höndum við blaða-
mennsku og sjálfstæð ritstörf. —
Þessi tími hafði mikil áhrif á rit-
höfundinn. Hér kynntist hann
nýju lífi og lífsviðhorfum — ekk-
ert fór fram hjá hinu skarpa
gagnrýnandi auga hins unga rit-
höfundar. Af bítandi köldu háði
fordæmir hann slæpingjana sem
fylla kaffihúsin á gangstéttum
Parísar. Meiri hlutinn af grein-
um þeim, sem hann sendir heim
til „Toronto Star“, eru sambland
af kímni og ádeilu. — Mjög mikla
þýðingu hafði það fyrir síðari
feril Hemingways, er sama blað
árið 1922 sendi hann til Konstanti
nópel til að senda því sjónarvotts
lýsingar úr grísk-tyrknesku
styrjöldinni. Fenton telur, að
reynsla Hemingways þarna í ná-
grenni vígvallanna, hafi að
nokkru leyti orðið honum efni-
viður í skáldsöguna „Vopnin
kvödd“. Af hörmungum Grikk-
lands kynntist hann betur en af
nokkru öðru hinu rétta eðli
styrjaldar fyrr og síðar og það er
þegar skáldið Hemingway en
ekki stríðsfréttaritarinn, sem
skrifar þessar línur um grísku
hermennina:
-fc Fréttaritaiinn hefir vikið
fyrir rithöfundinum
„Allan daginn hefi ég horft á
þá ganga fram hjá, óhreina,
þreytta, órakaða og veðurbitna,
þrammandi eftir ójöfnum brún-
gráum stígum hinnar gulllitu
Þrakíu. Engin hljómsveit, engin
umönnun, enginn staður til að
verja á frístundum sínum — ekk-
ert nema lús, skítugar og rifnar
ábreiður og moskítóur á nótt-
unni. Þeir eru leyfarnar af hinu
glæsta Grikklandi — þetta eru
lok annarrar herferðar þeirra til
Troju“.
Hemingway gerði á þessum
árum persónulýsingu af einræðis-
herranum Mussolini, sem er frá-
þrugðin flestum þeim öðrum,
sem gerðar hafa verið. — Hinn
23 ára gamli blaðamaður gengur
beint til verks og er ekkert að
klípa utan af hlutunum: „Musso-
lini er mesti sjónhverfingamaður-
inn, sem til er í Evrópu. Fáið
yður góða mynd af Signor
Mussoline og athugið hana. Takið
eftir veiklyndisdráttunum um
munninn og hinu fræga skáskjót-
andi augnatilliti, sem hver 19 ára
gamall fasisti á Ítalíu streitist við
að stæla. Lítið á fortíð hans, tak-
ið eftir hvílíkur snillingur hann
er í að fara stórum orðum um
smámuni ....“.
□—E3—□
Charles A. Fenton dvelur all-
lengi við greinarnar, sem Hem-
ingway skrifaði um hernám
Frakka á Ruhr-héruðunum. —.
Hæfileiki hans til að lifa sig all-
an inn í framandi umhverfi og
aðstæður endurspeglast greini-
lega í hinum snilldarlegu svip-
myndum, sem hafa margar hverj-
ar ótvírætt fagurfræðilegt bók-
menntagildi. Lærlingsár blaða-
mennskunnar eru á enda og inn-
an skamms átti hin nýja geisl-
andi stjarna á „Toronto Star“
skvndilega að slokkna, og sá sem
slökkti hgna var hinn hrotta-
fengni Harry Hindmarsch, mað-
urinn, sem eftir lok síðari heims-
styrjaldarinnar, lét svo um mælt
að tími væri til kominn, að tíma-
bil fagurkera blaðamennskunnar
tæki enda.
Það var hinn sami Hindmarsch,
sem lét í Ijósi litla hrifningu, er
Hemingway, haustið 1923, sneri
heim og tók til starfa á ný á rit-
stjórn „Toronto Star“.
□-^—n
Hindmarsch gerði sig æði
heimakominn og húsbóndalegan
við hinn nýkomna og fékk hon-
um hin auðvirðilegustu verkefni
í hendur. Óveðursblikurnar urðu
skuggalegri með hverjum degin-
um sem leið og loks kom að því,
>sem hjaut að koma fyrir — að
ósköpin dyndu yfir, eitt sinn, er
Hindmarsch reif í sundur fyrir
augunum á Hemingway nokkur
opinber skjöl, sem hinn síðar-
nefndi hafði fengið að láni í við-
tali í ungverska utanríkisráðu-
neytinu.
□—ISl—□ |
Þetta atvik varð til þess að út
af flóði úr bikarnum. Ernest Hem
ingway tók samstundis sína á-
kvörðun, kvaddi kóng og prest og
fór leiðar sinnar. „Toronto Star“
hefir stolið 8 árum af lífi mínu“,
sagði hann bitur í bragði, en eftir
að hafa lsið bók CharlesFentons,
virðist lesandanum, að beiskja
Hemingweys sé ástæðulaus. — í
þessari bók er svo greinilega
Sýnt fram á, að ár þau, sem hann
starfaði við blaðamennsku hafi
verið honum lærdóms- og
reynsluár, sem verða átti hinn
raunverulegi grundvöllur að síð-
ari skáldverkum hans.
Hitt mun satt og rétt, að víst
var tími til kominn, að Heming-
way segðl skilið við blaða-
mennskuna. — Kröfur hennar
höfðu meitlað og mótað ritstíl
hans, skerpt athyglisgáfu hans og
eflt með honum þroska til að
skapa eitthvað annað — og meira.
sib (þýtt og endursamið).
Kjarnorkuforðabiir
Bonn, 18. nóv. — Vestur-Þjóð-
verjar hafa í hyggju að koma
sér upp kjarnorkustöð, en bygg-
ing þess getur ekki hafizt fyrr
en að aflokinni staðfestingu Par-
ísar-samninganna. Þegar hef-
ur verið gerður uppdráttur að
stöðinni. Formaður nefndar
þeirrar, er sér um byggingu stöðv
arinnar, er Nóbelsverðlaunahaf-
inn, Dr. Werner Heissenberg. —.
Stöðinni hefur ekki verið settur
staður, en sennilega verður hún
reist í nágrenni Múcnhen eða
Karlsruhe, en þar eru úraníum-
námur.