Morgunblaðið - 28.11.1954, Blaðsíða 4

20
MORGVNBLAÐIÐ
Sunnudagur 28. nóv. 1954
Frú Laufey Vilhjálmsdóftir:
BÆKUR OG HEIMILI
Erindi flutt á fundi
Lestrarfél. kvenna Reykjavíkur,
4. nóv. 1954.
4L L I R kannast við kvöldvök-
. urnar góðu á íslenzku vetr-
arkvöldunum. — Orðstýr þeirra
hefur jafnvel borizt út fyrir land-
steinana og varpað ljóma á al-
þýðumenning vora. Sjálf hefur
íslenzka þjóðin notið hlýju
þeirra og fræðslu. Við koluna,
kertið og lampann var lopinn
teygður, flíkiri ofin, saumuð og
prjónuð við undirspil sögu, ljóða
og annarra fræða. — Nú er raf-
magnsöld. Lífið gengur hraðari
skrefum en áður, sérstaklega í
kauptúnum lands og stærri bæj-
um. Húsakynnin hafa breytzt,
jafnvel í sveifum. í stað þess að
allt heimilisfólkið sat í baðstof-
unni æ vetrarkvöldum, því þar
var helzt hlýju að fá, aðskilur nú
rafmagns- og miðstöðvarhitinn
fólkið. Það þarf ekki að hnappa
sig saman, því stofurnar eru nú
á mörgum heimilum fleiri og
upphitaðar á ýmsa vegu. Er þetta
einn af ávöxtum menningarinn-
ar og er sízt að lasta það. Út-
varpið reynir nú að sameina
fólkið aftur og koma á eins konar
kvöldvökum. Menn sitja með
vinnu sína, að minnsta kosti kon-
urnar, og hlusta á skemmtandi
og fræðandi erindi, hljóðfæra-
slátt og söng. Þó er sá munur
á þessum nýju kvöldvökum og
þeitn gömlu, að þátttaka fólksins
sjálfs er önnur. Nú eru menn að-
eins „þiggjendur", en ekki „gef-
endur“, og þó að gott sé að vísu
að njóta, þá er satt það sem
gamlir kveða, „að sælla er að
gefa en þiggja“. Og þennan sí-
fellda orðastraum og klið má
misnota. Sé útvarpið haft iðulega
opið sljóvgast smám saman til-
finningin fyrir því, sem er á boð-
stólum og skýr hugsun um við-
fangsefnin verður að engu eða
litlu. Þá eiga þ'eir, sem venja sig
á að nota útvarpið um of, það
á hættu, að gera öðrum menn-
ingartækjum sömu skil. Dagblöð-
unum er flett, myndabókin skoð-
uð með hálfum huga, fræðibókin
lögð til hliðar og hljóðfærin, þar
sem þau eru til, lítið snert. —
Þeysimenning nútímans þreytir
ekki síður en þroskar og því er
nauðsyn að verða ekki þræll
hennar, heldur herra.
Vér, sem eldri erum, könnumst
eflaust við marga kvöldstund frá
æsku vorri, þegar setið var með
bók og lesið. Ró og friður hvíldi
yfir heimilinu. Regnið eða hríð-
arveðrið gat bulið á gluggann,
en það heyrðist ekki. Fólkið var
flutt inn í undraheima bókanna,
suðræn sólskinslönd blöstu við,
hlýr blærinn lék um það, þó að
kulnað væri í herberginu. —
Svona stundir er ennþá hægt að
veita sér.
Bókin er vinur, sem hleypur
ekki burt frá manni, heldur er
boðin og búin að stytta marga
stund. Lestur góðrar bókar veitir
mikla hjálp á þessum órólegu
tímum. — Ég veit um skáld eitt
og fræðimann, er hafði fengið
mörg bréf um ævina, að honum
hafði fundizt mest til um bréfið
frá fátækri ekkju nokkurri, sem
bjó langt í burtu, er kvaðst hafa
gleymt raunum sínum við að lesa
bækurnar hans og fengið nýjan
þrótt fyrir erfiði næstu stundar.
Eitt er víst, að betra er að eyða
tíma í bókarlestur, en í heimsku-
legt skvaldur eða hégómlegt um-
stang um sjálfan sig, að ég ekki
minnist á illt umtal um náung-
ann o. fl. þess háttar. — „Lestur
veitir ró, styrkir taugar og er
þvi betri en pillur og læknislyf,“
er haft eftir merkum fræðimanni.
Lestur er líka nauðsynlegur,
þegar vér erum leið á okkur
sjálfum og því, sem í kringum
oss er. Þá er hægt að ráða um-
hverfinu með vali bókanna og
getum þá t. d. komizt í sáluféiag
við beztu og vitrustu menn þjóð-
félagsins. Sá sem velur sér ekki
aðeins skemmtilestur, heldur
einnig fræðslulestur, öðlast sanna
gleði og varanlega, sem samfara
er æðri þroska. Lestur vekur
menn til umhugsunar, glæðir vit
og greinir menn írá lægri verum
tilverunnar. Þær bækur, er efla
víðsýni og vekja nýjar hugsanir,
eiga sér sannan tilverurétt. — En
bókin á ekki aðeins að veita al-
mennan fróðleik, heldur einnig
þá fræðslu, er vér þörfnumst við
Laufey Vilhjálmsdóttir
hin daglegu störfin í lífinu. Þess
vegna er mikið undir því komið
að velja rétt, útvega sér réttar
bækur og tímarit. Því miður get-
ur lestur haft skaðleg áhrif á
mann. Málíar bóka og tónn get-
ur oft eitrað viðfangsefni þeirra,
sem ella væru óskaðleg og eru
þess mörg dæmi hve útbreiðsla
þess konar rita getur komið ýmsu
illu til Jeiðar. Væri ekki vert að
athuga hvaða bækur og rit það
eru, sem fjöldinn sækist mest
eftir að lesa. Er ekki ískyggilegt,
hve börn og unglingar eru sólgin
í að ná í svonefnd „hasarblöð",
giæpamannasögur og annað það-
an af verra? Þá eru kvikmynda-
húsin með rnyndir um álíka efni
og flvkkjast unglingar þangað,
þó látið sé heita, að þær séu
bannaðar börnum og unglingum.
Ég læt hér síaðar numið um
þessi efni, en*Iagðar verða fram
s;ðar á fundinum tillögur, er
fram hafa komið um þessi mál.
Ég sný mér þá aftur að al-
mennum hugleiðingum um lest-
ur bóka og heimili. Eitt af ein-
kennum nút:marnenningarinnar
er hraðiesturinn eða gleypilest-
urinn. Fer oít ekki hjá því, að
orð og efni renni saman í einn
hrærigraut, og að þeir, sem venja
sig á slíkan yfirborðslestur nenni
ékki að festa hugann við dýpri
viðfangsefnin, sem bækurnar,
oft og einatt eru að túlka. Að
vísu er hraðlestur nauðsynlegur
fjTrir þá, sem kunna að lesa og
þurfa í fljótu bragði að sjá hvers
virði bókin er íyrir t. d. eitthvert
ákveðið starf. En íyrir almennan
lesara er það áreiðanlega meira
virði fyrir lífíð, að lesa eina
merka bók eftir ágætishöfund,
sé hún lesin með athygli, en 50
bækur, sem lesnar eru lauslega
og hafa aðeins í svipinn æst til-
finningar hans og skemmtana-
fíkn. —- Menntamaður einn hef-
ur komizt. svo að orði, að til séu
ferns konar lesendur. Fyrsta
flokk þeirra er líkt við stunda-
glasið. Lestur þeirra fellur fram,
sem sandurinn í glasinu, rennur
og rennur og setur engin spor.
Öðrum flokki er l kt við njarð-
arvöttinn eða svampinn, sem
sýgur í sig allan vökvann og
skilar honum aftur örlítið óhrein-
um Þá er þriðja hópnum líkt við
sáldið, er lætur hreina löginn
drjjpa niður, en skiiur eftir hrat
og dreggjar og loks er fjórða
hópi lesendanna likt við verka-
menn í gimsteinanámu, er kasta
öllu óverðmætu brott, en hirða
einungis hreinustu gimsteinana.
Ein af skyldum vorum við
þjóðfélagið og sjálfa oss er „al-
efling andans og athöfn þörf“
eins og Jónas Hallgrímsson hef-
ur svo dásamlega komizt að orði
í einu af kvæðum sínum. Án þess
að hugsa, og lesa góðar bækur
er lífið snautt og kalið og vér
eigum það á hættu að geta ekki
fyllt það sæti, sem okkur er ætl-
að í mannfélagsstiganum og það
sem verra er, vér drögum þá,
sem vér umgöngumst niður á
sama þrepið og vér stöndum á,
þar sem fánýtt gaspur er dag-
lega brauðið og störf annarra eru
metin og léttvæg fundin. Nú á
tímum eru þessar lindir þekk-
ingarinnar, bækurnar, að verða
að hvers manns eign að meira
eða minna leyti. Bókamarkaður-
inn stækkar ár frá ári og þeir
sem hafa ekki ráð á því að kaupa
sér bækur, leita til bókasafnanna,
þar sem hægt er að fá bækur
að láni lengri eða skemmri tíma.
Að sjálfsögðu eru bækurnar
mjög misjafnar að gæðum og er
því sá, er kaupa vill eða lána
bók, til þess að flytja inn á heim- !
ili sitt, eða vina sinna, oft í nokkr
um vanda staddur í vali bókar-
innar. Því mun svo varið með
flesta, að þeir kjósa sér og sínum
góðs félagsskapar, foreldrum og
vandamönnum barna og unglinga
er það t. d. flestum ljóst, að
framtíð unglinganna getur oft
setið á því, hvort þau komast í
góðan eða slæman félagsskap í
lífinu og standa þá úrræðalítil í
þessu efni, því að bönd æskuár-
anna, hvort sem þau eru góð eða
ill, eru að jafnaði sterkustu
böndin, sem bundin eru í lífinu,
og þó að góða bókin, sem ég áð-
an í þessu erindi nefndi félaga
manns, sé aðeins einn hlekkur í
því mikla starfi, sem heimilið
hefur með höndum til þess að
beina huga unglinganna að því,
sem er gott og fagurt, þá er hann
ekki ómerkasti þátturinn.
Margar góðar barnabækur hafa
komið á markaðinn síðustu árin,
þó þær eigi ekki allar skilið
nafnið barnabók, sem svo eru
nefndar. Það er meiri vandinn,
en margur hyggur að skrifa fyrir
börnin. Sögurnar þurfa að vera
viðburðaríkar og helzt prýddar
myndum. Þau 25 árin, sem ég
veitti forstöðu barnalesstofu
þeirri er Lestrarfélag kvenna
Reykjavíkur starfrækti hér í
Reykjavík fyrir börnin, kynntist
ég allvel lestri barna. Ég veitti
því eftirtekt, að hafi barnið kom-
izt upp á það, heima fyrir eða
annars staðar, að lesa nær ein-
göngu reyfara svonefnda, þá vill
það helzt ekki lesa smásögur,
ævisögur eða ferðalýsingar, sem
oft eru skemmtilegar og veita
margvíslegan fróðleik. Nýjustu
barnabækurnar eru þó oftast
keppikefli barnanna, einstaka
bækur halda áfram að vera það,
en margar liggja nærri ólesnar,
þegar frá dregur. Það er vissu-
lega gaman að leggja nýja, góða
bók í hendur lesfúsra unglinga,
en eitt má ekki gleymast þeim,
er færi hafa til þess að gieðja á
þenna hátt, að til eru sígildar
bókmenntir, svo sem þjóðsögurn-
ar og íslendingasögurnar, sem
þjóðin má ekki hætta að lesa,
hvort heldur er vegna tungunn-
ar, sem þær eru ritaðar á, eða
sjálfra sagnanna.
Við lifum á örlagaríkum tím-
um og umbrotasömum og má
með nokkrum sanni segja, að við
vitum naumast hvar við stönd-
um. Eitt er víst, að þjóðin þarf
að vera á verði fyrir menningu
sinni og tungu. íslenzka þjóðin
er ekki lengur einangruð þjóð
yzt úti í hafsauga. Hún er komin
í þjóðbraut, þar sem allra veðra
er von og nú þarf vit og dreng-
lund til þess að stýra milli skers
og báru. —
Þá vil ég leyfa mér, áður en
ég lýk máli mínu hér í kvöld, að
beina því til yðar að hvetja börn
og unglinga til þess að læra
kvæði og ferskeytlur, fleiri en
þær, sem krafizt er af þeim til
Framh. á bls. 26
Mynd þessi er tekin á flugvellinum við komu Guðrúnar Á. Símon-
ar s. 1. sunnudagskvöld. Talið frá vinstri eru: Ludvig C. Magnússon,
skrifstofustjóri, stjúpfaðir hennar, söngkonan og móðir hennar,
frú Ágústa Pálsdóttir. (Ljósm. Mbl. Ól. K. M.)
„leiðin liggur alltaf á brattann..“
segir einhver hezt mennfaða
söngkonan okkar
GUÐRÚN Á. SÍMONAR kom
heim s.l. sunnudagskvöld úr
sinni rómuðu söngför um Noreg
og Danmörku. Hlaut söngkonan
alls staðar prýðilegar viðtökur
og góða blaðadóma fyrir söng
sinn, eins og áður hefir verið
skýrt frá. Er það mjög athyglis-
vert, þegar þess er gætt, að þetta
er hennar fyrsta söngför til
Norðurlandanna, þó að hún hafi
sungið áður bæði á Ítalíu og í
Englandi, en það er ekki heiglum
hent a,ð geta sér slíks orðstirs í
fyrsta sinn í löndum þar, sem
vart þýðir að bjóða upp á lítil-
mótlegri nöfn en Gigli og Menu-
hin. Þetta afrek Guðrúnar mun
vera að mörgu leyti einstætt og
munu ekki margir íslendingar
leika það eftir að halda þannig
hljómleika í hverju landiriu á
fætur öðru.
ÁNÆGÐ ME.í) SÖNGFÖRINA
Tíðindamaður Mbl. bitti Guð-
rúnu að máli á heimili móður
hennar og stjúpföður, og var
söngkonan ánægð með söngförina
og lét mjög vel af móttökunum
ytra. Margir munu hafa fagnað
heiinkomu hennar eins og auðséð
var af sæg blómvanda, er henni
höfðu borizt.
— Er ekld ánægjulegt að vera
komin heirn?
— Jú, ef undantekin er rign
ingin og rokið, þá er það indælt.
Svo er líka nóg að starfa, þar
eð ég hóf æfingar á Cavalieria
rusticana (Mascagni) þegar á
mánudaginn.
IILUTVERK SANTUZZU
Guðrún mun syngja aðalhlut-
verkið, hlutverk Santuzzu, í
söngleik þessum, er Þjóðleikhúsið
hefur sýningar á annan í jólum.
— Hafið þér sungið hlutverkið
áður?
— Já, að vísu í óperuskólan-
um í Englandi, og einnig á hljóm-
leikum árið 1949 í Lundúnum, en
óperur eru stundum sungnar þar
opinberlega eins og annars stað-
ar erlendis, án leiks eða búninga
og þykir skemmtileg tilbreyting
í tónlistarlífinu.
SVO MÖRG KUNNUG ANDLIT
— Hvernig féll yður að syngja
fyrir Danina og Norðmennina?
— Áheyrendur voru mjög
þægilegir og mér féll mjög vel
að syngja á báðum stöðunum.
Það er einnig ágætt að svngja
fyrir íslendinga. Munurinn er að-
eins sá, að hérna heima eru svo
mörg kunnug andlit meðal
áheyrenda, að dálítill „leiksviðs-
skjálfti“ getur gripið mig.
— Slík ferðalög hljóta að vera
mikið átak------.
— Þau eru nokkuð þreytandi
og t. d. er svo að segja ógjörn-
ingur að syngja næsta dag eftir
að hafa þveitzt í járnbrautarlest
nokkur hundruð km.
SÖNG Á SEGULBAND
— Það er líka dálítið erfitt að
þurfa alltaí að taka upp æfingar
með nýjum undirleikara á hverj-
um stað, þó að þeir, sem að-
stoðuðu mig væru afbragðsgóðir,
þeir Haraldur Sigurðsson, er lék
undir fyrir mig í Kaupmanna-
höfn og Robert Levin, er lék
undir fyrir mig í Osló.
Robert Levin er mjög kunnur
undirleikari og' hefir aðstoðað
kunnustu listamenn eins og
Elizabeth Schwarzkopf, Yehudi
Menuhin og Todd Duncan.
í söngför sinni söng Guðrún
í hótiðasal háskólans, Aulaen, í
Osió og I Oddfellow-höllinni í
Kaupmannahöfn. Einnig söng
hún á segulband bæði fyrir
norska og danska útvarpið og
verður því útvarpað 29. þ.m. í
Noregi, en ennþá er óákveðið,
hvenær söng Guðrúnar verður
útvarpað í Danmörku. Söng Guð-
run bæði ísjenzk og erlend lög.
— Voru skilyrði við upptökuna
á seguiband góð?
— Útvarpssalirnir í Osló munu
vera meðal þeirra fullkomnustu í
Evrópu, svo að jafnvel tekur
fram útvarpssalnum í Milanó,
sern hefir þó til skamms tíma
verið talinn sá bezti. Menn koma
jafnvel frá Ameríku til að kynna
sér fyrirkomulag útvarpssalanna
i í Osló.
1 — Stóð til að þér hélduð hljóm-
leika á fleiri stöðum í Noregi og
Danmörku?
VANNST EKKI TÍMI TIL
FLEíRI HLJÓMLEIKA
— Það kom til mála, að ég
héldi hljómleika á einum átta
stöðum í Noregi, þ. á m. Þránd-
heimi, en því miður vannst eklri
timi til þess, þar sem ég varð að
komast í tæka tíð til Kaupmanna-
hafnar.
Ég ætlaði einnig að halda
hljómleika í Helsinki og Stokk-
hólmi í þessari sömu ferð, en
varð að fresta því sökum þess að
þeim tíma, er ég gat fengið hljóm
leikahúsið til afnota í Stokk-
hólmi, seinkaði, en ég þurfti hins
vegar að flýta mér heim til þess
að hefja æfingar á hlutverki mínu
| i Cavaileria rusticana. Væntan-
lega gefst mér tækifæri til að
! syngja þar á næstunni og ef til
I vill í fleiri borgum í Evrópu.
Vonandi verður af þessum
j fyrirhuguðu söngförum Guðrún-
ar, þar sem vart getur fengizt
I betri landkynning en rödd henn-
I ar.
— Virtist yður íslendingar gera
miliið til að kynna landið vel?
— Þegar kvöldið eftir að ég
kom til Oslóar var haldið þar
Framh. á bls. 26